مختلف موضوع

دنيا جون درسگاهون (ڀاڱو پهريون) يورپ جون يونيورسٽيون

ڪتاب ”دنيا جون درسگاهون“ جو پهريون حصو ”يورپ جون يونيورسٽيون“ پيش آهي. هن ڪتاب جي تحقيق ۽ مضمونن جو ليکڪ ناميارو شاعر ۽ ليکڪ پروفيسر مختيار سمون آهي. هن ڪتاب ۾ يورپ جي چوئيتاليهه معياري يونيورسٽين متعلق ڪارائتي ڄاڻ سان گڏ اتي پڙهندڙ يا پڙهي ڪاميابيون ماڻيندڙ سنڌ جي ڪيترن ئي شخصيتن جو احوال به ڏنو ويو آهي ته جيئن ٻيا نوجوان به معلومات ۽ اتساهه حاصل ڪري اڳتي وڌن ۽ انهن ادارن مان لاڀ حاصل ڪن.
Title Cover of book دنيا جون درسگاهون (ڀاڱو پهريون) يورپ جون يونيورسٽيون

همبولٽ يونيورسٽي آف برلن

همبولٽ يونيورسٽي آف برلن،
جتي ڪارل مارڪس ۽ آئنسٽائين به پڙهيو

ويهين صديءَ کان وٺي اڄ تائين واري جرمني جو تصور ڪرڻ سان ٻه واضع ۽ هڪ ٻئي سان متضاد دور اکين اڳيان فلم جيان ڦريو وڃن ٿا. انهن مان هڪڙو دورنازي جرمني وارو هيو ته وري ٻيو اڄ واري جديد، ترقي يافته ۽ جھموري جرمني جو دور آهي. نازي جرمني مان مقصد آهي، انهن ڏينهن واري جرمني جڏهن هن جي مٿان ائڊولف هٽلر جي حڪمراني ۾ نازي پارٽي جو راڄ هيو. نازي جرمنيءَ جي تعارف ڪرائڻ ۾ اڪثر ڪري جيڪي لفظ ڪم ايندا آهن اهي ڪجهه هن طرح جا آهن جهڙوڪ؛ ڊڪٽيٽرشپ، آمريت، نسل پرستي، انساني حقن جي پائمالي، قانون ۽ آئين جي لتاڙ، جيل، قتل، جنگ ۽ جنگاڻ وغيره. ان جي تضاد ۾ اڄوڪي جرمني دنيا جي چوٿين وڏي معاشي قوت آهي. سورنهن رياستن تي مشتمل اڄوڪي جرمني صنعتي ترقيءَ ۽ تعليمي ميدان ۾ وڏي مڃتا ماڻيندڙ ملڪ آهي، جتان جي اعليٰ معيار واري زندگي، ثقافتي شاهوڪاري، ادبي فراواني، امن امان ۽ خوشحالي دنيا جي ماڻهن جو توجه پاڻ ڏانهن ڇڪائيندي رهي ٿي.
هونئن ته تاريخ ۾ جيترو پوئتي وڃبو ايترو ئي گھڻو جرمني جي جهان سان روشناس ٿبو وڃبو. اهڙي مطالعي مان هن جي سياسي، جاگرافيائي، علمي ادبي ۽ ثقافتي سلسلسن جي عجب اسرارن سان آشنا ٿيڻ جو به موقعو ملندو ته وري ان آڳاٽيءَ جرمني ۾ جنم وٺندڙ اساسي ادب، فڪر ۽ فلسفي جا بحر بيقران پڻ ڇوليون هڻندي ملندا. ان زماني جي جرمني جي سڃاڻپ جوهان وولفگانگ گوئٽي، ڪارل مارڪس، فريڊرڪ اينگلز، فريڊرڪ ولهيم نٽشي، مارٽن هيڊگر، ارٿر شوپنهار، ٿامس مئن ۽ جوهان ڪرسٽوفر شلر ۽ امنيول ڪانٽ جهڙيون مشهورِ زمانه علمي، ادبي، سماجي سائنس، فڪر ۽ فلسفي جون نامياريون شخصيتون هيون، انهن سان به مکاميل ٿيڻ جو موقعو ملندو پر اسان هن مضمون جي عنوان جي پابندين جي پاسداري ڪندي ٻين ڳالهين کان پرڀرو ٿي همعصر جرمني جي تعليمي افق تي روشن ستاري جيان چمڪندڙ همبولٽ يونيورسٽي آف برلن تائين پهچڻ جي ڪوشسش ڪنداسين. ان يونيورسٽيءَ جو حال ۾ به جائزو وٺنداسين ته ماضي جي ڳڙکين مان ليئا پائي انجي جوانيءَ جا جلوا پسڻ جي به ڪوشش ڪنداسين.
