مهاڳ: مون ڪڏهن سوچيو نه هو
حياتيءَ جي انهن ٽنهي پهرن ۾ ڌڻيءَ، ڪتابن جي ساٿ جي عنايت ڪئي آهي. ياد اچيم ٿو ته شايد پهرين پنجن ورهين کان قبلا والد صاحب جي ڇڏيل لائبريري ۽ پنهنجي محترم ڀائرن پاران خريد ٿي ايندڙ ڪتابن، ساٿ جي جيڪا نسبت رکي سا هن گهڙيءَ تائين قائم آهي. ڪا وڏي دعويٰ نٿو ڪريان پر ڌڻيءَ جي مهر مڃيندي، اهو ضرور چوڻ گهرندس ته هي پنجونجاهه سال گهٽ ۾ گهٽ پڙهڻ جي معاملي ۾ چوکا ٿيندا رهيا آهن. هاڻي ويَل وقت تي نگاهه وجھجي ٿي ته ليکڪن جو هڪ وڏو انگُ اهڙو به رهيو، جيڪو سامهون ايندو رهيو ۽ سُتت ئي موڪلائي ويو. ڪي هن سفر کي اڳتي کڻي آيا پر موڪلائي ويا. کين لاڳيتو پڙهندي، لکڻ جي نازڪي سمجهه ۾ ايندي رهي. اتي ائين به ٿيو ته ڪي مهربان قلم سان محبت ۾ ائين سرموڙ رهيا آهن، جو دعا آهي ته پروردگار کين حياتي ڏئي، محتاجي کان بچائي، هُو لکندا رهن ۽ اسين پڙهندا رهون.
ادا الطاف شيخ کي پڙهڻ جي نسبت شروع کان ئي رهي آهي، وري دعويٰ جو لفظ استعمال ڪندي، اهو چوڻ چاهيان ٿو ته شايد ئي ڪو سفرنامو هجي، جيڪو هن فقير نه پڙهيو هجي، هڪڙي ڀيري هُنن بي انتها چاهه مان پنهنجا 31 سفرناما منهنجي ذاتي لائبريريءَ لاءِ تحفتن موڪليا هئا. هڪ سيلاني انجنيئر جيڪو جتي جهاز جي ڪَلَ پُرزن کي ڄاڻي ٿو، اُتي انساني محبت، سلوڪ ۽ انسانيت بابت سوچ جي ننڍن ننڍن پُرزن کي پنهنجي خيال جي پانن سان ڄڻ ته ٿانيئڪو ڪندو رهي ٿو. جيتوڻيڪ سندس شروعاتي سفرنامن کي پڙهندي، ائين لڳي ٿو ته هُو ان شغل کي اختيار ڪرڻ گهري ٿو. ڄاڻ به ڏيڻ گهري ٿو، پر لکڻ ڄڻ ته سندس عادت بڻجندو ٿو وڃي، پر اتي، حُجت سان هٿ ٻَڌندي اهو عرض ڪرڻ چاهيان ٿو ته الاءِ ڇو مون کي ائين لڳو ته تقريبن پنجاهه سفرنامن لکڻ کان پوءِ سندس لکڻ جو انداز ڄڻ مَٽجي ويو هجي. بلڪل ائين جيئن هڪ ماهر بئٽسمين ففٽي هڻڻ کان پوءِ سئنچريءَ ڏانهن سفر ڪندي وڌيڪ پُراعتماد هوندو آهي.
ادا الطاف شيخ کي لاڳيتو پڙهندي، مون ڪڏهن به اهو ڪونه سوچيو هيو ته حياتي ڪڏهن ڪو اهڙو موقعو ڏيندي، جو مان هن سدابهار اهم ليکڪ جي ڪنهن ڪتاب تي لکڻ جي سعادت ماڻي سگهندس. مون کي ذاتي طور پنهنجو قد اهڙو لڳي ئي نٿو جو مان ادا الطاف شيخ جي ڪتاب تي مُهاڳ لکان، پر اهو سندن حڪم آهي ۽ هڪ جونيئر جي حيثيت سان مان سمجهان ٿو ته ان حڪم جي پوئواري ڪرڻ منهنجو فرض آهي.
ادا الطاف جي تحرير ۾ ٽي اسم بيحد واضح آهن:
1. سندس لکڻي بيحد سليس آهي، سوَلي آهي، سادي آهي ۽ هر پڙهندڙ سندس سوچ کي آرام سان پڙهي سگهي ٿو.
