ادبي ڀيٽا
جت نه پکيءَ پير، تِتي ٽمڪي باهڙي
ٻيو ٻاريندو ڪير، کاهوڙڪيءَ کير ريءَ!
سائين لائق سنڌي، جهڙو نالو تهڙو لائق انسان هو. هو سنڌي صحافت جي نرسري هو. استاد جي حيثيت ۾ اخبار تعليم جو ايڊيٽر هو. وقت کان اڳ 25 سالن جي عمر ۾ رٽائرمينٽ وٺي، ’آفتاب‘ اخبار ۾ اچي شامل ٿيو. شيخ علي محمد جي اخبار کي سائين لائق جي اچڻ کانپوءِ چار چنڊ لڳي ويا. سائين لائق ۽ احمد خان شيخ جو جوڙ هو. ادبي صفحا ۽ ٻارن جا صفحا آفتاب اخبار جا هڪ اهڙي درسگاهه هئا، جتان الائي ڪيترا اديب ۽ صحافي تيار ٿي نڪتا. صحافت جا نمايان نالا ناز سهتو، حسن مجتبى ۽ ٻيا ڪيترائي سائين لائق جي شاگرديءَ ۾ رچي ريٽا ٿيا. هو سڄاڻ صحافي نه پر صحافت جو رهبر هو، ساڳئي وقت هڪ استاد هئڻ ڪري ’لسانيات‘ ۽ ٻوليءَ تي وڏي دسترس رکندو هو. هي اهو واحد شخص هو، جنهن سڄي ڄمار اخبارن جي ٻوليءَ تي ڪڙي نظر رکي. هو جنهن به اخبار سان وابسته رهيو، ان جي ٻوليءَ جي مانيٽرنگ ته ڪندو هو، پر ٻين اخبارن تي به نظر رکندو هو. پاڻ نه ته اولاد، يارن دوستن کان فونون ڪرائي، خط لکرائي اخبارن ۾ ڪتب ايندڙ غلط ٻوليءَ جي نشاندهي ڪرائيندو هو. سائين لائق صحافت جي دنيا ۾ رڳو دوست ٺاهيا، نه ته صحافت جي دنيا م رڳو دشمنيون پرائبيون آهن. سائين لائق زندگيءَ ۾ رڳو دوست ٺاهيا. وڏا توڙي ننڍا سڀ دوست. ڪيترا بيروزگار نوجوان سائين لائق ذريعي اخبارن ۾ ملازمت ۾ آيا، پر جيسين کين پگهار ملي، ماني ٽڪي سائين لائق جي کنڌي. آفتاب اخبار جي ڀرواري ڪينٽين يا بعد ۾ پريس ڪلب جي ڪينٽين تي الائي ڪيترا نوجوان ماني کائيندا هئا.
هن جي دوستيءَ جو حلقو تمام وڏو هو. سمورا سياسي ڪارڪن، اديب ۽ صحافي سائين لائق جي هڪ جهڙي عزت ڪندا هئا. علڻ خان ٿيٻو، ڄام ساقي، عبدالواحد آريسر، مؤمن مليرائي، نياز همايوني، خاڪي جويو، شوڪت سنڌي اسان سڀ هن جا هڪ جهڙا صحبتي هوندا هئاسين.
سائين لائق ئي 1983ع ۾ موري منگر ۾ سنڌي ادبي سنگت جي شاخ قائم ڪرائي، صوفي نيڀراج ۽ امين ٿيٻو هن جا ساٿي هوندا هئا. سائين لائق سنگت جي بسنت هال واري 1985ع واري ڪانفرنس توڙي ٽنڊي ٺوڙهي واري ڪانفرنس ۾ پس پرده جيڪا اسان جي مدد ڪئي، سا ڪنهن ٻئي نه ڪئي.
سائين لائق جهڙن ماڻهن لاءِ لطيف سائينءَ چيو آهي ته:
هيءَ جا ٻري هير، ڪاڇي ڏونگر ڪنڌئين،
ٻيو ٻاريندو ڪير، کاهوڙڪيءَ کير ريءَ!