همبولٽ يونيورسٽي آف برلن جنهن کي برلن يونيورسٽي به سڏيو ويندو آهي سا 1810ع ۾ برلن جي سرزمين تي ٻن علم دوست ۽ سماج سڌارڪ ڀائرن لسانيات جي ماهر ولهيم همبولٽ ۽ جاگرافي دان اليگذينڊر همبولٽ جي ڪوششن سان وجود ۾ آئي. اصل ۾ “يونيورسٽي آف برلن” جي نالي سان قائم ٿيل هي درسگاهه جيڪا هندوستان جي اڳوڻي صدر ذاڪر حسين، لاطيني آمريڪا جي ملڪ چلي جي صدر مشل بئڪليٽ، جرمني جي پهرين چانسلر اوٽو وان بسمرڪ، نامياري سائنسدان آئين اسٽائين، جڳ مشهور فلاسافرن ڪارل مارڪس، فريڊرڪ اينگلس، فريڊرڪ هيگل ۽ ٻين پنجٽيهه نوبيل انعام يافته محققن، سائنسدانن ۽استادن جي مادر علمي رهي آهي سا جرمني جي تاريخ جي مختلف پرتشدد ۽ پرامن دورن جا نتيجا ڀوڳيندي پنهنجا نالا تبديل ڪندي موجوده شڪل ۽ حيثيت حاصل ڪئي آهي. 1810ع ۾ قائم ٿيل برلن يونيورسٽي جو نالو 1928ع ۾ تبديل ڪري فريڊرڪ ولِيَم يونيورسٽي رکيو ويو، جنهن کي هڪ دفعو ٻيهر 1954ع ۾ تبديل ڪري سندس باني ڀائرن جي نالي پٺيانهمبولٽ يونيورسٽي آف برلن رکيو ويو. هن يونيورسٽي ۾ اڄڪلهه پنجٽيهه هزار شاگرد تدريس ۽ تحقيق جي مختلف شعبن ۾ انڊر گريجوئيشن، پوسٽ گريجوئيشن ۽ پي ايڇ ڊي جي ڊگري ڪورسن لاءِ زير تعليم آهن. انهن ۾ پنجن هزارن کان وڌيڪ انٽرنيشنل شاگرد پڻ شامل آهن، جيڪي دنيا جي مختلف ملڪن مان ڪهي آيل آهن. ڪيو ايس ورلڊ يونيورسٽيز جي رئنڪنگ مطابق همبولٽ برلن يونيورسٽي دنيا جي هڪ سئو ڇويهون ۽ جرمني جي ستون نمبر معيار يونيورسٽي آهي، جڏهن ته ٽائمز هائير ايجوڪيشن ورلڊ يونيورسٽيز جي ڪاٿي مطابق برلن يونيورسٽي پنهنجي تعليمي ۽ تحقيقي معيار ۽ هم نصابي سرگرمين جي پيشِ نظر دنيا جي ڇانوي ۽ جرمني جي ڇهون نمبر معياري يونيورسٽي آهي.
