تقرير
لالا رحمان سمون
(سينيئر صحافي)
مون پنهنجي حياتيءَ ۾ سائين لائق کي پنهنجي ٻن همعصر يا پاڻ سان گڏ رهندڙ ٻن ماڻهن کان تمام گهڻو متاثر ٿيندي ڏٺو ۽ ٻڌو، منهنجي بدنصيبي اها آهي ته انهن ٻنهي شخصيتن سان، ڪڏهن به ملاقات مون کي نصيب نه ٿي سگهي. هڪڙو سائين شيخ علي محمد، سائين لائق ان کان تمام گهڻو متاثر هو. ان جا قصا، ڪهاڻيون ۽ انهن جي اصول پسندي انهن جي نوڙت، انڪساري جا قصا سائين کان ٻڌندا هئاسين ٻيو سائين حيدر علي خان لغاري جي باري ۾. جيتوڻيڪ منهنجي انهن ٻنهي شخصيتن سان ملاقات نه ٿي آهي پر مون کي ائين لڳندو آهي ڄڻ منهنجون انهن سان ڪيتريون ئي ملاقاتون ٿيل آهن. سائين لائق جي معرفت.
سائين لائق ظاهر آهي هڪ انسان هو ۽ انسان ۽ فرشتي ۾ هڪ اهو ئي فرق آهي، ته جيڪو انسان آهي اهو وجود رکي ٿو زمين تي ۽ چڱايون ۽ خرابيون سڀ ان ۾ موجود هونديون.
سائين لائق کي مون چئن وصفن ۾ سمجهڻ جي ڪوشش ڪئي، هڪ وصف ان جي سنڌي ٻوليءَ جي پارکو واري ان جي باري ۾ توهان سڀني دوستن ٻڌايو، سائين لائق سنڌي ٻوليءَ جي پارکو واري حيثيت ۾ سنڌي ٻوليءَ جي اها خدمت ڪئي جنهن لاءِ هڪڙو عالمي انقلاب ۾ لفظ آهي ”گم نام سپاهي“ جيڪي پنهنجو پورهيو ڪندا ۽ پنهنجي جيڪا قرباني ڏيندا آهن ۽ پنهنجي جدوجهد جاري رکندا آهن، پر ڪو به نالو ڪمائڻ کانسواءِ وڏو پورهيو ڪري ۽ پنهنجي باب جي پڄاڻي ڪري ويندا آهن.
ان کان علاوه ٻئي وصف سائين جي سنڌي صحافت جي پارکو واري آهي، سائين سنڌي اخبارن ۾ هن وقت جيڪي به نيوز ايڊيٽر يا ايڊيٽر ويٺا آهن، اهي سڀ سڌي اڻ سڌي طرح سائين جا شاگرد آهن. حالانڪه پنهنجي پروفيشن ۾ سائين جي جيڪا ڊيزينيشن هوندي هئي يا سائين جو جيڪو رتبو هوندو هو اهو سائين پنهنجي مرضي سان پروف ريڊر جي طور تي رکيو ۽ سائين جنهن به اخبار ۾ ڪم ڪندو هو سائين چاهي ها ته سائين جو جيڪو صحافتي پورهيو آهي، صحافتي قد ڪاٺ آهي، سائين ان بنياد تي، ڇاڪاڻ اسين جڏهن آياسين ته مون ذاتي طرح پنهنجي ڪيريئر جي شروعات پروف ريڊر طور ڪئي ۽ پوءِ هڪ هنڌ ايڊيٽر جي جڳهه تي به پهتس ۽ سائين چاهي ها ته اهي سڀ عهد ۽ سڀ منصب ماڻي ها پر سائين هميشه پروف ريڊر رهيو، ڇاڪاڻ ته ڪڏهن به سماجن ۾، معاشرن، قومن ۾ روايتون ماپا تبديل ٿي ويندا آهن، اڄ جي دور ۾ اسان وٽ عملي زندگي ۾ جيڪو ماڻهو ناڪام ٿئي ٿو ان لاءِ ٻه