ناٽنگهم يونيورسٽي
جتي آئنسٽائن ۽ گانڌي ليڪچر ڏيڻ ايندا هئا
برطانيا جي شهر ناٽنگهم جي مشهوريءَ جا جديد حوالا ته ٻين گهڻين دللُڀائيندڙ ڳالهين سان گڏ اتان جي ترقي، تفريح ۽ تعليم جا عمده انتظام به آهن جن ۾ نمايان حيثيت هن شهر ۾ واقع ٻن يونيورسٽين جهڙوڪ “ناٽنگهم يونيورسٽي” ۽ “ناٽنگهم ٽرينٽ يونيورسٽي” جي آهي پر چوڏيهين صديءَ واري قديم انگريزي ادب ۾ موجود اهو لوڪ داستان جنهن جو هيرو جڳ مشهور شريف بدمعاش رابن هوڊ ۽ وِلِين ناٽنگهم جو شيرف (پوليس عملدار) هيو سو پڻ ناٽنگهم جي سڃاڻپ جو هڪ تاريخي حوالو آهي.اسان جي سنڌ واري ڌاڙيل پرو چانڊئي جيان انگريزن جي ديس جي ڌاڙيل رابن هوڊ، جنهن جو تعلق پڻ ناٽنگهم سان ٻڌايو وڃي ٿو، تي پڻ ڪي ئي انگريزي فلمون، ڊراما، ڪهاڻيون ۽ ناول وغيرلکيا ويا آهن. بحرحال ناٽنگهم يونيورسٽي واري شهر ناٽنگهم جي هن اوائلي ۽ غريب پرور رهزن جو قصو به پڙهندڙن جي دلچسپي لاءِ هن مضمون ۾ هيٺ بيان ڪبو پر پهريان ڳالهه ٿيندي “ناٽنگهم يونيورسٽي” ، “ناٽنگهم ٽرينٽ يونيورسٽي” ۽ ٽرينٽ يونيورسٽي ۾ تعليم پرائڻ لاءِ تازو اعلانيل اسڪالر شپ جي.
“دِي يونيورسٽي آف ناٽنگهم” برطانيا جي صوبي انگلينڊ جي خوبصورت شهر ناٽنگهم ۾ واقع آهي 1881ع ۾ ٿي هئي پر هن جو رايل چارٽر ( Royal Charter) 1948ع ۾ جاري ٿيو هيو.
جڏهن ناٽنگهم شهر ۾ اڃا ڪو ڪاليج يا يونيورسٽيڪو نه هئي تڏهن هتان جي شهرين لاءِ تعليم جي ضرورت کي محسوس ڪندي 1798ع ۾ “اَيڊلٽ ايجوڪيشن اسڪول” قائم ڪيو ويو. 1875ع ۾ هڪ گمنام مخير ۽ تعليم دوست شخص اسڪول کي ترقي وٺرائڻ ۽ هن شهر ۾ اعليٰ تعليم جو رجحان پئدا ڪرڻ لاءِ پنهنجي طرفان ڏهه هزار ڊالرن جو عطيو ڏئي هن اسڪول ۾ڪيمبرج يونيورسٽي پاران توسيعي ليڪچرن جو سلسلي جو آغاز ڪرايو. 1881ع ۾ ايڊلٽ ايجوڪيشن اسڪول کي ترقي ڏئي “ يونيورسٽي ڪاليج آف ناٽنگهم” بڻايو ويو.