2. سندس موضوع عوامي آهن، هُو جتي به وڃي ٿو، اُتي اهڙيون شيون ڳولي لهي ٿو، جيڪي ٻين جي حساب سان به ٺهڪندڙ هجن، مثال طور يورپ ۾ رهندي، رڳو يورپين مثال ڪونهن بلڪِ ائين به آهي ته انهن مثالن کي اسان جي مثالن سان سلهاڙڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي.
3. لاڳيتي لکڻ جي ڪري قدرت کيس بي انتها ڄاڻ سان نوازيو آهي. هُو جيڪو موضوع کڻي ٿو، ان جي لاڳاپيل گهرائيءَ تائين پهچڻ جي مڪمل ڪوشش ڪري ٿو ۽ جيڪڏهن هڪ سٽنگ ۾ سندس لکيل باب پڙهيو وڃي ته يقين سان چئي سگهجي ٿو ته جيڪڏهن تَهُه هٿ نه به اچي ته به ان جي ويجهو تائين رسائي ته ٿي وڃي ٿي.
’امرتا‘ جي پاران ’زنجبار جهنگٻار‘ پيش ڪرڻ جو حَسين موقعو مليو ته وري وري پڙهندي ڄڻ ته عجيب دنيائون سامهون اينديون ويون. هر ذڪر پنهنجي جاءِ تي مڪمل لڳو ۽ هاڻي هن مسودي ۾ به ڄڻ ته اها ساڳي ڪنٽينيوٽي آهي. ادا الطاف جتي سفر ڪرائي ٿو، اُتي وٽس نئين نسل لاءِ نصيحت به جام آهي، جيڪا پڙهندڙ لاءِ لاڀائتي حيثيت رکي ٿي.
هڪ سينئر ليکڪ هئڻ جي حيثيت سان قدرت کيس ائين به نوازيو آهي، جو هُو پنهنجن جونيئرس سان بيحد پيار ڪري ٿو، سندن هٿُ جهلي کين اڳتي اچڻ جي همٿ ڏياري ٿو ۽ هڪ هڪ نُقطي کي واضح ڪري ٿو ته جيئن اڳيان زندگيءَ ۾ لکڻ، پڙهڻ ۽ سمجهڻ جو هر موقعو سوَلو بڻجي وڃي.
ادا الطاف شيخ وٽ هڪ سرهائي اها به آهي ته کيس موضوعن جي نالن رکڻ جو وڏو ڏانءُ آهي. سندس ڪوبه ڪتاب کڻو، فهرست تي نگاهه وجهو، عنوانن جي ڇِڪَ اوهان کي پاڻ ئي محسوس ٿيندي.
عرض ڪري چڪو آهيان ته مون ڪڏهن سوچيو نه هو ته پنهنجي هن دؤر جي يگاني ليکڪ جي ڪنهن ڪتاب جي مُهاڙ ۾ منهنجو نالو به شامل هوندو. مان ادا الطاف شيخ جو ازحد شاڪر آهيان جو هُن مون کي ان لائق سمجهيو آهي. مون آڳ نه لاٿي آهي، باقي اهو ضرور سمجهان ٿو ته هي صاحبِ ادب پنهنجي پورهئي ۾ ايترا ته پخته ڪار هوندا آهن، جو اسان جهڙو سيکڙاٽ، عزت احترا۾ ۾ سلام ڪري رخصت وٺي ته آبرو وڌي وڃي ٿي.
ڪريم رب کين دامَي، درمَي، ڪرمَي، سُخني صرف پنهنجو محتاج رکي. هڪ ڏينهن انشاءَالله سندن سنڌي سفرنامن ۾ به سئنچري ٿيندي، جيتوڻيڪ سنڌي اردو ملائي هڪ سئو ڏهن کان مٿي حسين سفرناما اسان تائين پهچي چڪا آهن. اهڙا سفرناما، جن ۾ ادا الطاف جي تحرير جي سونهن ته موجود ئي آهي، پر گڏوگڏ اسان جهڙن کي به ڪٿي نه ڪٿي موقعو مليو آهي، جنهن جو سچ پچ ته اندازو به نٿو ٿي سگهي.
’امرتا‘ کي پنهنجي هيءَ پيشڪش به مبارڪ هجي.
محمود مغل
24 جولاءِ 2021ع
امرتا ڇاپ گهر
1- باسم چيمبر،
گاڏي کاتو حيدرآباد