تاج جويو 16 جنوري 2014ع
اسان جو ساٿي ۽ مهربان دوست سائين محمد لائق ٿيٻو صاحب اسم با مسمي هئا. يعني جيئن سندن نالو لائق پاڻ به ائين ئي هئا. مون کي فخر آهي ته منهنجي ساڻن والهانه دوستي، حُجت ۽ پنهنجائپ هئي.
هلڻو هر ڪنهن کي آهي، پر لائق صاحب جن جي لاڏاڻي جو دلي صدمو ته پهتو پر اطمينان به آهي ته قدرت سندن ذمي جيڪي ڪم رکيا، اهي پاڻ هر حالت ۾ پورا ڪري ويا.
نهايت، محبوب، ملن سار ۽ محبتي انسان هئا، مؤلا کين جنت الفردوس ۾ جاءِ ڏيندا. آمين.
نصير مرزا، 17.01.2014
لائق سنڌي صاحب، پنهنجي وجود ۾ سنڌ جي صحافتي تاريخ جو درجو رکي ٿو. هڪ بي لوث ۽ مخلص انسان، جنهن جي چوڻ ۾ رهندي ڪيترائي نوجوان اڄ جا ناليوارا صحافي ٿي ويا آهن. لائق صاحب جو وڇوڙو سچ پچ ته صحافت، ادب ۽ ادبي سنگت جو وڏو نقصان آهي، مون کي پنهنجي ڏک ۾ شريڪ سمجهندا.
اياز گل
اخبار ”آفتاب“ جي دؤر کان سائين لائق سنڌيءَ سان جيڪو محبت سان گڏ ادبي سفر شروع ٿيو، ان ۾ ڪڏهن به وقفو نه آيو پر افسوس اڄ سدائين لاءِ جدائيءَ جو ڏينهن ڏسڻو پيو. پر ساڻن گهاريل گهڙين جون سارون سدائين ساڻ رهنديون.
نه تنهنجي نه منهنجي مٺا زندگي،
ازل کان اها آ اجل جي سکي!
آسي زميني
سائين لائق سنڌ جو هڪ غير روايتي ۽ غير معمولي ڪردار هو. اُن وقت ٽيڪنالاجي نه هوندي به هُو ڄاڻ جو وڏو خزانو ۽ انسائيڪلوپيڊيا هو، نه رڳو صحافي طور سياسي، معاشي، سماجي لاهن چاڙهن کان واقف رهندو هو پر راڄوڻي طور هر رنگ کان واقف هو. تاريخ تي دسترس هيس، سماجي لاڳاپن جو وڏو ڄاڻو ۽ پاسدار.
تفصيلي سندس لاءِ ڪنهن مضمون ۾ لکندس هت چوندس ته سائين ڪيترين پيڙهين جو ڳانڍاپو هو.
ذوالفقار هاليپوٽو، حيدرآباد 16.01.2014
سائين لائق جي تعزيت ڪئي ويئي، هن پنهنجي نالي سان واهه جو نباهيو. استادي پيشي ۾ ڀرتي ٿي علم جون جهوليون ٻارڙن ۾ ورهايون.
تعليم کاتي مان رٽائر ٿيڻ کان پوءِ به هن صحافي جي حيثيت سان پنهنجي امڙ جي ٻولي جي خدمت ڪئي.
استادي ۽ صحافت جي پيشي ۾ سندس پيدا ڪيل حلالي شاگرد هن کي ڏاڍو ياد ڪندا.
حيدرآباد شهر جي اخباري بوڪ اسٽالن جا فرد به هن کي ياد ڪندا، ڇو ته هي روزانو پنهنجي کيسي مان خرچ ڪري ڀري اخبارن جي خريد ڪري سڀ اخبارون پڙهندو هو.
سائين لائق ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج حيدرآباد ۾ مون سان گڏ پڙهندو هو، سائين حيدر علي لغاريءَ جي مڪتب فڪر جا اسين شاگرد هئاسون. سندس لائق فرزند محمد اسماعيل ۽ محمد بخش اميد ته پنهنجي پيءُ جي نقش قدم تي هلي پيءُ جو نالو روشن ڪندا.