همبولٽ برلن يونيورسٽي يارنهن فئڪلٽين ۽ انهن ۾ هڪ سئو کان مٿي تدريسي ۽ تحقيقي شعبن، خود مختيار اداران ۽ اسپتالن تي مشتمل پبلڪ ريسرچ يونيورسٽي آهي. هن جي تدريسي فئڪلٽيون هن ريت آهن، جهڙوڪ فئڪلٽي آف نيچرل سائنس، فئڪلٽي آف ميڊيسن، فئڪلٽي آف ائگريڪلچر، فئڪلٽي آف ويٽرنري سائنس، فئڪلٽي آف مئٿميٽڪس، فئڪلٽي آف ايڪنامڪس ائنڊ بزنس ائڊمنسٽريشن، فئڪلٽي آف سوشل سائنسز ۽ آرٽس، فئڪلٽي آف فلاسافي، فئڪلٽي آف ٿيالاجي وغيره. برلن يونيورسٽي جا ٻه خود مختيار تدريسي شعبا جهڙوڪ سينٽر فار برٽس اسٽڊيز ۽ ميوزم فار نيچرل هسٽري پڻ يونيورسٽي جي تدريسي وسعت ۾ پنهنجو ڪارائتو ڪردار ادا ڪندا رهن ٿا.
همبولٽ برلن يونيورسٽي ويهين صدي جي ٻن تباهه ڪن عالمي جنگين ۽ هٽلر جي اڳواڻيءَ ۾ جرمني مٿان مڙهيل نازي پارٽي جي حڪومت جي غلطڪارين کان پنهنجو پانڌ بچائي ڪو نه سگھي هئي جنهن ڪري هن يونيورسٽي جي تاريخ سکن سان گڏ ڏکن جا قصا به پنهنجي سيني ۾ سانڍي حال ۽ مستقبل جي روشن پيچرن تي گامزن آهي. 1933ع ۾ هٽلر جي “نيشنل سوشلسٽ جرمن ورڪرز پارٽي” يعني “نازي پارٽي” جي اقتدار ۾ اچڻ سان ان پنهنجي هڪ ڪاري قانون “ريسٽوريشن آف پروفيشنل سِوِل سروسز” تحت هن يونيورسٽي جي نازي پارٽي مخالف اڍائي سئو پروفيسرن ۽ انتظامي عملي جي ٽئين حصي کي يونيورسٽي مان ڌڪي ڌار ڪري ڇڏيو. هٽلر جي حامين برلن يونيورسٽي جي هڪ انسٽيٽوٽ مان پنجويهه هزار ڪتاب کڻي هڪ چوڪ تي رکي کين نّذرِ آتش ڪري ڇڏيو. هن يونيورسٽي جي ڪيترن ئي شاگردن کان سندن ڊگريون واپس ڪري کين حڪومت جي مخالفت جي سخت سزا ڏني وئي ۽ ڪيترن ئي استادن ۽ شاگردن کي جيل ياترا ڪرائي وئي ته ڪجهه کي قتل به ڪيو ويو. 1939ع کان 1945ع تائين ڇهه سال جاري رهندڙ ٻي عالمي جنگ ۾ هي يونيورسٽي جرمني مخالف سويت يونين ۽ ان جي اتحادي طاقتن جي حملن جو نشانو بڻي جنهن ڪري هن جي عمارت جو وڏو حصو کنڊر بڻجي ويو، انهيءَ ڪري ڳچ عرصو عملي طور هي يونيورسٽي تعطل جو شڪار رهي. بحرحال جنگ ۾ جرمني جي شڪست کان پوءِ جرمنيءَ ۾روس جي قائم ڪيل “ سويت ملٽري ائڊمنسٽريشن هن يونيورسٽي کي 1946ع ۾ ٻيهر کوليو. سويت ائڊمنسٽريشن ئي هن يونيورسٽي جو نالو فيڊرلڪ وليم يونيورسٽيءَ مان تبديل ڪري سندس موجوده نالو همبولٽ يونيورسٽي آف برلن رکيو.
همبولٽ برلن يونيورسٽي جي قصي کي وڌيڪ سمجهڻ لاءِ هن جي ملڪ جرمني ۽ ان جي گادي واري شهر برلن بابتڪجهه ڄاڻ حاصل ڪرڻ پڻ ضروري آهي. جيڪاهيئٺين ريت آهي.
