ٽيڪنالاجيءَ ۾ مغرب، پر اخلاق ۾ اسان بهتر آهيون
پهرين ڳالهه ته مغرب لاءِ اهو چوڻ ته اتي سڀ ڪافر رهن ٿا يعني غير مسلم رهن ٿا، اهو غلط آهي. مغرب ۾ به مسلمان رهن ٿا، جن ۾ ڪجھه ته اسان جي ئي آفريڪا ۽ ايشيا جي ملڪن جا مسلمان آهن، جن کي اتي جي شهريت حاصل آهي. ڪئناڊا ۽ آمريڪا جي ڪيترن پاڙن ۾ توهان کي رڳو ڏيپلي جي ميمڻ، ٽنڊو جان محمد جا ڏاهري، لاڙڪاڻي جا شيخ، دادو ۽ حيدرآباد پاسي جا چنا، عباسي، انصاري، ناريجا ۽ ٻيا اسان جا سنڌي مسلمان نظر ايندا. ان کان سواءِ يورپ ۽ آمريڪا جي ملڪن ۾ ڪيترائي اتي جا مقامي گورا نو مسلم آهن، جن کي اسان کان وڌيڪ اسلام جي ڄاڻ آهي، جو اهي اسلام مان متاثر ٿي، مسلمان ٿين ٿا ۽ اسلام جي اصولن تي هلن ٿا. بقول اسان جي مصري ڪئپٽن حنفيءَ جي (جيڪو مون سان گڏ سئيڊن جي يونيورسٽيءَ ۾ پڙهندو هو) اخلاق ۾ گورا نو مسلمان اسان ڄائي ڄم کان مسلمانن کان بهتر آهن. هُو انسانن جو ته ڇا جانورن جو به خيال ڪن ٿا، هُو سچ ڳالهائين ٿا، وعدي خلافي نٿا ڪن، ملاوٽ ۽ تور ۾ گھوٻي نٿا هڻن. اهي ئي سڀ ڳالهيون آهن، جن لاءِ اسلام تلقين ڪري ٿو ۽ جن کي اسان فالو نٿا ڪريون. تڏهن ته مصر جو هي منهنجو ڪلاس ميٽ حنفي اسان جي ۽ سئيڊن جهڙن ملڪن کي ڀيٽي چوندو هو ته لڳي ٿو ته مسلمان مصر ۽ پاڪستان ۾ ضرور آهن، پر اسلام سئيڊن ۽ يورپ ۾ آهي.
مون کان جڏهن ڪو ان سلسلي ۾ سوال ڪندو آهي، ٻين لفظن ۾ مغرب لاءِ گھٽ وڌ ڳالهائيندو آهي ته سمجھه ۾ نه ايندو آهي ته هن کي ڇا جواب ڏيان. هن کي ڪيئن سمجهايان ته ايئن ناهي، جيئن هو سمجھي ٿو. اسان هروڀرو هر ڳالهه ۾ پاڻ کي ميان مِٺو سمجھون ٿا ۽ ٻين کي نيچ ۽ حقير. اکيون ۽ ڪن بند ڪري مغرب لاءِ گھٽ وڌ چوڻ کان بهتر آهي، اسان پاڻ کي ۽ پنهنجين ڪمزورين کي ڏسون ته اصل حقيقت ڇا آهي ۽ اسان پاڻ ۾ سڌارو آڻڻ جي ڪوشش ڪريون.
ڪجھه ڏينهن اڳ ان سلسلي جي هڪ وڊيو ڏسڻ جو موقعو مليو، جنهن ۾ اسان جي ملڪ جي مفڪر ۽ اديب حسن نثار کان ڪنهن مغرب بابت پڇيو آهي. هن جيڪو جواب ڏنو، اهو منهنجي دل وٽان آهي ۽ آئون اهو ئي چاهيندس ته پڙهندڙ ان تي ضرور غور ۽ فڪر ڪن ۽ هُو پاڻ ئي اندازو لڳائين ته ان ۾ ڪيتري سچائي آهي.
حسن نثار صاحب کان ڪنهن سوال ڪيو ته، ’اسان سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ ۾ ته ضرور پٺتي آهيون، پر اخلاقي قدرن ۾ مغرب کان تمام گھڻو مٿانهان آهيون؟‘
ان جي جواب ۾ هن وراڻيو ته، ”اخلاقي قدر جو تعلق توهان جي لباس سان نه آهي ته ڪنهن شلوار پاتي آهي يا اسڪرٽ، توهان بلائوز پاتو آهي يا قميص. اخلاق جو تعلق ٻڌائڻ لاءِ آئون حضرت عليءَ کيQuote ڪندس ته حضرت عليءَ کي ڪنهن چيو ته فلاڻو ماڻهو نماز ۽ روزي جو وڏو پابند آهي. ان تي پاڻ فرمايائون ته ڇڏيو ان ڳالهه کي. هُو معاملن ۾ ڪيئن آهي، اهو ٻڌايو.