قادر بخش طالباڻي، ڪوٽڙي، تاريخ 17.01.2014
ڀاءُ محمد لائق سنڌيءَ جي جدائيءَ تي مون کي نهايت ئي ڏک پهتو آهي، جو عزيز دوست ۽ سراپا محبتي ۽ مٺڙي سڄڻ سان لاڳيتو ياد جو سلسلو تقريباً 45-40 سالن کان لاڳاپيل آهي. روشن ضمير عالم سائين محترم حيدر علي خان لغاري جي توسط سان ڀاءُ لائق سان گهرو گھاٽو دوستيءَ جو واهپو 1970ع کان به اڳ جو آهي. سندس بي لوث تعليمي خدمتون، مخلصانه صحافتي لياقتون ۽ ان کان به منفرد سندس مثالي ۽ قابل فخر ذاتي وضعداريون ۽ محبتون وسرڻ جون ئي ناهن! ڀاءُ لائق الحمد الله هر وجهه، بجا طور تي هڪ لائق ۽ فائق شخص هو، جنهن کي سندس گوناگون ۽ اڪيچار صلاحيتن ۽ محبتن جي حوالي سان ادب علم، صحافت توڙي سماج سُڌار حلقن ۾ وڏيءَ سڪ ۽ احترام سان ياد رکيو ويندو، ذاتي ارمان کي قلم سان لفظن جي روپ ۾ جيئن جو تيئن بيان ڪرڻ ممڪن ڪونهي! رب ڪريم کيس مغفرت سان نوازي!
غمزده نفيس احمد شيخ، 17.01.2014
ماڻهوءَ جي خوشبوءِ ڪڏهن به ختم نه ٿيندي آهي، ائين ئي اتهاس ڪجهه ماڻهن کي ڪڏهن به ميساري ناهي سگهندو، مِٽي انهن ماڻهن جو مان رکندي آهي، جيڪي مٽيءَ جو قدر ڄاڻندا آهن، ڌرتيءَ جو قرض چُڪائيندا آهن.
سائين لائق سنڌي هڪ فرض شناس، اصول پرست ۽ بنهه سچو کرو شخص هو، جنهن پنهنجي زندگيءَ جو ڪم وڏي سليقي سَچائي ۽ خودداريءَ سان گذاريو/ هلايو.
زندگيءَ ۾ بس هڪ ئي حسرت رهجي وئي ته آئون سائينءَ سان آخري ڏيهاڙن ۾ ملي ڪونه سگهيس، جيتوڻيڪ ڪيئي ڀيرا سندس فرزند محمد بخش سان پروگرام به رٿيم پر دنيا جي نفسا نفسي ڪارڻ، بس اُها حسرت ئي رهجي وئي، جنهن جو ارمان سموري عمر رهندو.
ڪي ماڻهو تاريخ ٿين ٿا ۽ ڪي ماڻهو ادارا ٿيندا آهن سائين لائق سنڌي به هڪ اِتهاس، هڪ ادارو هو جنهن کي سمجهڻ ۽ ڳائڻ لاءِ ايندڙ زمانا فيصلو ڪندا. بس دعاڳو آهيان ته مالڪ سائين سندس مغفرت فرمائي ۽ پونئيرن کي صبر ڏي. ’آمين‘
ضراب حيدر
جان جان هئي جيئري، ورچي نه ويٺي،
وڃين ڀونءِ پيٺي، ساريندي کي سڄڻن. (شاهه)
اسان جو محترم سائين محمد لائق سنڌي! اڄ اسان وٽ موجود ناهي رهيو پر، سندس قلم ۽ پريت جو پورهيو سدائين ياد رهندو، هر دلعزيز انسان اسان کان وڇڙي وڏو خال وجهي ويو.
اسان جي رب پاڪ جي بارگاه ۾ اهائي التجا آهي ۽ ڪندا رهنداسين ته سائين محترم لائق سنڌيءَ کي جنت الفردوس ۾ جاءِ عطا فرمائي ۽ سندس پونئيرن کي صبرو تحمل عطا فرمائي. آمين.
دعاڳو:
وڪيو پيرزادو، ريڊيو پاڪستان حيدرآباد 17.01.2014
سائين لائق سنڌيءَ جو وڇوڙو نه صرف سنڌي ڪلاسڪ صحافيءَ جو وڇوڙو آهي پر هو هڪ سٺو استاد ٿي پنهنجن شاگردن لاءِ وڇوڙو بنجي ويو آهي.
