2
جيجي زينب گهڻو ڪري خاموش رهندي هئي، پر جڏهن سندس ڀاءُ سردار مؤمن شهر ڏانهن ايندو هو ته ڏاڍي خوش هوندي هئي. ڪجھ ئي عرصي ۾ وڏي سردار مؤمن جي حويلي اچڻ تي پابندي لڳائي ڇڏي جنهن کان پوءِ جيجي زينب کي خوش ڪرڻ لاءِ حسينه ڏاڍا جتن ڪندي هئي. جيجي زينب جي ڪوٺي وڏيءَ سائڻ جي حجري ۾ ٺهيل هئي. هوءَ حسينه کي ڪڏهن ڪڏهن خط ڏيندي هئي جا هوءَ پنهنجي مڙس هٿان شهر مان مؤمن جي نالي تي موڪليندي هئي.
ڪجھ ئي عرصي ۾ جيجي زينب ۽ حسينه ڄڻ ته پاڻ ۾ سهيليون بڻجي ويون جيڪا ڳالهه دُربيبي کي پسند نه هئي.
حسينه کي حويلي ۾ ايترو مزو ايندو هو جو شام جو گهر وڃي گهر جا ڪم ڪار ڪرڻ تي هن جي دل گهٽ ئي چوندي هئي. عيد يا ٻيو ڪو موقعو هوندو هو ته هوءَ حويلي ۾ رهي پوندي هئي.
سائڻ دُربيبي جي شروع کان ئي هن سان نه پوندي هئي ڇو ته هن ڪڏهن به جيجي زينب جون ڳالهيون هن سان نه ڪيون. سائڻ گهڻي ئي ڪوشش ڪندي هئي ته حسينه هن کي ڪجھ ٻڌائي پر حسينه زينب جي مخلص ۽ وفادار ملازمه هئي.
ٽن سالن کان پوءِ حسينه کي پٽ ڄائو. هن جي سس بيمار رهڻ لڳي ته هوءَ گهر ۾ رهي پوٽي کي سنڀالڻ لڳي.
زينب ته هار سينگار جي شوقين نه هئي پر حسينه هر وقت پنهنجو پاڻ کي پئي ٺاهيندي رهندي هئي.
“جيجي توهان جي آرسي ته ويچاري روئندي آهي ته توهان هن ۾ پنهنجو پاڻ کي نه ٿيون ڏسو.” حسينه جڏهن به زينب جي ڪمري ۾ لڳل آرسي تي بيهي تيار ٿيندي هئي، تڏهن زينب کي چوندي هئي.
هڪ ڏينهن صبح جو هوءَ جيئن ئي حويلي پهتي ته کيس خبر پئي ته جيجي زينب جي ماءُ حويليءَ جي وڏي سائڻ گذاري ويئي. حسينه کي ته يقين ئي نه پئي آيو، ڇو ته ڪلهه شام جو به هوءَ چڱي ڀلي هئي.
جيجي زينب ۽ درناز ته ڏاڍيون روئي رهيون هيون پر جڏهن شام جو جيجي زينت آئي ته حويليءَ ۾ ڄڻ ڪهرام مچي ويو. ماءُ جي وڃڻ کان پوءِ جيجي زينب صفا اڪيلي ٿي پئي. حسينه زينب جو اڃا وڌيڪ خيال رکڻ لڳي.
*****
حسينه کي هتي ايترا سال ٿي ويا هئا پر سردار بهرام خان جي نظر هن تي ڪڏهن به نه پئي هئي. پهريون ته جڏهن سردار صاحب هن کي ڏٺو ته هن سمجهيو ڪا مهمان آهي پر هڪ ملازمه کان پڇڻ تي هن کي خبر پئي ته هوءَ زينب جي ملازمه آهي.
اتفاق سان ڪجھ ڏينهن اڳ ئي حسينه جي مڙس کي سردار صاحب جي ڪمدار اوطاق مان چوري جو الزام لڳائي ڪڍي ڇڏيو هو.