هن يونيورسٽي ڪاليج جي عمارتن ۽ هڪ ڪشادي پارڪ لاءِ زمين هڪ ٻئي مخير شخص “سر جيس بوٽ” (Sir Jesse Boot ) ناٽنگهم انتظاميا حوالي ڪئي. بعد ۾ يعني 1948ع ۾ هن ڪاليج کي ترقي ڏئي ناٽنگهم يونيورسٽي بڻايو ويو. مخير شخص “سر جيس بوٽ” جي مدد سان قائم ناٽنگهم پارڪ واري علائقي ۾ واقع ناٽنگهم يونيورسٽي جي هن ڪئمپس کي پارڪ ڪئمپس سڏيو وڃي ٿو، جيڪا ناٽنگهم جي چئن ٻين ڪئمپسن مان مکيه ڪئمپس ليکي وڃي ٿي. برطانيا جي نامور اديب ۽ انگريزي ٻوليءَ جي شاعر ڊي ايڇ لارينس (D.H.Lawerence) سر جيس بوٽ جي ان سهائتا تي پنهنجي هڪ شعر جي وسيلي هيٺين طرح تبصرو ڪيو هيو، جيڪو ان دور جي ناٽنگهم شهر جي صورتحال ۽ سر جيس بوٽ پاران ڏنل ملڪيت تي ان زماني جي هڪ شاعر جو ذاتي رايو سمجهيو وڃي ٿو. سندس ان شعر جو ترجمو هن ريت آهي؛ “ناٽنگهم جو اداس شهر جنهن جي اسڪول ۽ ڪاليج ۾ مان پڙهيو آهيان، ان شهر ۾ علم جي ڦهلاءِ لاءِ هڪ يونيورسٽي ٺاهي وئي آهي. هي يونيورسٽي جنهن جي عمارت تمام وسيع ۽ روعبدار آهي اها هڪ چڱي ماڻهوءَ سر جيس بوٽ جي هوشيارپ وسيلي حاصل ڪيل دولت سان جوڙي وئي آهي”.
ناٽنگهم يونيورسٽي ڪاليج جيڪو بعد ۾ ناٽنگهم يونيورسٽي بڻيو ان کي اهو به اعزاز حاصل رهيو آهي ته هن ڪاليج ۾ دنيا جي نامياري سائنسدان آئن اسٽائين ۽ هندوستان جي آزاديءَ جي اڳواڻ مهاتما موهن داس ڪرمچند گانڌي اعزازي ليڪچر ڏنا آهن. هڪ اطلاع موجب ناٽنگهم يونيورسٽي ڪاليج جي ان اعزازي ليڪچر دوران آئن اسٽائن جيڪو بليڪ بورڊ استعمال ڪيو هيو اهو اڄ تائين هن يونيورسٽي جي فزڪس ڊپارٽمنٽ ۾ نمائش لاءِ موجود آهي.
ڪيو ايس ورلڊ يونيورسٽيز رئنڪنگ” جي سال 2011ع واري سروي رپورٽ مطابق ناٽنگهم يونيورسٽي دنيا جي معياري يونيورسٽين واري لسٽ ۾ چوهترين نمبر تي هئي.ناٽنگهم يونيورسٽيءَ جو ناٽنگهم شهر ۾ پنج ڪئمپسون آهن جهڙوڪ يونيورسٽي پارڪ ڪئمپس، جوبلي ڪئمپس، سوٽن بوننگ ڪئمپس، سٽي هاسپيٽل ڪئمپس ۽ ڪنگس ميڊو ڪئمپس. پارڪ ڪئمپس جيڪا ٽي سئو ٽيهه ايڪڙن تي ڦهليل آهي سا پنهنجي خوبصورتي ۽ ساوڪ جي ڪري برطانيا جي خوبصورت ڪئمپس ليکي وڃي ٿي. هن يونيورسٽي جو ٻه انٽرنيشنل ڪئمپسون به آهن جنهن مان هڪ 1999ع ۾ ملائيشيا جي سلنگور صوبي جي شهر سيميا ۾ ۽ ٻي 2004ع ۾ چين جي صوبي ضيانگ جي شهر ننگبو ۾ قائم ڪئي وئي آهي. ناٽنگهم يونيورسٽي جي برطانوي ڪئمپسن ۾ جديد علمن جا ناميارا تدريسي ۽ تحقيقي شعبا قائم آهن جن ۾ ويٽرنري سائنس، ميڊسن سائنس، ميڊيڪل سائنس، ائگريڪلچر، انجنيئرنگ، ڪمپيوٽر ائنڊ انفارميشن سائنس، بزنس اسٽڊيز، فارميسي، سوشل سائنسز، آرٽس، ايجوڪيشن، لا، جنرل سائنس،فزڪس، ڪيمسٽري، ميٿميٽڪس، لئنگئجز ائنڊ لٽريچر وغيره اچي وڃن ٿا. هن يونيورسٽي ۾ سندس اڳوڻي نامياري شاگرد ڊي ايڇ لارينس جيڪو بعد ۾ انگريزي ادب جو وڏو نانءُ بڻيو، جي نالي پٺيان “ڊي ايڇ لارينس ڪامپليڪس” قائم ڪيل آهي جيڪا ثقافتي، ادبي ۽ آرٽ جي سرگرمين جو مرڪز بڻيل هجي ٿي.