سائين لائق سنڌي ٽريننگ ڪاليج کان وٺي ۽ منهنجي ڀاءُ جي دوڪان تي مختلف وقتن تي سندس مخصوص انداز سان مذاق ڏاڍي پنهنجائپ ۽ شفقت ڀري رهي. کيس حيدرآباد شهر ۾ گهڻي عرصي کان نه ڏٺم ته وفا مولابخش کان سندس طبيعت ۽ حال چال جي خبر وٺندو رهندو هيس، پر اچانڪ ڪالهه ئي سائين مدد علي سنڌيءَ، سائين لائق جي تڏي تان ٿي آيو ته خبر پئي ته اهڙو ڪلاسڪ صحافي ۽ مانوارو استاد اسان کان وڇڙي ويو. هن جو سڀني سنڌي اخبارن کي پڙهڻ ۽ انهن کي ايڊٽ ڪرڻ جي عادت روز جو معمول هئي. سندس مخصوص انداز سان سگريٽ ڇڪڻ به ڪافي وڻندڙ هو، هاڻ اهڙو انداز ۽ هلڻ چلڻ ٻئي ڪنهن ۾ نظر ڪون ٿو اچي. سندس يادون ۽ سندس هر اسڪول جي ٻار کي ڏنل چميءَ واري مذاق ڪير به وساري نه سگهندو. اهڙي سٻاجهي سڀاءُ واري محترم شخصيت جو وڇوڙو جهوريندڙ آهي. في الحال ته ڪير به ان جو خال ڀري نه سگهندو. الله سائين سندن پونئيرن کي صبر جي توفيق ڏئي. ’آمين.‘
موهن مدهوش، ڪويتا پبليڪيشن حيدرآباد 19.01.2014
سائين محترم لائق سنڌي صاحب جي تعزيت تي سچ پڇو ته سائينءَ جي ئي پيار جي کوٽ پئي محسوس ٿي، سائين سان منهنجي ويجهي دوستيءَ واري ويجهڙائپ نه رهي آهي، پر جڏهن به جتي به ملاقات ٿيندي هئي ته اهڙو ته پيار سان ڀاڪر پائيندو هيو جو دل چاهيندي هئي، ان جي پڄاڻي نه ٿئي، سائين لائق صاحب جي لائق فرزند محمد اسماعيل ٿيٻو صاحب سان اسان جي گڏيل پياري ۽ محبوب دوست پروفيسر منظور احمد ڏيٿو صاحب جي ذريعي جيڪا ويجهڙائي ٿي اها امُلهه آهي. شال اسماعيل صاحب سان اها سڪ ۽ محبت قائم رهي، سائين لائق صاحب لاءِ دعا ته رب سائين کيس جنت الفردوس ۾ جاءِ عطا فرمائي ۽ سندس پونيرن کي صبر جميل عطا فرمائي. ’آمين.‘ گل ڪونڌر، 17.01.2014
سائين لائق سنڌي، سنڌ جي صحافت جي انهن اڏيندڙن مان هڪ هو، جن انتهائي ڏکئي وقت ۾ سنڌي صحافت جا بنياد مضبوط ڪيا. هو پنهنجي پوري حياتي صحافت جي پيشي سان محبت ۽ عقيدت جي حد تائين واڳيل رهيو. ادب ۽ صحافت سان وابسته سنڌ جو هر ساڃاهه وند کيس سدائين عزت جي نگاهه سان ڏسندو هو. سندس وڇوڙو سنڌي ادب ۽ صحافت لاءِ يقيناً وڏو نقصان آهي، پر سندس ڪم ڪمٽمينٽ، وابستگي ۽ پنهنجي پيشي سان ايمانداري اسان سڀني لاءِ مشعل راهه آهي. کيس سدائين سنڌ ۽ سنڌي ماڻهو ياد رکندا ۽ کيس خراج پيش ڪندا رهندا.
