باربي ڊال جو شهر ’اوڊيسا‘
منهنجي ها ڪرڻ تي منهنجا ساٿي خوش ٿيا ته سڀ گڏ هڪ هنڌ هلنداسين ۽ ڪچهرين ۾ سٺو وقت گذرندو. مون کي اهو سمجھه ۾ نه آيو ته هي شهر (مالمو) ڇڏڻ لاءِ مون کي مڃرائي ويا پر جيڪڏهن ٻئي شهر ۾ به ساڳين ئي ماڻهن يعني پنهنجي پاڪستاني جهازرانن سان هلي رهڻو آهي ته پوءِ هتان سئيڊن جي شهر مالمو مان ڇو نڪرجي. هتي ئي ويٺا ڌوڙ پايون ۽ اونهاري جي سج جي اُس جو سيڪ هتي ئي وٺندا رهون. هي ئي ته سال جا ٻه هفتا کن ٿين ٿا، جن ۾ ڏهاڪو کن ڏينهن ڪڪر غائب رهن ٿا ۽ سج نظر اچي ٿو، جنهن جي اس ۾ موجود ڪجھه گرمائش سيءَ جي ڏڪڻيءَ کان بچائي ٿي.
مون کي ته پٺاڻ وارو لطيفو ياد آيو. جمعي نماز واري واعظ ۾ مولويءَ نيڪوڪارن کي جنت ۾ حورون ملڻ جي خوشخبري ٻڌائيندي چيو ته، ”جيڪي مومن نيڪ ڪم ڪندا، انهن کي جنت ۾ هنن جي زال حُور جي روپ ۾ ملندي.“ اهو ٻڌي هڪ پٺاڻ اٿي کڙو ٿيو ۽ مولويءَ کي چيائين، ”پوءِ اهڙي جنت ۾ وڃڻ مان ڪهڙو فائدو؟“
سو آئون پنهنجن هم وطنن کي هميشه چوندو آهيان ته ٻاهر جي دنيا ۾ نڪرڻ تي هر وقت رڳو پنهنجن سان گڏ رهڻ مان ڪهڙو فائدو؟ پاڪستاني جهاز تي ته نوڪري دوران مجبوري هئي، جو ان تي سڀ هم وطني هئا. ماڻهو ڪيڏانهن وڃي، چوڌراي سمنڊ ئي سمنڊ هوندو هو. ملائيشيا ۾ ڏهه سال کن نوڪري دوران پڻ پنهنجن ملڪي ماڻهن کي اهو ئي چوندو رهيس ته ڪجھه ڌارين سان به ملو ۽ انهن سان گڏ هلو. سئيڊن ۾ به پنهنجن کي اهو ئي چوندو هئس ته سٺو موقعو آهي، دنيا جي ٻين ملڪن جي شاگردن سان گڏ هلو گھمو، پر اسان جا يار هر وقت پنهنجو ٽولو ٺاهي مانيءَ تي به گڏ هلندا ته يونيورسٽي پهچڻ لاءِ به گڏ بس ۾ چڙهندا هئا. آئون چوندو هوس ته پاڻ ته هُونءَ ئي هڪ ٻئي جا سڃاڻو آهيون، ڪجھه ڌارين ملڪن جي شاگردن کان به ته خبر چار لهجي، پر ڪو به منهنجي ڳالهه نه مڃيندو هو. چڱو جو آئون ڌارين سان به خبرون چارون ڪندو رهيس ۽ مون کي لکڻ لاءِ ڪيتريون ئي مزيدار ڳالهيون ملنديون رهيون، جن سان مون چار پنج ڪتاب لکي ورتا: ’اڇن جي ملڪ ۾ اسين ڪارا‘، ’ملير کان مالمو‘، ’جت برف پوي ٿي جام‘، ’ڪراچيءَ کان ڪوپن هيگن‘ ۽ ’يورپ جا ڏينهن يورپ جون راتيون‘....