ناٽنگهم شهر ۾ هڪ ٻي به يونيورسٽي آهي جيڪا “ناٽنگهم ٽرينٽ يونيورسٽي” جي نالي سان سڃاتي وڃي ٿي. هي يونيورسٽي پڻ سرڪاري سرپرستي هيٺ هلندڙ ريسرچ يونيورسٽي آهي جيڪا پنهنجي تعليمي ۽ تحقيقي سرگرمين جي ڪري ڪافي ساک رکي ٿي. ٽرينٽ يونيورسٽي 1992ع ۾ قائم ڪئي وئي آهي.
ناٽنگهم شهر جتي ناٽنگهم يونيورسٽي ۽ ناٽنگهم ٽرينٽ يونيورسٽي کان علاوه ٻيون به ڪي ئي تاريخي ۽ تفريحي اهميت واريون جايون موجود آهن، انهيءَ ئي شهر سان چوڏهين عيسوي صديءَ ڌاري تخليق ڪيل انگريزي لوڪ ادب جو هڪ دلچسپ قصو به منسوب ٿيل آهي جنهن جو مرڪزي ڪردار ان زماني جو مشهور ڌاڙيل رابن هوڊ آهي. قصو هن طرح آهي ته اڄ کان اٽڪل ست سئو سال اڳ رابن هوڊ نالي هڪ امير گهراڻي جو فرد باغي بڻجي ڌاڙيل بڻجي ويو ۽ هن ناٽنگهم جي هڪ ٻيلي “شيرووڊ فاريسٽ” ۾ پنهنجي ساٿين سان گڏ پنهنجو ٽڪاڻو ٺاهيوهو. هو وجهه ملڻ تي ٻيلي مان نڪري شهر ۾ اچي امير ماڻهن جي گهرن ۾ ڌاڙا هڻندو هيو ۽ اتان لٽيل ملڪيت غريبن ۾ ورهائي ڇڏيندو هيو. ناٽنگهم شهر جو عملدار شيروف هن کي پڪڙڻ جا وڏا وس ڪيا پر هن پنهنجي ڪرت جاري رکي. رابن هوڊ جي غريبن جي لاءِ سندس انهيءَ قسم جيهمدردي جي ڪري اتان جا غريب ماڻهو کيس پنهنجو هيرو ۽ ناٽنگهم جي شيروف کي وِلِيَن سمجهندا هيا. ناٽنگهم جي انهيءَ شريف بدمعاش جي زندگيءَ تي ڪي ئي ڊراما، فلمون به ٺهي چڪيون آهن ته ڪتابن ۾ ڪهاڻيون پڻ ڇپجي چڪيون آهن.
بحرحال اهو مٿيون ته هڪڙو قصو ئي هيو جنهنجي صداقت تي اڃا به يورپ ۾ بحث هلندا رهن ٿا، پر ناٽنگهم جا هي اعليٰ درسگاهه اڄ به اهڙي مشعل مثل آهن جن ۾ جنم وٺندڙ علم، ادب، ساڃاهه ۽ شعور جي روشني نه رڳو ناٽنگهم يا برطانيا جي شهرين پر دنيا جي ٻين ملڪن کان هتي ايندڙ نوجوانن جي ذهنن کي پڻ علم سان روشناس ڪري کين ڪاميابين سان همڪنار ڪندي رهي ٿي.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 1 اپريل 2015)