سلامانڪا يونيورسٽي
اسپين جي مشهور درسگاهه
تاريخ جي ڪتاب ۾ لکيل آهي ته اٽليءَ ڄائي هڪ کوجِي جهازران سياح ڪرسٽوفر ڪولمبس کي اڄ کان اٽڪل پنج سئو سال کن اڳ جڏهن اهو خيال آيو ته دنيا جي نامياري کنڊ ايشا کي ڳولهي لهجي ۽ اتي موجود وسيلن ۽ نعمتن مان يورپ کي به مستفيض ڪجي تڏهن هو ڊوڙي وڃي اسپين جي بادشاه فردينند (Ferdinand)۽ سندس راڻي اسابيلا (Isabella) وٽ پهتو ۽ کين التجا ڪيائين ته کيس اجازت ۽ ضروري مدد ڏني وڃي ته جيئن هو ائٽلانٽڪ سمنڊ جي ذريعي اولهه طرف سفر ڪري هڪ نئين دنيا جنهن کي “ ايشيا ” سڏيو وڃي ٿو تنهن کي ڳولهي لهي. فردينند هن جي انهي التجا واري درخواست کي سلامانڪا يونيورسٽي جي جاگرافي ۽ ٻين لاڳاپيل شعبن جي پروفيسرن اڳيان رکيو ۽ کين گذارش ڪئي ته ڪروسٽوفر ڪولمبس جي هن خواهش بابت پنهنجي ماهرانه راءِ ڏين. انهيءَ تي سلامانڪا يونيورسٽيءَ جي پروفيسرن ۽ ماهرن گهڻي غور ويچارڪرڻ کان پوءِ ڪروسٽوفر ڪولمبس جي هڪ نئين دنيا کي ڳولهي لهڻ واري خواهش جي تائيد ۾ پنهنجي راءَ ڏني. سلامانڪا يونيورسٽي جي ماهراستادن طرفان اهڙي همٿ افزائي کان پوءِ 1490ع ۾ ڪولمبس اسپين جي بادشاهه فردينند کان اجازت نامو ۽ مدد حاصل ڪري ٽن ننڍن ٻيڙن ۽ چند مددگارن جو ڪافلو ٺاهي ائٽلانٽڪ سمنڊ کي جهاڳيندو اولهه طرف هڪليندو وڃي ڪئريبين ٻيٽن (Caribbean Islands) تي پهتو جن مان ڪجههويسٽ انڊيز (West Indies) جي نالي سان پڻ مشهور آهن. اهي ٻيٽ آمريڪا کنڊ ۾ اچي وڃن ٿا. هتي پهچڻ کان پوءِ ڪولمبس جو اهو گمان هيو ته هيءَ ئي هڪ نئين دنيا آهي جنهن کي ايشيا چيو وڃي ٿو پر حقيقت ان جي ابتڙ هئي ڇو ته هن ايشيا کي ڳولهڻ واري پنهنجي جستجو ۾ آمريڪا کنڊ کي ڳولهي لڌو ۽ اهڙي طرح هو Discoverer of America يعني “آمريڪا کي ڳولهي لهندڙ” جولقب وٺي تاريخ جي ورقن ۾ هميشه امر ٿي ويو. ڪرسٽوفر ڪولمبس جي اهڙي امرتا جو هڪڙو بنياد جيڪڏهن اسپين واري سلامانڪا يونيورسٽي کي به ليکجي ته ان ۾ ڪو به وڌاءُ نه هوندو.
مٿئين قصي کي پڙهڻ کان پوءِ هڪ سوال اڀري ٿو ته ڪرسٽوفر جنهن جو تعلق اٽليءَ سان هيو ان جو اسپين جي بادشاهه کان اجازت وٺڻ ۽ ان حوالي سان سلامانڪا يونيورسٽيءَ جي ڪردار جي ضرورت ڇو پيش آئي؟ ان بابت ذڪر ايندو پر پهريائين سلامانڪا يونيورسٽيءَ جو تفصيلي احوال ڪجي ٿو.
