ريپبلڪ آف ڪروشيا جي زَگريب يونيورسٽي
جتي 72 هزار شاگرد پڙهن ٿا
ڏکڻ-اوڀر يورپ ۾ اعليٰ درسگاهن جو هڪ نيٽ ورڪ آهي جنهن کي “بالڪن يونيورسٽيز نيٽ ورڪ” (Balkan Universities Network) سڏجي ٿو. يورپ جي انهيءَ حصي ۾ ريپبلڪ آفڪروشيا نالي هڪ ملڪ واقع آهي جنهن جو ناميارو اعليٰ تعليمي ادارو “ زَگريب يونيورسٽي” (Zagreb University) پڻ بالڪن يونيورسٽيز جي انهيءَ نيٽ ورڪ جو ميمبر آهي. زگريب يونيورسٽي جو تفصيلي جائزو وٺڻ کان پهريان “بالڪن يونيورسٽيز نيٽ ورڪ”، “ بالڪن”، “بالڪن پيننسولا” ۽ “ريبلڪ آف ڪروشيا” بابت تمام مختصر معلومات حاصل ڪريون ٿا ته جيئن اتي واقع زگريب يونيورسٽي جي اهميت، افاديت ۽ سندس ڪارڪردگيءَ کي چڱيءَ طرح سمجهي سگهجي.
بالڪن يونيورسٽيز نيٽ ورڪ ۾ اوڀر يورپ جي تيرنهن ملڪن جون اٽڪل ٻاهٺ يونيورسٽيون شامل آهن. اهي ميمبر يونيورسٽيون هڪ ٻئي سان تعليم، تدريس، تحقيق ۽ اهڙن ئي ٻين تعليمي ڀلائي وارن پراجيڪٽس ۽ منصوبن ۾ سهڪار ڪنديون رهن ٿيون.هن نيٽ ورڪ ۾ سينٽرل يورپ ۽ سائوٿ اِيسٽ يورپ جي چودڳي تي واقع هڪ ننڍڙي پر خوبصورت ۽ خوشحال ملڪريپبلڪ آف ڪروشيا (Republic of Croatia) جون ست اعليٰ معيار واريون يونيورسٽيون به شامل آهن جن ۾ هڪ زگريب يونيورسٽي پڻ آهي. ڪروشيا جي يونيورسٽين کان علاوه هن نيٽ ورڪ ۾ شامل ٻين ملڪن جي يونيورسٽين جو تعداد هن ريت آهي، جهڙوڪ ؛ البانيا جون ست يونيورسٽيون، بوسنيا ائنڊ هرزگوَينيا جون چار يونيورسٽيون، بلغياريه جون يارنهن يونيورسٽيون، ترڪيءَ جون يارنهن يونيورسٽيون، ميقدونيا جون ڇهه يونيورسٽيون، گِريس جو پنج يونيورسٽيون،سربيا جون پنج يونيورسٽيون، مانٽينگرو جون ٻه يونيورسٽيون،رومانيا جي هڪ يونيورسٽي، مولدووا جي هڪ يونيورسٽي، ڪوسووو جي هڪ يونيورسٽي ۽ سائپرس جي هڪ يونيورسٽي.
جيتري قدر لفظ “بالڪن” ۽ “بالڪن پيننسولا” جو تعلق آهي ته ان بابت هيءَ واضع رهي ته ڏکڻ اوڀر يورپ ۾ بالڪن نالي هڪ جبل آهي جنهن جي نسبت سان هتان جي جاگرافيائي علائقي کي بالڪن پيننسولا (Balkan Peninsula) سڏيو ويندو آهي. “پيننسولا ” (Peninsula) زمين جي ان جزيري نما حصي يا ٽُڪري کي چئبو آهي جنهن جي ٽن طرفن کان پاڻي هوندو آهي. بالڪن پيننسولا ۾ واقع رياستن يا ملڪن کي بالڪن اِسٽيٽس سڏيو ويندو آهي، جنهن ۾ مٿي ڄاڻايل ملڪن سميت زگريب يونيورسٽي واري ملڪ “ريپبلڪ آف ڪروشيا” جو ڪجهه جاگرافيائي حصو پڻ شامل آهي.
