نيوزيلينڊ جي ڪئنٽربري يونيورسٽي
مون جڏهن نيوزيلنيڊ جي ڪئنٽربري يونيورسٽيتي لکڻ جوفيصلو ڪيو ته “ڪئنٽربري” جي نالي سان هڪ کان وڌيڪ دلچسپ موضوع منهنجي اڳيان اڀري آيا. جهڙوڪ؛ لنڊن جي “ويسٽمنسٽر اَبي” (Westminster Abbey) واري قبرستان جي“ شاعرن واري ڪارنر” ۾ دفن ٿيل “انگريزي ادب جي اَبي” (Father of English Literature) ۽ نامياري ليکڪ جيفري چاسر جون آکاڻيون “ڪئنٽربري ٽيلس”، برطانيا جي صوبي انگلينڊ جو مشهور شهر “ڪئنٽربري” ۽ ان شهر ۾ واقع “ڪئنٽربري ڪرائيسٽ چرچ يونيورسٽي” ۽ “ڪئنٽربري ڪئٿيڊرل” وغيره.بحرحال هن مضمون ۾ برطانيا واري ڪئنٽربري نه پر پئسيفڪ سمنڊ جي ٻيٽن تي واقع ملڪ نيوزيلينڊ واري “ ڪئنٽربري يونيورسٽي” جو تفصيلي احوال معلوم ڪريون ٿا.
اها اڄ کان اٽڪل ڏيڍ صدي کن اڳ جي ڳالهه آهي ته نيوزيلينڊ جي شهر “ڪرائيسٽ چرچ” ۾ اعليٰ تعليم جي سهوليتن ۾ واڌاري ڪرڻ لاءِ اتي هڪ نئون ڪاليج قائم ڪيو ويو. ان ڪاليج ۾ ان دور مطابق اهم تدريسي ۽ تحقيقي شعبا قائم ڪري انهن کي ڪامياب بڻائڻ لاءِ مختلف درسگاهن ۾تدريسي ڪم ڪندڙ ٽن اهڙن ناميارين ۽ پنهنجن پنهنجن شعبن ۾ ماهر پروفيسرن کي هن ڪاليج ۾ اچي ڪم ڪرڻ جي دعوت ڏني وئي جيڪي نه رڳو هن ڪاليج جا صرف استاد ئي اچي بڻيا پر انهن هن نيوزيلينڊ جي ڪاليج جي ترقي لاءِ پنهنجي سچائي ۽ ارپنا سان ايترو ته بنيادي ڪم ڪيو جو انهن ٽنهي ڄڻن هن ڪاليج جي بانين واري حيثيت حاصل ڪري ورتي. اهي ٽئي پروفيسر جيڪي پاڻ برطانيا جي مختلف تعليمي ادارن مان تعليم حاصل ڪري ۽ اتي جي مختلف درسگاهن ۾ ڪجهه عرصو درس وتدريس جو ذميواريون سرانجام ڏئي نيوزلينڊ واري هن ڪاليج ۾ اچي رسيا هيا ۽ ان جا باني به بڻيا، اهي هيا چارلس هينري هربرٽ ڪُڪ ( هن ڪاليج جي مئٿميٽڪس شعبي جو باني)، اليگزينڊروليم بڪرٽن ( ڪيمسٽري جي شعبي جو باني) ۽ جان مئڪملن برائون ( ڪلاسيڪي انگريزي ادب ۽ فلاسافي شعبن جو باني).