اسپين جي گادي واري شهر ميڊرڊ کان اولهه طرف ٻه سئو تيرنهن ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي اسپين جو هڪ خوبصورت ۽ تاريخي شهر سلامانڪا (Salamanca) واقع آهي. “دي يونيورسٽي آف سلامانڪا” قائم آهي جنهن کي صرف “سلامانڪا يونيورسٽي” يا وري سندس اسپيني ٻولي واري نالي “يونيورسيداد دي سلامانڪا” سان سڃاتو ويندو آهي. هي يونيورسٽي اسپين جي سڀ کان قديمي ۽ سموري يورپ جي ٽيون نمبر پراڻي يونيورسٽي ليکي وڃي ٿي جيڪا اڄ کان اٺ سئو اسي سال اڳ يعني 1134ع ۾ قائم ٿي هئي. اڄڪلهه هن يونيورسٽي ۾ ٽيهه هزار شاگرد داخل آهن.
سلامانڪا يونيورسٽي جا ڪاليج، درسي ۽ انتظامي عمارتون برطانيا وارين آڪسفورڊ ۽ ڪئمبرج يونيورسٽين جيان سلامانڪا شهر جي مختلف علائقن ۾ ڦهليل آهن. هن يونيورسٽي جون ڇهه ڪئمپسون هن طرح آهن، جهڙوڪ ڪئمپس آف سائنس ائنڊ انجنيئرنگ، ڪئمپس آف بايو هيلٿ، هسٽاريڪل ڪئمپس، ڪئمپس آف هيومنٽيز، ڪئمپس آف بزنس ائڊمنسٽريشن ۽ ڪئمپس آف سوشل سائنسز. انهن ۾ واقع جن شعبن ۾ انڊرگريجوئيشن، گريجوئيشن ۽ ڊاڪٽوريٽ جي ڊگرين ۽ اعزازن لاءِ وڏي ڌيان ۽ گيان سان پڙهائي ڪئي وڃي ٿي انهن ۾ ائگريڪلچرل انجنيئرنگ، بايو ٽيڪنالاجي، انجنيئرنگ ائنڊ آرڪيٽيڪچر، انوائرنمنٽل سائنس، نيورو سائنس، ليزر فزڪس ٽيڪنالاجي، آڊيو وزيل ڪميونيڪشن، انفارميشن سائنس ائنڊ ڊاڪومنٽيشن، هسٽري، ميوزڪ، فوڊ ٽيڪنالاجي، بزنس ائڊمنسٽريشن ائنڊ مئنيجمنٽ، ايڪنامڪس، نرسنگ، فارميسي، بايولاجي، فلاسافي، سوشالاجي فزڪس، اسٽيٽڪس، ايڪانمڪس، انگلش، عريبڪ ائنڊ اسلامڪ اسٽڊيز، هسپانڪ هسٽري، ايجوڪيشن وغيره شامل آهن.سلامانڪا يونيورسٽي ۾ ڪيمبرج يونيورسٽي جي تعاون سان 1989ع ۾ قائم ٿيل “ايسوسيئيشن آف لئنگئج ٽيسٽرس اِن يورپ”، ٻولين جي سکيا ۽انهن جي ترقي جي حوالي سان وڏيون ڪوششون ڪري رهي آهي. هن يونيورسٽي ۾ اسپينش ٻوليءَ جا مخصوص ڪورسن ۾انٽرنيشنل شاگردن جو وڏو تعداد داخل ٿئي ٿو.
سلامانڪا يونيورسٽي اڄڪلهه پنهنجي معياري تعليم، تحقيق، لئبريرين، ليبارٽرين، ريسرچ سينٽرن ۽ شاگردن لاءِ مناسب رهائش ۽ ٻين تعليمي، تفريحي سرگرمين جي سهوليتن سان آراسته قديم يونيورسٽي هجڻ جي باوجود جديد دنيا جي معيارن تي لهندڙ هڪ نامياري يونيورسٽي جي حيثيت سان سڃاتي وڃي ٿي.