شام جو حسينه گهر وڃڻ لاءِ حويلي مان نڪتي ته هن کي ڪمدار سڏ ڪيو.
“توکي سردار صاحب اوطاق ۾ گهرايو آهي.” ڪمدار هن کي چيو.
“مون کي، پر ڇو؟!” حسينه حيرت مان پڇيو.
“اها ته اتي هلي ئي خبر پوندي.” ڪمدار جواب ڏنو.
حسينه ڊڄندي ڊڄندي ڪمدار جي پويان اوطاق ۾ آئي. ڪمدار هن کي سردار صاحب جي ڪمري وٽ ڇڏي ٻاهر هليو ويو.
حسينه کي ڏڪڻي وٺي ويئي. هوءَ مشڪل سان سردار صاحب جي سامهون اچي بيٺي هئي.
“مائي تنهنجي مڙس منهنجي ڪمدار جي چوري ڪئي پوءِ تون هتي ڇو پئي اچين؟” سردار صاحب هن کي پيرن کان منهن تائين غور سان ڏسندي پڇيو.
“سائين مان ۽ منهنجو مڙس ته هتي سالن کان ڪم پيا ڪيون. اسان ڪڏهن اهڙو ڪم نه ڪيو آهي. توهان ڀلي جيجي زينب کان پڇيو.” حسينه ڏڪندي ڏڪندي جواب ڏنو.
“اسان کي چور جي گهر جو ڪو به ماڻهو هتي نه کپي.” سردار صاحب حسينه ڏانهن پيرن کان منهن تائين ٻيهر غور سان ڏسي رعب مان چيو.
“سائين مان اڳتي به خيال ڪندم، توهان مون کي حويلي مان نه ڪڍو”. حسينه هٿ ٻڌي ليلائيندي عرض ڪيو.
“چڱو اڄ ڇڏيانءِ ٿو، ٻيهر ڪا غلطي ٿي، ته سٺو نه ٿيندئي.” سردار صاحب ڌمڪي ڏيندي چيو.
ڪجھ ڏينهن گذريا ته حسينه گهر وڃڻ لاءِ حويلي مان نڪتي. اڄ هن کي دير ٿي ويئي هئي، انڪري جلدي جلدي گهر وڃڻ لڳي ته ڪمدار کيس پويان کان اچي سڏيو ۽ سردار صاحب ڏانهن وٺي ويو.
ڪمدار هن کي اوطاق ۾ ٺهيل هڪ ڪمري ڏانهن وٺي آيو جتي صوفي تي سردار صاحب ويٺل هو ۽ هن جي اڳيان رکيل هڪ ٽيبل تي گلاس ۽ هڪ بوتل پئي هئي.
ڪمدار حسينه کي اتي ئي ڇڏي هليو ويو.
“حسينه توکي اڄ هتي ئي رهڻو آهي.” سردار صاحب ڪمدار جي وڃڻ کان پوءِ حسينه کي چيو.
“پر سائين مان گهر پئي وڃان، منهنجو پٽ روئندو هوندو.” حسينه جي ڏڪڻي وڌي ويئي.
“ان وٽ ان جو پيءُ آهي ۽ تون ڊڄ نه، هتي ويهه اچي.” سردار صاحب اٿي هن کي ڪلهن کان جهلي بيڊ تي ويهاريو.
حسينه پاڻ کي هن کان پري ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي.
“توکي هاڻي هتي اچڻو پوندو، جڏهن به مان گهرايان، جيڪڏهن تون ڪڏهن ڪو بهانو ڪيو ته پوءِ تنهنجو اهڙو حشر ڪندس جو ڪنهن کي منهن ڏيکارڻ جي قابل نه رهندينءَ ۽ جيڪڏهن منهنجي ڳالهه مڃيندينءَ ته پوءِ تنهنجي سوچ کان به گهڻو نوازيندس توکي.” سردار صاحب هن جي اکين ۾ نهاريندي چيو.
حسينه خاموش نظرن سان سردار صاحب ڏانهن ڏسندي به رهي ۽ خوف وچان ڏڪندي به رهي.