بالڪن پيننسولا ۾ واقع تقريبن سڀني رياستن تي1478ع کان ترڪي جي عثمانيه سلطنت جو راڄ رهيو بعد ۾ 1918ع واري پهرين مهاڀاري جنگ کان پوءِ بالڪن پيننسولا تان ترڪي جي عثمانيه سلطنت جو راڄ ختم ٿيو ۽ هن بالڪن پيننسولا کي ڪجهه ملڪن جهڙوڪ گِريس، بلغاريه، البانيا ۽ يوگوسليويا ۾ ورهايو ويو. زگريب يونيورسٽي وارو ملڪ ڪروشيا پڻ يوگوسليويا جي يونين ۾ اچي ان جو حصو بڻجي ويو هيو.
1991ع ۾ ڪروشيا جي مقامي ڪروٽس (Croats) نسل جي ماڻهن يوگوسليويا کان ڌار ٿي آزادي جي نعمت سان آرستا ٿيڻ جو پڪ پهه ڪري آزديءَ جي تحريڪ هلائي. هيءَ جنگ ڪروشيا جي ڌرتيءَ ڌڻين يعني “ڪروٽس” (Croats) ۽ يوگوسليويا جي سرب (Serb) باشندن تي مشتمل پيپلز آرمي ۽ ڪروشيا جي اقليتي مقامي سربن (جيڪي پڻ يوگوسليويا جا حمايت يافته هيا ۽ ڪروشيا جي آزاديءَ جا مخالف هيا) جي وچم هلي. آخر ڪار 1992ع ۾ ڪروشيا آزادي ماڻڻ ۾ ته ڪامياب ٿيو ۽ عالمي طور تي هن کي هڪ آزاد ملڪ جي حيثيت سان تسليم به ڪيو ويو پر هن آزاد رياست جي اندر هن جي آزادي مخالف قوتن ۽ سرب نسل جي ماڻهن (سرب (Serb) جيڪي ڪروشيا ۾ اقليت ۾ هيا،اهي ڪروشيا اندر پنهنجي هڪ الڳ رياست جو مطالبو ڪري رهيا هيا) ۽ ڪروشيا جي همدردن ۽ فوجن وچم وڌيڪ ٽي سال جنگ جاري رهي. انهيءَ مسلسل گهرو جنگ ۽ جدوجهد کان پوءِ نيٺ ڌرتي ڌڻي ڪروٽس سوڀارا ٿيا ۽ ڪروشيا پنهنجي اندروني خلفشار کان پڻ نجات حاصل ڪري 1995ع تي “ ريبلڪ آف ڪروشيا” جي نالي سان دنيا جي نقشي تي مڪمل طور تي هڪ آزاد ملڪ جي حيثيت سان نمودار ٿيو. ويهين صديءَ جي پڇاڙڪي ڏهاڪي ۾ آزاد ٿيل ان يورپي ملڪ “ ريبلڪ آف ڪروشيا”جي گادي جو هنڌ زگريب آهي. زگريب شهر ۾ ٻيون به ست يونيورسٽيون آهن، پر هن مضمون ۾ انهن يونيورسٽين مان سڀ کان پراڻي ۽ معياري يونيورسٽي زگريب يونيورسٽي جو جائزو وٺون ٿا.