سلامانڪا يونيورسٽيءَ جي ان تفصيلي احوال کان پوءِ اچون ٿا مٿي ڇڏيل سوال جي طرف ته ڪرسٽوفر ڪولمبس جو اسپين جي بادشاهه فردينند ۽ اسابيلا سان تعلق ڪئين پئي جڙيو جو هن کي نئين دنيا ڳولهڻ لاءِ فردينند کان اجازت وٺڻي پئي جنهن ۾ سلامانڪا يونيورسٽي خاص ڪردار ادا ڪيو؟ ان جو جواب هي آهي ته فردينند ارگان Aragon) ) نالي رياست ۽ اسپين جو بادشاهه هيو، اسابيلا جيڪا خود هڪ رياست ڪيسٽائيل (Castile) جي راڻي هئي سا فردينند جي گهرواري هئي. اٽلي جيڪو ڪرسٽوفر ڪولمبس جي جنم ڀومي هيو اهو پڻ سورهين ۽ سترهين عيسوي صديءَ دوران اسپين جي قبضي هيٺ هيو جنهن ڪري ان تي پڻ اسپين جي بادشاهن جو حڪم هلندو هيو.اهو ئي سبب هيو جو ايشيا کي ڳولهڻ واري سفر لاءِ پڻ هن کي ان وقت جي اسپين جي حڪمران فردينند ۽ ان جي راڻي اسبيلا کان اجازت وٺڻي پئي هئي. فردينند اها اجازت کيس سلامانڪا يونيورسٽي جي استادن ۽ ماهرن سان مشوري کان پوءِ ڏني هئي.
هاڻي مختصر ذڪر ڪيون ٿا سلامانڪا واري شهر سلامانڪا ۽ اسپين جو جيڪو پڻ دلچسپي کان خالي نه آهي. اسپين ڏکڻ اولهه يورپ جو هڪ تاريخي شهر آهي. اسپين کي اولهه يورپ جو ٻيو ۽ يورپي يونين جو پنجون نمبر وڏو ملڪ ليکيو وڃي ٿو. آڳاٽي زماني ۾ يورپ جا ڪجهه ٻيا ملڪ جهڙوڪ پورچوگال ۽ اٽلي وغيره پڻ اسپين جي بادشاهه جي راڄ هيٺ هوندا هيا. اسپين تي مسلمانن جي پڻ اٺين عيسوي صدي کان پندرهين عيسوي تائين ڪل ست صديون حڪومت رهي آهي. جيئن ته اتر آفريڪا جو وڏو حصو 640ع کان مسلمانن جي فتح هيٺ رهيو، جٿان مسلمانن جي لشڪر تياري ڪري 711ع ۾ طارق بن زياد جي سربراهي ۾ اسپين تي چڙهائي ڪري ان کي فتح ڪري اتي مسلمانن جي حڪومت قائم ڪئي هئي جيڪا پندرنهين عيسوي صديءَ تائين قائم رهي. بعد ۾ بادشاهه فردينند مسلمانن سان جنگيون جوٽي کين اسپين جي حڪومت تان بيدخل ڪري پنهنجو راڄ قائم ڪيو.
سلامانڪا يونيورسٽي وارو شهر سلامانڪا اسپين۾ ساڳئي نالي واري هڪ صوبي سلامانڪا جي گادي جو هنڌ آهي. سلامانڪا تمام قديم شهر آهي جنهن ڪري يونيسڪو طرفان 1988ع ۾ هن شهر جي پراڻي حصي کي “ورلڊ هيريٽيج سائيٽ” واري لسٽ ۾ شامل ڪيو ويو آهي. سال 2012ع جي آدمشماري جي رپورٽ موجب هن جي ڪل آبادي ٻه لک اٺاويهه هزار ماڻهن تي مشتمل آهي. هن شهر کي سلامانڪا يونيورسٽي ۽ ڪجهه ٻين درسگاهن جي ڪري تعليمي شهر هجڻ جو اعزاز به حاصل آهي.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 5 نومبر 2014)