خالد آزاد، امين لغاري، ابراهيم ڪنڀر، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي
سائين لائق سنڌيءَ سان دوستن معرفت ملاقاتن جو سلسلو سن 2000ع کان شروع ٿيو. سائين جي محبتي مزاج ۾ ايتري ته پنهنجائپ محسوس ٿي، جو عمر ۾ سالن جي فرق باوجود به سائين اسان کي پنهنجو دوست محسوس ٿيندو هو. ايتريقدر جو گڏجي سگريٽ به پيئندا هئاسين. پاڻ ڊپلوميٽ پيئندو هو، پر اسان يارن دوستن لاءِ هميشه پسند جو فليور يعني گولڊ ليف ساڻ رکندو هو. پريس ڪلب جي ڪينٽين اسان پارن دوستن لاءِ سندس اوطاق ۽ لنگر خانو هئي، جتي ويهي نه صرف سائينءَ جي ڪچهري ٻڌندا هئاسين، پر دل سان مانيءَ کي ٻرو به ڏيندا هئاسين. سنڌ جي خاندانن جو تفصيل سائينءَ کي بر زبان ياد هو. پاڻ سنڌ جي روايتي سماجي جوڙجڪ جو حمايتي، ايمبيسيڊر ۽ حقيقي امين لڳندو هو. استاد جي حيثيت ۾ سفيد لباس هميشه زيب تن رهيس. پاڻ به ان سفيد لباس جيان هميشه بي داغ رهيو.
سائين لائق جي سائين حيدر علي خان لغاريءَ سان عقيدت ڏسڻ وٽان هئي، اها خبر نه پوندي هئي ته منجهائن ڪير عاشق آهي؟۽ ڪير معشوق؟ پر جيڪڏهن آئون پنهنجي راءِ ڏيان ته اڄ سائينءَ جي مرتئي تي جيڪي دوست گڏ ٿيا آهن، اهي سڀ جا سڀ سندس عاشق هئا ۽ پاڻ انهن سڀني جو اڪيلو معشوق هو...!!!
خان محمد جروار، حيدرآباد
اڄ نه اوطاقن ۾، سندي جوڳين ذات (شاهه)
سائين لائق سنڌي صاحب هڪ بهترين استاد ۽ سٺو صحافي هو، سندس سنڌي ٻولي، ادب ۽ صحافت لاءِ ڪيل خدمتن کي ڪڏهن به وساري نٿو سگهجي. زاهد اوٺو، مُهراڻو، ٿرپارڪر سنڌ
سائين لائق سنڌي، سٻاجهڙو، محنتي، سچو ۽ سادو شخص، پر هن کي هڪ ’ادارو‘ سڏجي ته به ڪو وڌاءُ نه ٿيندو.
ساڻن پهرين ملاقات 2004ع ڌاري ٿي هئي. آءُ تڏهن پڙهندو هوس ۽ قاسم آباد ۾ رهائش دوران شام جي وقت ڪڏهن ڪڏهن سنڌي لئنگئيج اٿارٽيءَ جي بُڪ اسٽال تي چڪر لڳندو هو، جتي اسان جي دوست خان محمد جروار سان ڪچهريون ٿينديون هيون، هڪ شام جو اسان گڏجي علي پئلس شادي هال ۾ هڪ دعوت تي ويا هئاسين، جتي خان محمد، وفا مولابخش ۽ ڪي ٻيا دوست به هئا، کل ڀوڳ به ٿي، اُتي هڪ شخص سادي سنڌي ٽوپي ۽ عينڪ پهريل، هٿ ۾ اخبارون، اجرڪ ويڙهيل گيٽ اپ سان هال ۾ داخل ٿيو، ۽ پوءِ اسان جي ڪرسين جي ڀرسان آيو، خان محمد ۽ وفا سندس آڌر ڀاءُ ڪيو ته مون به احترام مان کيس مرڪي هٿ ملايو، دوستن ٻڌايو ته هي سائين لائق سنڌي آهي! ٿيٻي صاحب جو اهو گيٽ اپ ڏسي مون کي سنڌ جو عوامي شاعر استاد بخاري ياد اچي ويو! جنهن کي مون رڳو تصويرن ۾ ئي ڏٺو آهي، سائين لائق دوستن سان گهڻو حُجائتو ۽ بي تڪلف رهندو هو، لائق صاحب سان ٻي ملاقات ڪاوش اخبار جي آفيس ۾ ٿي هئي، اخبار بيني ڪندي هن عمر جو ڳچ حصو لفظن جي رهنمائي ڪندي کين درست جاءِ تي بيهاريو ۽ اخبار جي ٻوليءَ کي سنواريندي نُور نچويو، دُعاگو آهيان ته مالڪ کيس اُتي به پنهنجي ٻاجهه ۾ رکي.