بهرحال موڪلون گذارڻ لاءِ فارم مليو. اسان جي ملڪ جي جهازن جي ڪئپٽنن ۽ چيف انجنيئرن رٿيل پروگرام موجب هيلسنڪي (فنلئنڊ) لکيو، پر مون باتومي (جارجيا) لکيو. مون کي پڪ هئي ته گوڙ ته وڏو ٿيندو پر ٻئي ڏينهن صبح وارا پيرڊ اٽينڊ ڪرڻ بدران آئون يونيورسٽيءَ جي ڪئنٽين ۾ وڃي ويٺس. رسيس ٽائيم ۾ جيئن ئي ڊڪار (سينيگال) جي حبشڻ پورٽ ڊئريڪٽر ايمي ڪئنٽين ۾ دخل ٿي ته مون تي نظر پوڻ تي ڪافيءَ جو ڪوپ کڻڻ ڇڏي، سڌي مون وٽ آئي ۽ چوڻ لڳي، ”مسٽر الطاف ڇا ڳالهه آهي؟ اڄ تنهنجو هر هڪ پاڪستاني پڇي رهيو آهي.“ ايمي جيتوڻيڪ پورٽ ائڊمن ۾ ماسٽرس ڪري رهي هئي، پر گڏيل ڪلاسن ۾ هن جي سيٽ منهنجي ڀرسان رهي ٿي، سو ظاهر آهي منهنجا ساٿي منهنجي غير حاضر هجڻ جو سبب هن کان پڇندا رهيا. آئون ايميءَ کان موڪلائي ٻاهر نڪتس ته منهنجا پنج ئي هم وطني بڪ اسٽال وٽ ملي ويا ۽ سڀ ورائي ويا ته هيءُ ڪهڙو مذاق آهي- آخر باتومي (Batumi) ڇو؟ باتومي بندرگاهه کان ته هيلسنڪي بندرگاهه بهتر آهي.
”بس منهنجي مرضي! مون لاءِ موڪلون گذارڻ لاءِ باتومي شهر بهتر آهي.“ ٽهڪ ڏيندي چيومان.
”ان کان ته اوڊيسا وڃين ها ته اسان اهو چئون ها ته ڪنهن واقفڪار پوڙهيءَ سان ملڻ ٿو وڃين، جو اوڊيسا پنهنجي جهازران ڪمپني جا جهاز اڪثر ويندا رهيا ٿي.“ هڪ چيو.
بلڪل صحيح. اوڊيسا توڙي باتومي بحرِ اسود (Black Sea) جا بندرگاهه آهن. جوانيءَ جي ڏينهن ۾ جڏهن مون سامونڊي نوڪريءَ جي شروعات ڪئي هئي ته اسان جي جهازران ڪمپنيءَ جا جهاز ڪراچي توڙي دوحا دبئي جهڙن عرب ملڪن لاءِ روس مان سامان کڻڻ لاءِ هن بندرگاهه اوڊيسا ڏي ويندا هئا، جنهن جو احوال مون پنهنجي پهرئين سفرنامي ’منهنجو ساگر منهنجو ساحل‘ ۾ ڪيو آهي. اوڊيسا روس جو نه پر يوڪرين (Ukraine) ملڪ جو بندرگاهه آهي، پر انهن ڏينهن ۾ يوڪرين، جارجيا، تاجڪستان جهڙا ملڪ روس جي قبضي ۾ هئا ۽ روس USSR (يونين آف سوويت سوشلسٽ ريپبلڪ) سڏيو ويو ٿي. 1991ع ۾ هي USSR ٽُٽو ۽ هر ملڪ آزاد ٿيو آهي. اوڊيسا بندرگاهه لاءِ اسان کي سئيز ڪئنال يا ائٽلانٽڪ سمنڊ مان ڀونچ (ميڊيٽرينن سمنڊ) ۾ داخل ٿي پوءِ ترڪيءَ جو باسفورس ڳچي سمنڊ مان گذري بحر اسود ۾ داخل ٿيڻو پيو ٿي. ٻين لفظن ۾ استنبول شهر