نيوزيلينڊ جي ڪرائيسٽ شهر ۾1873ع ۾ قائم ڪيل هن ڪاليج جي نسبت ۽ تعلق برطانيا جي مذهبي طور مقبول شهر ڪئنٽربري سان ڳنڍڻ لاءِ ان جو نالو “ ڪئنٽربري ڪاليج” رکيو ويو هيو. حقيقت ۾ هن نئين قائم ٿيل درسگاهه جو نالو “ڪئنٽربري ڪاليج” ٻن سببن جي ڪري تجويز ڪيو ويو هو؛ هڪ اهو ته اوائلي ڏينهن ۾ برطانيا جي شهر ڪئنٽربري ۽ ان جي آس پاس مان ڪافي تعداد ۾ ماڻهو لڏي اچي نيوزيلنڊ جي هن شهر ۾ آباد ٿيا هيا ۽ انهن جي سماجي ڀلائي واري تنطيم “ ڪئنٽربري ايسوسيئيشن” هن ڪاليج جو نالو “ڪئنٽربري ڪاليج” رکرائي پنهنجي پراڻي شهر جي ياد تازي ڪرڻ ٿي گهري ۽ ٻيو ته انگلينڊ جو شهر ڪئنٽربري دنيا ۾ عيسائي عقيدو رکڻ وارن ماڻهن لاءِ وڏي حيثيت جو حامل آهي. اهو هن طرح ته جڏهن پنجين عيسوي صديءَ ۾ اڃا انگلينڊ ۾ مسيحي مذهب گهڻوعام ڪو نه ٿيو هيو تڏهن اٽليءَ جي شهر روم ۾ عيسائين جي مذهبي ۽ روحاني پيشوا پوپ “گريگري دي گريٽ” (Pope Gregory the Great) پنهنجي حلقي جي هڪ نامياري مذهبي مبلغ سينٽ آگسٽائين کي عيسائيت جي پرچار ڪرڻ لاءِ انگلينڊ ڏانهن موڪليو هو. سينٽ آگسٽائين اهو مقصد کڻي پنهنجي ڪافلي سان گڏ 597ع ۾ انگلينڊ جي شهر ڪئنٽربري ۾ اچي پهتو. انگلينڊ جو بادشاهه البرٽ جيڪو ان وقت لادين هيو پر سندس گهرواري مسيحي مذهب سان تعلق رکي پئي تنهن پنهنجي زال جي مشوري تي سينٽ آگسٽائين جو وڏو آڌر ڀاءُ ڪيو ۽ بعد ۾ سينٽ آگسٽائين جي تعليم ۽ تبليغ جي اثر هيٺ اچي عيسائي عقيدو قبول ڪيائين. سينٽ آگسٽائين ڪئنٽربري شهر ۾ پهريون چرچ ۽ مونيسٽري (Monastery) قائم ڪري هن شهر کي پنهنجي پرچار جو مرڪز بڻايو. انهيءَ ڪري عيسائي عقيدي جي ماڻهن لاءَ هي شهر اهم بڻجي ويو جنهن ڪري نيوزيلينڊ ۾ قائم مٿي ڄاڻايل ڪاليج جو نالو انهيءَ نسبت سان به“ ڪئنٽربري ڪاليج” رکيوويو.
نيوزيلينڊ (New Zealand) جي خوبصورت شهر ڪرائيسٽ چرچ جي مرڪز ۾ واقع هن ڪئنٽربري ڪاليج کي شروعاتي ڏينهن ۾ يونيورسٽي آف نيوزيلينڊ سان منسلڪ ڪيو ويو هيو ته جيئن هن ڪاليج ۾ پنهنجا ڪورس مڪمل ڪرڻ کان پوءِ هتان جا شاگرد گريجوئيشن واري ڊگري حاصل ڪري سگهن. انهيءَ ڪري ڪئنٽربري ڪاليج کي يونيورسٽي آف نيوزيلينڊ منسلڪ ڪاليج طور پڻ سڃاتو ويندو هيو. ڪئنٽربري