زگريب يونيورسٽي جي قيام جو قصو ڪجهه هن ريت آهي ته فرانز جوزف جيڪو آسٽريا جو شهنشاهه هجڻ سان گڏ سينٽرل ۽ اوڀر يورپ جي ٻين ٻن ملڪن “هَنگِري” ۽ ڪروشيا جو بادشاهه پڻ هيو تنهن 1869ع ۾ ڪروشيا جي شهر زگريب ڏانهن پنهنجي دوري دوران هن شهر ۾ اعليٰ تعليم جي ضرورت کي محسوس ڪندي هتي هڪ يونيورسٽي قائم ڪرڻ جو فرمان جاري ڪيو. ڪروشيا جي پارليامينٽ بادشاهه جي فرمان جي بجا آوري ۾ هڪ ايڪٽ پاس ڪيو جهن ۾ چيو ويو ته زگريب ۾ اعليٰ تعليم جي پورائي لاءِ هڪ يونيورسٽي قائم ڪئي وڃي ۽ ان يونيورسٽي جو نالو بادشاهه سلامت جي نالي يعني “فرانز جوزف وَن” جي پٺيان “ رايل يونيورسٽي آف فرانز جوزف وَن اِن زگريب” رکيو وڃي”. پارليامينٽ جي ان ايڪٽ جي تعميل ۾ اڻويهه آڪتوبر ارڙهن سئو چوهتر ۾ مٿي ڄاڻايل نالي سان زگريب شهر ۾ يونيورسٽي قائم ڪئي وئي. پارليمينٽ جي ان علم پرور عمل جي شهرين تمام گهڻي آجيان ڪئي ۽ اهڙي طرح زگريب ۾ يونيورسٽي جي قيام سان ڏکڻ اوڀر يورپ جي رياستن ۾ اعليٰ تعليم کي فروغ ملڻ لڳو. هن يونيورسٽي ۾ نه رڳو ڪروشيا پر ٻين ملڪن جا شاگرد پڻ وڏي تعداد ۾ تعليم لاءِ اچڻ لڳا. اڄڪلهه هن يونيورسٽي ۾ اٽڪل ٻاهتر هزار شاگرد ٻن سَوَن کان وڌيڪ تدريسي ۽ تحقيقي ڪورسن ۾ اَنڊر گريجونشن کان وٺي ماسٽرس ۽ پي ايڇ ڊي جي پروگرامن ۾ زير تعليم آهن. هن يونيورسٽي جي شاگردن جي ڪل تعداد ۾ چاليهه سيڪڙو ڇوڪريون ۽ ٻارنهن سيڪڙو دنيا جي ٻين ملڪن کان آيل نوجوان شامل آهن.
جيتوڻيڪ ڪروشيا جي هن تعليمي اداري يونيورسٽي جي حيثيت سان اڄ ڏينهن تائين پنهنجي عمر جا ڪل هڪ سئو ايڪتالهه سال مڪمل ڪيا آهن پر حقيقت ۾ هن اداري جي عمر ان کان به اڃا وڌيڪ آهي ڇو ته هن جو بنياد حققت ۾ سوا ٽي سئو سال اڳ تڏهن پئجي چڪو هيو جڏهن ڪروشيا جي تنهن وقت جي پادشاهه ليوپولڊ هبسبرگ حڪم ڪيو هو ته زگريب ۾اعليٰ تعليم جي لاءِ “ جيوسٽ اڪيڊمي آف رائيل فِري سٽي آف زگريب” قائم ڪئي وڃي. 1776ع ۾ هن اڪيڊمي جو نالو بدلائي “رايل اڪيڊمي آف سائنس” رکيو ويو. بحرحال تبديليءَ جو عمل صرف اتي ئي رڪڻو نه هيو پر جڏهن 1874 ۾ ڪروشيا جي پارليامينٽ زگريب ۾ يونيورسٽي قائم ڪرڻ وارو قانون پاس ڪيو تڏهن هن اڪيڊمي جي حيثيت وڌائي هن کي يونيورسٽي بڻايو ويو. شروعات ۾ هن جو نالو“ رايل يونيورسٽي آف فرانز جوزف ون اِن زگريب” رکيو ويو هو پر بعد ۾ هن يونيورسٽي کي صرف “زگريب يونيورسٽي” جو نالو ڏنو ويو، جنهن سڃاڻپ سان ڪروشيا جو هي درسگاهه ڏيهان ڏيهه مشهور آهي.