اسان وٽ ته ڪا به ڍنگ جي شئي ناهي. الله معاف ڪري هي ڳريل سڙيل معاشرو آهي، جنهن جي نصيب ۾ ندامت به نه آهي. هڪ ته هوندي آهي نه ليول ته ماڻهو نادم ٿئي. آئون ٿو توهان کي ڳڻايان. اسان جي ماڻهن جي ڪمن جو توهان کي مغرب (ولايت) ۾ ڪٿي هزارئون حصو به نظر اچي ته جيڪا چور جي سزا، اها منهنجي. گھٽ تورڻ، ملاوٽ، ڪوڙي شاهدي، عدالتن ۾ وڃي ڏسو ته ڪاروباري شاهدن جا ڍير لڳا پيا آهن، ذخيره اندوزي، حد دخليون، ناجائز نفعي خوري، سرڪاري ۽ نجي زمينن تي قبضا، سڄي ملڪ جا ٻيلا وڍي کائي وئي ٽمبر مافيا، هٿرادو مهانگائي، بليڪ مارڪيٽنگ، خراب کير، نقلي دوائون، نقلي پاسپورٽ، نقلي ڊرائيونگ لائسنس، تڪبير پڙهي ٻڪر کي حلال ڪرڻ بعد ان جو وزن وڌائڻ لاءِ ان اندر گندو پاڻيInject ڪرڻ... اهو اسان جو ئي ملڪ آهي، جتي ڊاڪٽر هڙتال ڪن ٿا. ڇا اها اخلاقيات جي ڳالهه آهي؟ ڪهڙي آهي توهان وٽ اخلاقيات؟ مهذب دنيا ۾ وڃي ڪنهن دڪاندار کان پڇو ته هن جي کير ۾ ملاوٽ ته نه آهي؟ هن کي توهان جي ڳالهه ئي سمجھه ۾ نه ايندي ته توهان پڇو ڇا پيا؟! يا اتي جي دڪاندار کان وڃي پڇو ته هنن وٽ ڪا نقلي دوا ته نه آهي. يقين ڪريو هنن کي ڪجھه سمجھه ۾ نه ايندو، ڇو جو هنن جي وهم ۽ گمان ۾ به نه هوندو ته ڪو شيطان يا ابليس نقلي دوائون به وڪڻي سگھي ٿو. ڪو کير ۾ پاڻي ملائي سگھي ٿو، جيڪو ڪنهن جي خوراڪ آهي؟ توهان جي معصوم ٻارن جي! توهان ٻارن کي ان قسم جو کير پياري نسلن جو قتلِ عام ڪري رهيا آهيو... پوءِ چئو ٿا ته اخلاقيات ۾ توهان اعليٰ آهيو... اڃا ٻڌو... نيٽ تي سڀ کان وڌيڪ ولگر ۽ فحش مواد سرچ ڪرڻ ۾ اسان جي ملڪ جي ماڻهن جو پهريون نمبر آهي. شرم ئي نٿو اچي اهو چوڻ تي ته اسان ۾ اخلاق آهي. نماز ۽ روزي کي بهانو بڻائي آفيسن ۾ ڪم نه ڪرڻ، جيلن ۾ چرس مان ٺهيل تسبيحون حاجي وڪڻڻ وارا... ڪهڙي وات سان چئون ٿا ته اسان اخلاقيات ۾ اعليٰ آهيون.
آقا صلعم جو فرمان آهي ته صفائي نصف ايمان آهي... اسان جا گھر گندا، گھٽيون گنديون، شهر گندا، ڳوٺ گندا - هتي اسان وٽ انسان جي موجودگيءَ جو مطلب گندگيءَ جو ڍير آهي... ملاوٽ، دونمبري، غلاظت جا ڍير، سڄي گھر جو ڪچرو ٻاهر - هي معاشرو آهي توهان جو، جنهن کي توهان اخلاق ۾ اعليٰ سڏيو ٿا! حاڪم ڪرپٽ هيٺئين سطح تائين، ملڪ جي صدر کان وٺي تپيدار، بيلدار تائين! خدا جو خوف ڪريو. اخلاقي قدرن جي ڪهڙي منهن سان ڳالهه ٿا ڪريو! اخلاقي قدرن کي ڇا توهان چرچو سمجھي ويٺا آهيو؟ هي اهو اسان جو معاشرو آهي، جتي انسان کي اغوا ڪري ان جي سرجري ڪري ان جو گڙدو ڪڍيو وڃي ٿو. ان بعد هن کي ڪنهن ويران هنڌ تي اڇلايو وڃي ٿو. هوش ۾ اچڻ تي هن کي خبر پوي ٿي ته هن جو گڙدو غائب آهي... خدا جو خوف ڪريو... ڪهڙي منهن سان توهان چئو ٿا ته اخلاقي طور مغرب کان بهتر آهيون!
آئون ڪو مغرب مان مرعوب ناهيان. آئون ڪو هنن کان پني نٿو کائيان.
توهان ۾ جيڪڏهن ڪا خوبي آهي ته آئون رشڪ مان ڏسندس. ان ۾ مرعوبيت جي ڪهڙي ڳالهه آهي. جيڪڏهن توهان مون کان وڌيڪ قابل آهيو، آئون 6 ڪلاڪ پڙهان ٿو، توهان 10 ڪلاڪ پڙهو ٿا، ته آئون توهان جي تعريف ڇو نه ڪريان...“