ڪاليج کي اهو به اعزاز حاصل هيو ته هي ڪاليج نيوزيلينيڊ ۾ اعليٰ تعليم جو ٻيو نمبر آڳاٽو ڪاليج هيو. هي ڪاليج پنهنجي محنتي ۽ ماهر پروفيسرن ۽ ٻئي مددي عملي جي محنت سان تيزي سان ترقي ڪرڻ لڳو جنهن جي ڪر نه صرف ڪرائسٽ چرچ شهر پر نيوزيلينڊ جي ٻين شهرن کان پڻ وڏي تعداد ۾ شاگرد هتي اچي تعليم پرائڻ لڳا. ان ڳالهه جي مدِنظر 1933ع ۾ هن ڪاليج جو نه رڳو درجو وڌايو پر سندس نالو پڻ تبديل ڪيو، جنهن ڪري هي ڪاليج هاڻي ڪئنٽربري ڪاليج جي بدران “ڪئنٽربري يونيورسٽي ڪاليج” سڏجڻ لڳو. ان کان پوءِ 1957ع ۾هن کي مڪمل ۽ خود مختيار يونيورسٽي بڻائي هن جو نالو “يونيورسٽي آف ڪئنٽربري” ( University of Canterbury) رکيو ويو. هن جي فئڪلٽين ۾ فئڪلٽي آف انجنيئرنگ، فئڪلٽي آف سائنس، فئڪلٽي آف آرٽس ائنڊ سوشل سائنسز، فئڪلٽي آف ايجوڪيشن، فئڪلٽي آف ڪامرس، فئڪلٽي آف لا، فئڪلٽي آف فاريسٽري، فئڪلٽي آف اِسپيچ ائنڊ لئنگِوِج، فئڪلٽي آف هيلٿ سائنس، فئڪلٽي آف ميوزڪ، فئڪلٽي آف سوشل ورڪ، فئڪلٽي آف اسپورٽس ڪوچنگ، فئڪلٽي آف ٽيچنگ ۽ فئڪلٽي آف فائين آرٽس وغيره شامل آهن.
ڪئنٽربري يونيورسٽي، جتي اٽڪل پنجويهه هزار شاگرد هتان جي مختلف تدريسي ۽ تحقيق شعبن ۾ گريجوئيشن، ماسٽرس ۽ پي ايچ ڊي جي ڊگرين لاءِ زير تعليم آهن، تنهن ۾ مختلف ريسرچ لئبارٽرين، انسٽيٽيوٽس، اسڪولن ۽ ڪاليجن کان علاوه هڪ وڏو سينٽرل لائبريري سسٽم پڻ موجود آهي جيڪو سموري ڪئمپس جي ٻين لئبريرين کي به پنهنجي سنڀال ۽ رابطي هيٺ رکي ٿو. هنن لئبريرين ۾ لکن جي تعداد ۾ مختلف موضوعن تي ڪتاب، ريسرچ جرنل ۽ ٻيو ڊجيٽل توڙي پرنٽ مٽيريل پڻ موجود آهي.يونيورسٽي جي فزڪس ۽ ايسٽرانامي ڊپارٽمنٽ جي بهترين فيلڊ ريسرچ لئبارٽرين سميت يونيورسٽي جي پارٽر ڊپارٽمنٽس جون پڻ فيلڊ لئبارٽريز آهن جتي پڻ سائنسي تحقيق وارو عمل باقاعدگي سان ٿيندو رهي ٿو.
ڪئنٽربري يونيورسٽي جي خوبصورت ڪئمپس نيوزيلنڊ جي ٻئي نمبر وڏي شهر ڪرائيسٽ چرچ جي ڪاروباري ۽مرڪزي علائقي کان اٽڪل پنج ڪلوميٽر ٻاهر هڪ پرسڪون ماحول ۽ علم دوست علائقي ۾ واقع آهي. شاگردن جي رهائش لاءِ آرمده ڇهن ڪشادين هاسٽلين ۽ هالن سميت انهن جي جسماني ۽ ذهني نشو نما لاءِ به ٻيون کوڙ سهوليتون ميسر آهن.