اڄڪلهه ته جرمني جو سرڪاري نالو فيڊرل ريپبلڪ آف جرمني آهي پر ڪنهن زماني ۾جرمني واري علائقي کي شهنشايت پروشيا ياڪنگڊم آف پروشيا(Kingdom of Prussia) جي نالي سان سڃاتو ويندو هيو. ڪنگڊم آف پروشا اڳوڻي جرمن شهنشاهيت جو نالو آهي جيڪا موجوده جرمني جي برئنڊنبرگ واري علائقي ۾ واقع هڪ وسيع ريجن پروشيا ، جنهن جو گادي وارو شهر پڻ برلن هيو، جي نالي سان سڃاتي ويندي هئي. ڪنگڊم آف پروشيا 1525ع کان شروع ٿي 1947ع ۾ ختم ٿي. شهنشاهيت پروشيا ۾ جرمني سميت موجوده پولينڊ، رشيا، لئٿونيا، ڊينمارڪ، بيلجم، ۽ چيڪ ريپبلڪ وارن ملڪن جا علائقا شامل هيا. 1918ع ۾ جرمن انقلاب ۽ پهرين عالمي جنگ جي نتيجي ۾ “ ورسليز معاهدي” تحت جرمن شهنشاهيت کي ورهائي ٽڪرا ٽڪرا ڪيو ويو، جنهن کي وري ٻيهر مستحڪم ڪرڻ لاءِ نازي پارٽي جي اڳواڻ ايڊوليف هٽلر 1933ع ۾ اقتدار ۾ اچي آمريت قائم ڪري ظالمانه ۽ جنگي بنيادن تي ڪم ڪرڻ شروع ڪيو. ۽ اهڙي طرح نازي جرمنيءَ آسٽريا ۽ چيڪوسليويڪيا تي قبضي کان پوءِ جڏهن پولينڊ تي قبضي جي ڪوشش ڪئي ته پهرين سيپٽمبر 1939ع ۾ پهرين عالمي جنگ ڇڙي پئي جيڪا ڇهه سال جاري رهي 1945ع ۾ ختم ٿي پر جرمني کي ٻن حصن ۾ ورهائي وئي. جرمني جا اهي ٻئي حصا ٻن ملڪن يعني اولهه جرمني ۽ اوڀر جرمني جي صورت ۾ دنيا جي نقشي تي نروار ٿي پنجيتاليهه سالن جوڊگھوعرصو هڪ ٻئي کي جدائي جا داغ ڏئي 3 آڪٽوبر 1991ع تي هڪٻئي سان ملي هڪ مضبوط ۽ مستحڪم جرمني جي صورت اختيار ڪري چڪا آهن. اها متحد ٿيل جرمني اڄڪلهه وچ اولهه يورپ جو ترقي يافته ملڪ هجڻ سان گڏ يورپي يونين جو اهم رڪن آهي.
برلن جتي همبولٽ يونيورسٽي سميت ٽي ٻيون به يونيورسٽيون موجود آهن،سو جرمني جي گادي جو هنڌ هجڻ سان گڏ ساڍا اٺ ڪروڙ آباديءَ واري هن ملڪ جي هڪ صوبي جي حيثيت پڻ رکي ٿو. 1991ع کان اڳ برلن “ اوڀر جرمني ” ۽ “ بون ” اولهه جرمنيءَ جي گادي جا هنڌ هيا پر جرمني وارن ٻنهي ملڪن جي متحد ٿيڻ کان پوءِ هاڻي برلن ئي هن ملڪ جي گادي واروشهرآهي. 1991ع کان اڳ هن شهر جي وچ مان هڪ ڊگھي ديوار گذرندي هئي جيڪا ٻنهي ملڪن جي شهرين کي هڪ ٻئي کان ڌار رکندي هئي.اڄڪلهه هن شهر کي دنيا جي بهترين شهرن مان هڪ هجڻ جي حيثيت حاصل آهي. بحرحال برلن شهر جي هن يونيورسٽي مان تعليم حاصل ڪرڻ جا موقعا ٻين جيان سنڌ جي سپوتن لاءِ پڻ موجود آهن، جن مان فائدو وٺڻ لاءِ محنت، همٿ ۽ حوصلي سان اڳتي وڌڻو پوندو. ڪاميابي ماڻڻ لاءِ سنڌ جي سرتاج شاعر به اهو ئي درس ڏنوآهي ته “ پاڻ ئي ايندو هوت پر آءُ به اڳ ڀري ٿيان“، تنهڪري اٿو قدم وڌايو ۽ علم پرايو.

( ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 26 مارچ 2014)