جي وچ مان جيڪو اهو باسفورس نالي ويڪرو ڪئنال وهي ٿو، ان مان هر جهاز کي گذري بحرِ اسود ۾ داخل ٿيڻو پوي ٿو. يوڪرين ملڪ روس بعد يورپ جو وڏو ملڪ آهي، جنهن جو اوڊيسا واحد وڏو بندرگاهه آهي. اهڙي طرح جارجيا ملڪ جو بندرگاهه باتومي آهي. ترڪي جيڪڏهن چاهي ته انهن ملڪن جي جهازن جي باسفورس مان اچ وڃ بند ڪري ڇڏي. اسان کي به هر ڀيري بحرِ اسود ۾ داخل ٿيڻ لاءِ ترڪيءَ وارن کان باسفورس مان لنگھڻ جي اجازت وٺڻي پوي ٿي ۽ ڪڏهن ڪڏهن ته جهازن جي ايتري رش رهي ٿي جو اسان جي جهاز واري لاءِ ٻه ٻه ڏينهن باسفورس جي منهن وٽ انتظار ڪرڻو پيو ٿي.
هُونءَ ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته اوڊيسا بحرِ اسود (Black Sea) جو خوبصورت بندرگاهه آهي ۽ انگريزيءَ ۾ هن کي Pearl of the Black Sea ’ڪاري سمنڊ جو موتي‘ سڏيو وڃي ٿو. ويهين صديءَ جي مشهور روسي شاعره ’ائنا اختموو‘ هتي ڄائي هئي. هڪ ٻيو مشهور روسي شاعر ۽ ناولسٽ ’اليگزينڊر پشڪن‘ جنهن جا ڪجھه ناول اسان ڪاليج وارن ڏينهن ۾ وڏي شوق سان پڙهيا، جهڙوڪ:
• The Captains Daughter
• The Queen of Spades
هُو ڄائو ته روس جي شهر ماسڪو ۾ هو پر پوءِ حڪومت خلاف سندس هڪ شعر Ode to Liberty تي ملڪ جو بادشاه (زار) اليگزينڊر اول ناراض ٿي پيو ۽ هن کي ڏيهه نيڪالي ڏئي ڇڏي. پشڪن اھو عرصو هن بندرگاهه واري شهر اوڊيسا ۾ گذاريو. اوڊيسا جي هڪ چونڪ تي پشڪن جو ڌاتوءَ مان ٺهيل Bust (جسم جي مٿين حصي جو مجسمو) پڻ رکيل آهي.
سڀ کان وڌيڪ مشهور شخصيت، جنهن ڪري اڄ ڪلهه اوڊيسا مشهور آهي، اها آهي وئليريا ڇوڪري (Valeria Luckanava) جيڪا 1985ع ۾ هن شهر اوڊيسا ۾ ڄائي ۽ هتي ئي رهي ٿي. اها ڪمال جي ڳالهه آهي ته دنيا جي مشهور گُڏي باربي ڊال (Barbie Doll) جي شڪل هوبهو هن ڇوڪريءَ سان ملي ٿي، جنهن سان ملڻ ۽ هن سان فوٽو ڪڍرائڻ لاءِ هر وقت رش رهندي آهي. سو اوڊيسا ۾ موڪلون گذارڻ ۾ ڪا خرابي ڪانهي. ٻيو نه ته باربي ڊال جهڙي يوڪريني ماڊل سان ۽ ننڍپڻ جي دلپسند ناول نگار اليگزينڊر پشڪن جي مجسمي سان گڏ فوٽو ڪڍرائڻ لاءِ سهي ۽ پراڻيون يادون تازيون ڪرڻ ۾ ڪا برائي ناهي، پر اوڊيسا ۾ مون لاءِ ڪا خوبصورت ياد هجڻ بدران بدصورت ياد ئي آهي.