صبح جو سوير ئي ڪمري جو دروازو کولي سردار صاحب ڪمدار کي آواز ڏنو، جيڪو هڪ آواز تي ئي ڀڄندو آيو.
“هن کي هن جي گهر ڇڏي اچ.” سردار صاحب حسينه ڏانهن اشارو ڪندي ڪمدار کي چيو.
حسينه کي گهر جي دروازي وٽ ڇڏي ڪمدار واپس هليو ويو. هوءَ ڪافي دير دروازي وٽ بيهي خاموش نظرن سان ڪڏهن هٿ ۾ پڪڙيل ڪجھ نوٽن ڏانهن، ته ڪڏهن پنهنجي دروازي ڏانهن ڏسندي رهي.
هن همت ڪري دروازو کڙڪايو.
“ايڏي دير ڪيئي؟” ٿوري ئي دير ۾ هن جي سس دروازو کوليو ۽ سندس اندر ايندي ئي کانئس پڇيو.
“ها، جيجي وارن جا ڪپڙا سبڻا هئا انڪري...” حسينه ائين چئي اندر هلي ويئي. هن رستي ۾ سوچيو هو ته ماسي کي سڀ ڪجھ ٻڌائي ڇڏيندي، پر هوءَ ائين نه ڪري سگهي.
حسينه جو مڙس ڪافي وقت کان گهر ۾ واندو هو سو حسينه هن کي شهر وڃي ڪم ڪرڻ جي صلاح ڏني، ته هو راضي ٿي ويو. حسينه اهو سوچي ڇڏيو ته بس مڙس کي شهر ۾ ڪٿي ڪم ملڻ سان ئي ڳوٺ مان لڏي وڃڻ جو سوچي ڇڏيو. هن جو مڙس ڪم جي تلاش ۾ شهر هليو ويو.
حسينه ٿوري مطمئن هئي ته ڪجھ ئي وقت ۾ سندس مڙس کي ڪم ملي ويندو ته هوءَ هتان هميشه لاءِ هلي ويندي.
******
درناز ۽ مير هيبت خان جي شادي جي تاريخ مقرر ڪئي ويئي. حويلي ۾ شاديءَ جون تياريون شروع ٿي ويون. شاديءَ جي تيارين ۾ حسينه به پوري طرح حصو ورتو. شادي جي ڪمن جي ڪري حويلي ۾ رهيل ٻين ملازمائن سان گڏ ئي رهي پوندي هئي.
هوءَ حويليءَ ۾ ئي هئي ته هڪ نوڪرياڻي کيس اچي ٻڌايو ته ٻاهر ڪمدار هن کي سڏي پيو.
هوءَ ٻاهر آئي ته ڪمدار هن کي سردار صاحب جو نياپو ڏنو.
هوءَ اهو سوچي سردار صاحب ڏانهن ويئي ته هن دفعي هن کي انڪار ڪندي.
ڪمري ۾ داخل ٿيندي هن جي نظر سامهون ويٺل سردار صاحب تي پئي. ڪمدار دروازو بند ڪري هليو ويو.
“هلي آ حسينه، هلي آ، هتي ويهه.” سردار صاحب هن کي سڏيو.
هوءَ سردار صاحب جي ڀرسان وڃي بيٺي. سردار صاحب جي اڳيان ڪجھ ڪپڙا ۽ زيور پيا هئا.
“سائين!” حسينه ڪجھ چوڻ لاءِ زبان کولي.
“بيهه بيهه، ڪجھ چوڻ کان اڳ اهو ٻڌاءِ ته هي ڪپڙا ۽ زيور ڪيئن آهن؟” سردار صاحب هن جي ڳالهه اڌ ۾ ڪٽي.
“سٺا آهن.” حسينه جواب ڏنو.
“هي سڀ تنهنجي لاءِ آهن.” سردار صاحب هن کي چيو.
“منهنجي لاءِ؟” حسينه سامان ڏانهن ٻيهر ڏسڻ لڳي.