ڪئنٽربري يونيورسٽي وارو ملڪ نيوزيلينڊ آسٽريليا کان اوڀر ۾ اٽڪل 1500 ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي ڏکڻ اولهه پئسيفڪ سمنڊ ۾ٻن وڏن ۽ کوڙ سارن ننڍن ٻيٽن جي هڪ جهڳٽي تي مشتمل هڪ ننڍڙو پر خوبصورت ملڪ آهي. زرعي معاشيات رکندڙ هن ملڪ جي ڪل آبادي اٽڪل پنجيتاليهه لک ماڻهن تي مشتمل آهي ۽ هن جي گاديءَ جو هنڌ ويلنگٽن شهر ۾ آهي. نيوزيلنيڊ جي سرڪاري زبانون انگريزي ۽ مائوري آهن جيڪا اتان جي اصلوڪن ماڻهن جي زبان پڻ آهي. هي ملڪ، پئسيفڪ سمنڊ ۾ زمين جي ٻن ٽڪرن تي آباد آهي جن کي اتر ٻيٽ ۽ ڏکڻ ٻيٽ سڏيو وڃي ٿو. نيوزيلينڊ وارن ٻيٽن کي يورپ جي هڪ ملڪ نيڌرلينڊ (جنهن کي هالينڊ پڻ سڏيو ويندو آهي)، جي هڪ ڊچ نسل جي جهازران تاسمن 1642ع ۾ ڳولهي لڌو هو، تنهنڪري هن پنهنجي ملڪ نيڌرلينڊ (Netherlands) ۾ واقع هڪ صوبي “زيلينڊ” (Zealand) جي ياد ۾ هنن نون لڌل ٻيٽن جو نالو نيوزيلينڊ (New Zealand) رکيو جنهن سان اڄ تائين هي ملڪ مشهور آهي. نيوزيلينڊ تي ڊچن (Dutches) کان پوءِ 1840ع ۾برطانيا جو قبضو ٿيو ۽ اهڙي طرح نيوزيلينڊ کي برطانيا جي هڪ ڪالوني بڻايو ويو. اهو ئي سبب آهي جو هن ملڪ ۾ يورپي نسل جي ماڻهن جي اڪثرتت آباد آهي. بحرحال نيوزيلينڊ 1931ع ۾ آزدي ماڻي هڪ آزاد ملڪ جي حيثيت سان دنيا جي نقشي تي نمودار ٿيو آهي. هن خوشحال ملڪ جي معشيت جو گهڻو تڻو دارومدار زراعت ۽ ٽوئراِزم تي آهي.
نيوزيلينڊ جي جنهن شهر ۾ڪئنٽربري يونيورسٽي واقع آهي ان جو به قصو کوڙ دلچسپ آهي. هن شهر جو نالو ڪرائيسٽ چرچ آهي. هي شهرنيوزيلينڊ جي ڏکڻ ٻيٽ تي واقع سڀني شهرن کان وڏو آهي، جڏهن تي آباديءَ جي لحاظ کان ڪرائيسٽ چرچ شهر سموري نيوزيلينڊ جو ٽيون نمبر وڏو شهر آهي. هن شهر جي آبادي اٽڪل ساڍا ٽي لک کن ماڻهن تي مشتمل آهي. ڪرائيسٽ چرچ شهر جنهن جي وچ مان “اَيوَن رِوِر” نالي هڪ ندي پنهنجو گذر گاهه ٺاهي هن شهر کي فطري حسن جي ڪيترن ئي تحفن سان نوازيو آهي، ان شهر ۾ ڪئنٽربري يونيورسٽي سان گڏ ٻين تعليمي،ثقافتي، تاريخي ۽ تفريحي اهميت جي ادارن، ماڳن ۽ مڪان پڻ هن شهر جي حسن ۾ حيرت جهڙن حقيقتن جو اضافو ڪيو آهي. هتان جي ڪئنٽربري يونيورسٽي ۾ تعليم لاءِ ايندڙ نوجوان پنهنجي علم ۾ وڌاري ڪرڻ سان گڏ ڪرائيسٽ چرچ سميت نيوزلينڊ جي ٻين تفريح گاهن مان پڻ حظ حاصل ڪري سگهن ٿا.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 13 مئي 2015)