نانءُ ئي ڪافي آ جنهن جو،
لياقتون ڪهڙيون لِــــــکُون!
شوڪت چاچڙ، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حيدرآباد
سائين لائق جو نالو مون پنهنجي آفيس سنڌي لئنگئيج اٿارٽيءَ ۾ سندس ئي ننڍي پٽ محمد بخش جي واتان ٻڌو. محمد بخش سان دوستي هجڻ جي ڪري اڪثر سائين لائق جو ذڪر هلندو هو، محمد بخش جي ڳالهين مان مون کي اندازو ٿيندو هو ته سائين لائق واقعي سنڌ جي ڪا وڏي شخصيت آهي، ان کان اڳ مان سائين لائق جي باري ۾ ڪجهه به نه ڄاڻندو هئس. سائين لائق ڇا هو ان جي خبر مون کي تڏهن پئي جڏهن آئون سندن وفات تي سندن ڳوٺ موري منگر تعزيت لاءِ ويس پهرين ڏينهن دير سان خبر پوڻ ڪري مان تڏي تي وڃي نه سگهيس ۽ ٻئي ڏينهن آئون آفيس مان ڪجهه پهرين موڪل وٺي تعزيت لاءِ سندن ڳوٺ موري منگر ويس. اُتي پهچي منهنجي حيرانگي جي حد ئي نه رهي، مون کي محسوس ئي نه ٿيو ته ڪو سائين لائق ڪالهه گذاري ويو هو، ماڻهن جي ايتري رش مان ائين محسوس ٿي رهيو هو ته ڄڻ سائين لائق ڪالهه نه اڄ وفات ڪري ويو آهي، سندن اوطاق ۾ ويهي مان هر ماڻهوءَ کي غور سان ڏسڻ لڳس ته هر ماڻهوءُ جي اک آلي هئي، هر دل ۾ تڏو وڇايل هو. اي ڪاش جي هڪ دفعو به مان سائينءَ سان ملي سگهان ها! پر هاڻ اها خواهش حسرت بڻجي دل ۾ قيد ٿي وئي آهي. مون کي تمام گهڻي خوشي ٿي جڏهن محمد بخش مون کي چيو ته بابا جو تعزيتي ڪتاب ڇپائڻو آهي ۽ ڪمپوزنگ تون ڪري ڏي، منهنجي لاءِ اهو وڏو اعزاز آهي جو هن ڪتاب جي ڪمپوزنگ منهنجي هٿان ٿي. دعا آهي رب پاڪ سائين لائق سنڌيءَ کي جنت الفردوس ۾ جاءِ ڏي. ’آمين‘
فهد الرحمٰن لغاري، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حيدرآباد
سائين لائق سان پهرين ملاقات ٽنڊوڄام اسڪول جي حوالي سان ٿي، بعد ۾ اسان ٻنهي گڏجي روزانه آفتاب ۾ ڪم ڪيو، سائين ۽ منهنجي ڪمپني ڪافي عرصو رهي، سائين هڪ انسان پرور ۽ دلبر ماڻهو هو، هو سدائين کلندو رهندو هو ۽ ڪابه پريشاني ايندي هئي ته ان کي به کلي منهن ڏيندو هو، ريڊيو حيدرآباد تي رهڻ دوران سائينءَ سان اڪثر ڪچهريون ٿينديون هيون. منهنجي دعا آهي ته الله کيس جنت الفردوس ۾ جڳهه عطا فرمائي ۽ پونئيرن کي صبر جي توفيق بخشي. ’آمين‘
محمد ايوب نظاماڻي، رٽائرڊ ڪنٽرولر نيوز، ريڊيو پاڪستان حيدرآباد