پروفيشن تمام گهڻا ڪشش جو سبب ٿيندا آهن، هڪڙو پرائمري ماستر ۽ ٻيو صحافي پر آئون چوان ٿو ته جيڪو پرائمري ٽيچر آهي، ان جي ڪواليٽي، ان جو Wisdom يونيورسٽيءَ جي پروفيسر کان به وڌيڪ هجڻ گهرجي، ڇاڪاڻ جيڪو پرائمري اسڪول جو استاد آهي، اهو ٻار جو بنياد رکي ٿو ۽ اهڙي طرح اخبار ۾ پروف ريڊر اهو هئڻ گهرجي، جنهن جي ڪواليٽي، جنهن جو اڀياس، ٻولي، جنهن جو Wisdom, vision ايڊيٽر کان به مٿي هجي، اهو پروف ريڊر هجي ۽ سائين انهيءَ چوائس جي ڪري پروف ريڊر رهيو، آخري وقت تائين جيستائين هن ۾ لکڻ جي سگهه هئي ۽ اسين جيڪي به هن وقت اخبارن ۾ سينيئر يا جونيئير ويٺا آهيون، جڏهن به منجهندا هئاسين، ٻوليءَ جو معاملو هجي، خبر جي بيهڪ جو معاملو هجي، يا خبر جي جوڙ جڪ جو معاملو هجي يا ريپليسمنٽ جو معاملو هجي اسين سائين سان رابطو ڪندا هئاسين، سائين ڪڏهن به پاڻ وٽ موبائيل فون ڪونه رکيو ۽ اسين جڏهن به منجهندا هئاسين ته ٻين اخبارن ۾ فون ڪندا هئاسين ته سائين لائق توهان وٽ ويٺو آهي، ڇو جو سائين شام جي وقت ڪنهن نه ڪنهن اخبار جي آفيس ۾ ئي ملندو هو. سائين فون تي يا روبرو ملندو هو ته جيڪو به خبر جو معاملو هوندو هو سائين اسان کي انهيءَ مهل ئي سمجهائيندو هو.
سائين سنڌي صحافت جي انسائيڪلوپيڊيا هئي، اخبار جي تاريخ جي باري ۾ اخبارن جي مالڪن جي روين جي باري ۾، اخباري مالڪن جي خانداني پس منظر جي باري ۾، سنڌي صحافت ڪهڙن ڪهڙن دورن مان گذري آئي آهي، انهيءَ جي باري ۾ مڪمل انسائيڪلوپيڊيا هو، جيڪڏهن سائين لائق سان ڪچهري ڪبي هئي ته صبح جو پهر ٿي ويندو هو، پر سائين جي معلومات ۽ ڪچهري ڪڏهن به ختم نه ٿيندي هئي.
ٽئين وصف سائين جي جيڪا گهڻي سامهون نه اچي سگهي اها آهي ته سائين کي اسان لطيف جي پارکو واري حيثيت ۾ به ڏٺو، سائين لطيف سرڪار جا سُرَ انهن جا بيت، وايون ۽ انهن جون سمجهاڻيون سائين آسان ٻوليءَ ۾ جيئن هڪ استاد هوندو آهي، ٻار کي سولو ۽ سڌو ڪري سمجهائيندو آهي، ائين اسان کي به سائين سمجهائيندو هو. سنڌي صحافت ۽ لطيف سرڪار جي باري ۾ سڌو ۽ سولو ڪري سمجهائيندو هو.
چوٿين وصف سائين جي جيڪا مون ڏٺي اها هي هئي ته سائين ماڻهو شناس هو. سائين اظهار نه ڪندو هو پر ماڻهو سان ملاقات ۾ سائين ان جي پوري بايو ڊيٽا اڌ ڪلاڪ جي ڪچهري ۾ ڪڍي وٺندو هو، ته هي ماڻهو ڪيتري وزن بحر واري شخصيت آهي.