شروعات ۾زگريب يونيورسٽي ۾ ان وقت جي تقاضائن مطابق صرف چار فئڪلٽيون هيون جهڙوڪ فلاسافي، سائنس، ٿيالاجي ۽ لا، پر بعد ۾ جيئن ئي زمانو ترقي ڪرڻ لڳو ۽ نوان رجحان، نيون ٽيڪنالاجيون ۽ نيون سماجي سرگرميون ۽ ضرورتون جنم وٺڻ لڳيون تڏهن زگريب يونيورسٽي پڻ پنهنجي تعليم کي جديد دنيا سان هم آهنگ ڪرڻ لاءِ نيون فئڪلٽيون ۽ ڊپارٽمنٽس قائم ڪيا.
اڄڪلهه زگريب يونيورسٽي ۾ ڪل اڻٽيهه فئڪلٽيون آهن جن ۾ جديد تعليم جا سڀئي شعبا، لائبريٽريون ۽ تحقيقي مرڪز موجود آهن. فئڪلٽين جو تفصيل هن ريت آهي جهڙوڪ؛ فئڪلٽي آف سائنس، فئڪلٽي آف انجنيئرنگ، فئڪلٽي آف انجنيئرنگ، فئڪلٽي آف اگريڪلچر، فئڪلٽي آف فوڊ ٽيڪنالاجي، فئڪلٽي آف فاريسٽري، فئڪلٽي آف آرڪيٽيڪچر، فئڪلٽي آف ڪيميڪل انجنيئرنگ ائنڊ ٽيڪنالاجي، فئڪلٽي آف سِوِل انجنيرنگ، فئڪلٽي آف اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ائنڊ ڪپيوٽنگ. فئڪلٽي آف ڪنسٽرڪشن ائنڊ جيوڊسي، فئڪلٽي آف جيوٽيڪنڪس، فئڪلٽي آف گرافڪ آرٽس، فئڪلٽي آف مڪينيڪل انجنيئرنگ ائنڊ نيول آرڪيٽيڪچر، فئڪلٽي آف مائيننگ،جيالاجي ائنڊ پيٽروليئم انجنيئرنگ، فئڪلٽي آف ٽيڪسٽائيل انجنيئرنگ، فئڪلٽي آف ٽرانسپورٽ ائنڊ ٽريفڪ انجنيئرنگ، فئڪلٽي آف فارميسي ائنڊ بايو ڪيمسٽري، فئڪلٽي آف ويٽرنري ائنڊ ميڊيسن، فئڪلٽي آف ڊينٽل ميڊيسن، فئڪلٽي آف ايڪنامڪس ائنڊ بزنس، فئڪلٽي آف ٽيچر ايجوڪيشن، فئڪلٽي آف لا، فئڪلٽي آف آرگنائيزيشن ائنڊ انفارميٽڪس، فئڪلٽي آف پوليٽيڪل سائنس، فئڪلٽي آف اسپيشل ايجوڪيشن ائنڊ ريهيبيليٽيشن، فئڪلٽي آف هيومينيٽيز ائنڊ سوشل سائنسز،، فئڪلٽي آف ٿيالاجي ۽ انهن کان علاوه ايڪڊمي آف ڊراماٽڪس آرٽ، اڪيڊمي آف فائين آرٽس، اڪيدمي آف ميوزڪ ۽ سينٽر فار ڪروشن اسٽڊيز شامل آهن.هن يونيورسٽي جي جنم ڀومي يعني زگرب شهر ڪروشيا جو نه رڳو سڀ کان وڏو شهر آهي پر پنهنجي ملڪ جو گاديءَ وارو هنڌ پڻ آهي. شهر جي ڪل آبادي اٽڪل ساڍا ست لک آهي. هن شهر ۾ زگريب يونيورسٽي کان علاوه هتان جا ٻيا نامياره درسگاهه ۽ علمي ادبي ادارا، تاريخي، تفريحي جڳهون آهن.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 6 مئي 2015)