“ها، تو منهنجي ڳالهه مڃي آهي، توکي ان جو ڪو ته تحفو ملڻ گهرجي نه.” سردار صاحب هن ڏانهن پيار مان ڏٺو.
“پر سائين مون کي اهو سڀ نه کپي. مون تي رحم ڪيو، منهنجي عزت داغدار نه ڪريو.” حسينه نيٺ همت ڪندي چيو.
“هتي ويهه.” سردار صاحب هن کي پنهنجي ڀرسان ويهاريندي چيو.
هوءَ نه چاهيندي به هن جي ڀرسان ويٺي.
“مون کي خبر آهي ته تو جهڙي عزت واري ڇوڪري لاءِ هي سڀ شيون اهميت نٿيون رکن ۽ مان توکي ائين نٿو رکڻ چاهيان، مان ته توکي حويليءَ ۾ مالڪياڻيءَ جي حيثيت سان ڏسڻ چاهيان ٿو.” سردار صاحب هن جي منهن جا بدلجندڙ تاثر ڏسندي چيو.
“مالڪياڻي؟” حسينه حيرت مان سردار صاحب ڏانهن منهن ورايو
“ها حويلي ۾ ننڍي سائڻ جي حيثيت سان.” سردار صاحب هن کي ڏسي چيو.
حسينه، جنهن سردار صاحب کي کُتو جواب ڏيڻ لاءِ الاءِ ڇا ڇا سوچي رکيو هو، سا ايڏي وڏي ڳالهه ٻڌي، اهو سڀ ڪجھ وساري ويٺي.
حسينه جا ته هاڻي انداز ئي مٽجي ويا. هوءَ حويليءَ ۾ گهمندي پنهنجو پاڻ کي حويلي جي مالڪياڻي تصور ڪرڻ لڳي.
زينب اها ڳالهه ڪجهه ڏينهن کان محسوس ته ڪئي پر هن حسينه کان ڪجھ نه پڇيو.
ڪجھ مهينا گذري ويا پر سردار صاحب جا آسرا، آسرا ئي رهيا. ٻي طرف هن جي مڙس جو به ڪو اتو پتو نه هو. هاڻي حسينه جو يقين سردار صاحب تان ختم ٿيڻ لڳو هو پر هن جي هٿ ۾ هاڻي ڪجھ نه هو. قسمت ڏاڍو جلدي ڦيرو کاڌو. هن جي نصيب ۾ خوشين جا بس ايترائي ڏينهن لکيل هئا.
هوءَ اميد سان هئي، ان ڳالهه هن جي ذهن ۾ اڻ تڻ پيدا ڪري ڇڏي. هن سردار صاحب سان ڳالهه ڪرڻ جو سوچيو.
صبح جو وقت هو سردار صاحب پنهنجي ڪمري ۾ موجود هو ۽ در بيبي رڌڻي ۾ سردار صاحب لاءِ ڪجھ پچرائي رهي هئي. حسينه موقعو ڏسي سردار صاحب وٽ آئي.
“هتي ڇو آئي آهين؟” سردار صاحب هن کي ڪمري ۾ ڏسي ڪاوڙيو.
“توهان سان هڪ ضروري ڳالهه ڪرڻي هئي.” حسينه چيو.
“توکي چيو آهي نه ته جيڪا ڳالهه ڪرڻي هجئي، اوطاق ۾ اچي ڪندي ڪر.” سردار صاحب ڪاوڙ مان چيو.
“سائين اوطاق ۾ اچڻ جو موقعو نٿو ملي. ڳالهه ضروري آهي.” حسينه ڊڄندي ڊڄندي چيو.
“ها چئه.” سردار صاحب هن کي گهوريندي چيو
“سائين مان توهان جي ٻار جي ماءُ ٿيڻ واري آهيان.” حسينه آهستي آهستي ڳالهه ڪئي.
“پوءِ هتي مون وٽ ڇو آئي آهين. حويلي جي دائيءَ وٽ وڃ، اها پاڻهي ان جو بندوبست ڪندي.” سردار صاحب منهن ٻئي طرف ڪندي چيو.