اسين سائينءَ کي ائين سمجهندا هئاسين ته هو اسان جو پيءُ آهي ۽ اسين کيس پنهنجي والد جي حيثيت سان ڏسندا هئاسين. هو اسان کي دڙڪا به ڏيندو هو، اسان تي نظر به رکندو هو ته اڄ ڪلهه هنن جي سنگت صحبت ڪنهن سان آهي، هو اسان تي اها به نظر رکندو هو ته اڄ ڪلهه هي صحافت ۾ ڪن ڇا پيا ۽ اسان کي چوندو هو ته توهان جي هي صحبت صحيح ناهي هن کان پاسو ڪريو. اخبار ۾ هي ماڻهو سٺا، هنن کان پاسو ڪريو ته سائين هڪ ماڻهو شناس هو، جيڪو انگ سڃاڻندو هو.
اسان سائين کي خوش ٿيندي به ڏٺو آهي، سائين ٽهڪ ڏيندي به ڏٺو آهي ۽ اسان سائين کي اکين ۾ لڙڪ ايندي به ڏٺو آهي. خودار ماڻهو هو ٻه ڏينهن جي سائين ماني نه کائي ته اهو نه چوندو هو ته مون ماني نه کاڌي آهي، مون کي ماني کارايو. سائين ٻه ٻه ڏينهن بک تي به هلڻ وارو ماڻهو هو پر سائين ڪڏهن ڪنهن جي سامهون هٿ ڪونه ٽنگيو. سائين ڏيڻ وارو هوندو هو ڪڏهن به وٺڻ وارو نه هوندو هو، علم به سائين اسان کي ڏنو عقل به ڏيندو هو ۽ ساڃاهه به ڏيندو هو پر اسان ڪڏهن به اهو نه سمجهيو ته اسان ڪو اهڙو گٿو ڪم ڪيو هوندو، جنهن جي باري ۾ سائين کي ڄاڻ نه هوندي. هر انسان کي هلڻو آهي ۽ سائين به پنهنجو وقت رب جي رضا سان پورو ڪري ويو، اسين دعاگو آهيون ته الله تعاليٰ سائين لائق کي جنت الفردوس ۾ جاءِ عطا فرمائي ۽ سائين جو جيڪو پورهيو آهي، هڪڙي اسان جي بدنصيبي اها ضرور آهي ته سائين جيڪي خيال رکندو هو يا سائين جن جن شين جي باري ۾ ڄاڻ رکندو هو، ان جو لکت ۾ مجموعو موجود نه آهي. آئون سمجهان ٿو ته سائين جي حياتي ۾ اهو ڪم ٿي وڃي ها ته سنڌي صحافت جي نصاب ۾ ڪو ڪتاب شامل ڪرڻ جهڙو هجي ها.
سائين تمام وڏو ماڻهو هو جيئن اسان وٽ چوندا آهن ته نج پج سنڌي روايتن جو امين ۽ اهي سڀ خوبيون سائين ۾ موجود هيون. سائين خودار هو، سائين صوفي هو، سائين روايتن جو امين هو ۽ سائين ”سَترُ ڪر ستار آئون اگهاڙي آهيان.“ ته سائين سڀني کي ڍڪيندو هو، سائين ڪنهن جو به عيب نه ٻڌائيندو هو. ان لاءِ اسين سڀ سائين جي لاءِ دعاگو آهيون ۽ محمد اسماعيل ۽ محمد بخش کي جَسُ هجي جو سڀني دوستن کي پريس ڪلب جي پليٽ فارم تان گڏ ڪيو اٿن. سائين جي حوالي سان جڏهن به جيڪو به ڪم هوندو حاضر آهيون. سائين جا هڪڙا شاگرد لائق آهن ۽ هڪڙا نالائق آهن، اسان کي توهان لائقن مان سمجهيو يا نالائقن مان سمجهيو اسان لاءِ جڏهن به حڪم ڪندا اسين حاضر ٿينداسين.
[سائين لائق جي پهرين ورسي جي موقعي تي پريس ڪلب حيدرآباد ۾ ڪيل تقرير، 16 جنوري 2015ع]