پنهنجي پاران
اهڙا جن اهڃاڻ، آئون نه جيئندي ان ري. شاهه
16 جنوري 2014 ع خميس جي ڏينهن اسان کان سڀ ڪجهه کسجي ويو. گهر، جون رونقون، ڪتاب، گهر جا ڀاتي، ٻار ٻچا سڀ يتيم ٿي ويا. ماڻهوءَ جو جيئڻ ۽ مري وڃڻ اِهو روز جو معمول آهي پر ڪن ماڻهن کي اڃان جيئڻ گُهرجي ها، خاص طور اهي ماڻهو، جيڪي جيئندا ئي ٻين لاءِ آهن، انهن کي اڃا وڏي ڄمار ملي ها. اهي قومن ۽ ڌرتيءَ جا سهارا هوندا آهن. اهڙن ئي ماڻهن مان اسان جو بابا سائين لائق سنڌي به هڪ هو، جيڪو سفيد ڪپڙن ۽ سنڌي ٽوپيءَ ۾ سدائين سادگيءَ سان زندگي گذاريندڙ، اندر ۾ انيڪ گڻ ۽ خوبيون رکندڙ انسان هو. شايد لطيف سائين به اهڙن ماڻهن لاءِ چيو آهي ته:
اندر مُلهه املهه، ٻاهر ڪوجها ڪاپڙي
هو گهٽ ڳالهائڻ ۽ خاموشي پسند هو. سندس چهري تي سدائين هلڪي مرڪ هوندي هئي. سندس سوچ، ويچار، ادارڪ، شعور، ڏکن، سُکن ۾ انيڪ ڪهاڻيون ۽ راز سمايل هوندا هئا. هو زندگيءَ جي مقصد کي پوريءَ طرح پروڙي ۽ پرکي چڪو هو، وٽس ماڻهپي ۽ انسانيت جا سمورا گڻ موجود هئا. هو سڀني کي ڀانئڻ چاهڻ وارو هو، محبتون ۽ قرب ڏيڻ ڪو کانئس سِکي، ننڍن ٻارن توڙي نوجوانن تي ساهه ڏيندو هو. زندگيءَ جي ڪنهن به موڙ تي ساڻس جيڪو به مليو، سو سندس قرب جي ڪارچوپ ۾ اُڻجي ويو.
پاڻ شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي شاعريءَ کان ڏاڍو متاثر هو، سائين صوفي نيڀراج سان گڏ ڪيترائي ڀيرا پيرين پنڌ ڳوٺ موري منگر کان ڀٽ شاهه تائين پيرين پنڌ چوڏهينءَ جي رات حاضري ڀرڻ لاءِ ويندو هو. ڀٽائي سان عقيدت جي ڪري ئي هُن انا کي شڪست ڏئي ڇڏي هئي. سندس هڙ ۾ ڪتاب، اخبارون، خط، ٻارن لاءِ ريجي (سِڪن) کان سواءِ ڪجهه به نه هو. کيس جيڪي ڪجهه پگهر جي پگهار مان ملندو هو، اهو گڏ نه ڪندو هو، ناڻي کي نينهن ٽوڙ سمجهندو هو. هميشه کيسا خالي، غربت هوندي به طبيعت ۾ سخي هوندو هو. سندس سڄي زندگيءَ جو سرمايو دوست يار، احباب ئي هئا.
بابا جو تعلق بنيادي طور غريب گهراڻي سان هو. سندس والده پورهيو ڪري کيس سنڌي فائنل تائين پڙهايو ۽ پوءِ کيس تعليم کاتي طرفان 1961ع ۾ استاد مقرر ڪيو ويو. جڏهن ٽيچرس ٽريننگ لاءِ کيس حيدرآباد واري ٽريننگ ڪاليج موڪليو ويو ته اتي سندس ملاقات سنڌ جي سخن شناس استاد سائين حيدر علي لغاري سان ٿي هئي، جنهن کيس شاهه لطيف جي فڪر ۽ فلسفي تي مڪمل دسترس ڏني، بابا جي زندگيءَ تي سائينءَ جو گهرو اثر هو. بابا زندگيءَ جو تمام وڏو حصو سائينءَ سان گڏ گذاريو، جنهن کيس رچائي راس ڪري ڇڏيو. ان دوران اُتي بابا جي ملاقات سائين غلام محمد گرامي صاحب سان به ٿيندي رهندي هُئي، جيڪو پڻ وڏو عالم هو. اخباري لڏي ۾ بابا، شيخ علي محمد جي قرب جو ڪُٺل هو، آفتاب اخبار بابا جي سڃاڻپ رهي، اتي تمام وڏن اديبن توڙي نالي وارن سياسي اڳواڻن ۽ ورڪرن سان سندس ملاقاتون رهيون. سندس دوستن جو حلقو تمام وسيع آهي. ادبي، سياسي، صحافتي توڙي تعليمي شخصيتين ۾ ايترا نالا آهن جو انهن جو ذڪر ڪجي ته ڪيترائي صفحا ڀرجي ويندا. جن سڄڻن جا هن ڪتاب ۾ مضمون، تاثرات ۽ سنڌي اخبارن ايڊيٽوريل لکي بابا سائينءَ کي سهڻن لفظن ۾ ڀيٽا ڏني، انهن سڀني جا وڏا قرب ۽ ٿورا. هي ڪتاب بابا سائينءَ جي پهرين ورسي تي اچڻ گهرجي ها، پر اسان آڻي نه سگهياسين، جنهن جي لاءِ دوستن کان معذرت. آخر ۾ اسين نهايت گهڻا مشڪور آهيو ن، انهن دوستن جا، جن هن ڪتاب جي تياريءَ جي مختلف مرحلن جي تڪميل ۾ رهنمائي ڪئي ۽ ساٿ ڏنو، جن ۾ آسي زميني، وفا مولا بخش قمبراڻي، علي نواز آريسر، فهد الرحمان لغاري، راز لغاري ۽ ناصر قاضي جن جا وڏا وڙ مهرباني.
[b]پروفيسر اسماعيل ٿيٻو
محمد بخش ٿيٻو[/b]