“سائين توهان ته چيو هو...”
“مون ڇا چيو هو؟ توکي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي، ته دائي ڏي وڃ ۽ ٻيهر ان ڳالهه جو ذڪر ڪنهن سان ڪيئي ته سٺو نه ٿيندئي.” حسينه ڪجھ چوڻ چاهيو پر سردار صاحب ڪرسي تان اٿي اچي هن کي زور سان چماٽ وهائي ڪڍي ۽ ڏانهس قهر آلود نظرن سان ڏٺو.
حسينه کي لڳو ڄڻ ڪنهن کيس اوچتو عرش تان فرش تي ڌڪو ڏنو هجي. هوءَ حواس وڃائي ڪمري مان نڪتي ته دروازي جي ڀرسان جيجي زينب کي ڏٺائين ته پيرن هيٺان فرش به نڪري ويس.
زينب هن کي ٻانهن کان وٺي سڌو پنهنجي ڪمري ڏانهن وٺي آئي.
ڪجھ دير خاموشيءَ سان هن ڏانهن ڏسڻ کان پوءِ زينب هن کان سڄي ڳالهه پڇي.
“سٺو ته هونئن به نه پيو ٿئي، انڪري جيجي کي ٻڌائڻ ۾ ڪو حرج ناهي.” اهو سوچي حسينه زينب کي سمورو احوال ٻڌائي ڇڏي.
“جيجي مان پنهنجو ٻار ضايع نٿي ڪرڻ چاهيان. الله جي واسطي منهنجي مدد ڪيو.”
ڪافي سوچ ويچار کان پوءِ زينب هن جي مدد ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويئي. هن پنهنجي پراڻي ملازمه (هدايت) جيڪا هن جي ماءُ سان گڏ هوندي هئي، ان کي پاڻ وٽ گهرايو.
“امان هدايت، حسينه هي حويلي ڇڏي ٻي ڪنهن هنڌ ڪم ڪرڻ ٿي چاهي. توهان جي نظر ۾ اهڙي ڪا جڳهه آهي؟”
“ها جيجي منهنجي پيڪاڻي ڳوٺ به هڪ حويلي آهي، چئو ته هن کي اوڏانهن ڇڏي اچان؟”
“ها اهو صحيح رهندو.” زينب چيو.
“ٺيڪ آهي جيجي، مان ڪجھ ڏينهن کان پوءِ هن کي اوڏانهن وٺي وينديس.” هدايت وراڻيو.
حسينه ڪجھه ڏينهن تائين حويلي ايندي رهي. ان وچ ۾ هن سردار صاحب کي ٻڌايو ته هن ان جو ٻار ڪيرائي ڇڏيو آهي.
“جيجي توهان جو ٿورو ڪڏهن به نه لاهي سگهنديس” حسينه زينب کي چيو. حسينه پنهنجي سس کي اهو ٻڌايو ته هن کي حويليءَ مان ڪڍيو ويو آهي، ان ڪري هنن کي ٻي ڳوٺ وڃڻو آهي. هن جي سس ٻي ڳوٺ وڃڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو، انڪري هن پنهنجي سس کي ان جي ڌيءَ جي گهر ڇڏيو ۽ پٽ کي ساڻ ڪري هدايت سان گڏ وڃڻ کان پهرين زينب کان موڪلائڻ حويلي آئي.
“اهو ٻار تو وٽ منهنجي امانت آهي، ان جو خيال رکجان.” زينب حسينه جي مدد ته ڪئي پر هوءَ پنهنجي خاندان جي ايندڙ ٻار کي ٻئي ڪنهن جي حوالي ڪندي دل ئي دل ۾ پريشان هئي.
“حاضر جيجي.” حسينه زينب جا هٿ چميا.
حويليءَ مان نڪري حسينه هدايت سان گڏ اڻ ڏٺي منزل ڏانهن رواني ٿي ويئي.
***************