اسان جا اعمال ئي اسان جا حاڪم آهن
اسان جي ملڪ جي ڪيترن ماڻهن جو اهو به خيال آهي ته اسان جي ملڪ جا ماڻهو صحيح طرح تعليم نه هجڻ ڪري جذباتي آهن ۽ انهن کي اسان جا مولوي ڀڙڪائين ٿا... هوندو! پر ڪيترائي مولوي عالم دين آهن، اهي هنگاما برپا ڪرائڻ بدران ڳالهه ٻولهه ذريعي تربيت به ڪن ٿا. هڪ اهڙي مولويءَ جي تقرير جو ٽڪرو اسان جي صحافي دوست وسعت الله خان پنهنجي ٽي وي پروگرام ’ذرا هٽ ڪَي‘ مان موڪليو آهي. مولوي صاحب جي ان ۾ ڪيل ڳالهين ۾ بيحد مقبوليت عيان آهي، جنهن جو اندازو توهان به لڳائي سگھو ٿا:
”اڄ اسان چئون ٿا ته اسان آمريڪا جو مقابلو ڪنداسين ۽ ان کي ڏسي رهنداسين، پر اهي سڀ خالي خولي ڀڀڪيون آهن. ڳوٺ جي وڏيري سان ته مقابلو نٿا ڪري سگھون، هن جي سامهون حق جي ڳالهه نٿا ڪري سگھون، سو آمريڪا کي ٿا للڪاريون! اسان جون ڌمڪيون سڀ ڪوڙ آهي، فريب آهي، پنهنجو پاڻ سان دوکو ۽ خود فريبي آهي! آئون چوان ٿو ته جذبات ۾ اچي ته اسان چئون ٿا ته اسان انهن ملڪن سان ٽڪرائي، انهن کي هيئن ڪري ڇڏينداسين، هُونءَ ڪري ڇڏينداسين، پر اصل ۾ اسان جو حال اهو آهي جو اسان جي مسجدن جي غسلخاني جا لوٽا به زنجيرن سان ٻڌل آهن. جنهن قوم جي ڪردار جي پستي (گراوٽ) جي اها ڪهاڻي هجي، اها دنيا جي قومن سان، جيڪي مادي ترقي ڪري چڪيون آهن ۽ اخلاقي طور تي به هُو تمام مٿاهون درجو رکن ٿيون - ڇا توهان انهن سان مقابلو ڪري سگھو ٿا؟
ٿورو غور ڪريو! آئون جڏهن جمعي نماز پڙهائڻ لاءِ گھران نڪتس ته هن ئي روڊ تان هڪ گڏهه گاڏي لنگھي رهي هئي، جنهن جي پٺيان ٿلهن اکرن ۾ لکيل هو، ’جلني والي ڪا مُنهن ڪالا‘ يعني سڙڻ وارن جو شل منهن ڪارو ٿئي. آئون مٿي تي هٿ رکي سوچڻ لڳس، ته منهنجو معاشرو ايڏو ڪريل آهي، ايڏو گندو آهي ۽ ايڏو ڪمتر ٿي ويو آهي، جو هن غريب مزور کان به سڙڻ وارا ان معاشري ۾ موجود آهن.
جيڪڏهن گرمين ۾ ٻاهر ڪو واٽر ڪولر ٿو لڳائي ته گلاس سان گڏ زنجيرون ڇو ٿو ٻڌي؟ ڪڏهن اسان پنهنجو پاڻ کي آرسيءَ ۾ ڏٺو آهي ته اسان ڪيترو ڪريل آهيون! اسان جي نيچ پڻي جو ڇا حال آهي!
جب میں کہتا ہوں یا اللہ میرا حال دیکھ،
حکم ہوتا ہے، اپنا نامہ اعمال دیکھ۔
اڄ اسان جي مٿان جيڪو ظلم، جبر قائم آهي، هر پاسي کان اسان مشڪلات ۾ آهيون. جيڪي اسان سان ٿي رهيو آهي. ڇا واقعي اسان سان اهو ٿيڻ کپي؟ الله تعاليٰ ڪنهن سان ناانصافي ڪرڻ نٿو چاهي. الله تعاليٰ جل شانه منصف آهي. هي جيڪي ڪجھه ٿي رهيو آهي، اسان جي گناهن جي سزا آهي. اسان روئون ٿا ته حڪمران اسان جي ملڪ کي ڦري کائي ويا. ٽيو ڏينهن ان تي وڏو احتجاج هلي رهيو هو. آئون به موٽروي کان اچي رهيو هوس ته رستي تي ان احتجاج جو ميڙ هڪ ٽرڪ کي بيهاري ان ۾ رکيل سامان جي ڦر ڪري رهيو هو، ان سان گڏ نعرا به هڻي رهيا هئا ته حڪمران ملڪ لٽي ويا. اڙي بابا! توهان جي وس ۾ ايترو هو سو توهان لٽيو. توهان ٻيو ڇا ٿي ڪري سگھيائو؟ جن جو هٿ اڳيان وڌيو، انهن ملڪ لٽي ڇڏيو. هُو به ڌاڙيل لٽيرا، توهان به انهن جهڙا ڌاڙيل لٽيرا!
پنهنجو پاڻ کي پهرين ڏسو، پهرين پنهنجي اصلاح ڪريو، پوءِ ٻئي کي چئو. تڏهن ته چوان ٿو ته : يا الاهي منهنجو حال ڏس!
ته جواب ملي ٿو: پنهنجا ڪرتوت ڏس، اعمال ڏس!
منهنجا ڀائرو! پنهنجي من ۾ ته اندر وڃي ڏسو. هڪ شخص جيڪو پنهنجي گھر ۾ ئي انصاف نٿو ڪري سگھي، سو ٻين کان اميد ڪيئن ٿو رکي! اسان کي ڏسڻو آهي ته اسان ڪٿي بيٺا آهيون، پوءِ حالتون پاڻهي سنڀلجي وينديون. هڪ روايت جا لفظ آهن: اعمالڪم عملڪم.
توهان جا عمل ئي توهان جا حڪمران آهن. جيڪڏهن توهان جا اعمال صحيح ٿي ويندا ته رحمت جون ڇٽيون توهان جي مٿان پاڻهي ئي کُلي وينديون.
حضرت حسن بصري رح کان نقل آهي ته: ’اعمالڪم عمالڪم، و ڪما تڪونوا يولي عليڪم‘. يعني توهان جا حڪمران توهان جي اعمالن جو ئي عڪس آهن. جيڪڏهن توهان جا اعمال درست هوندا ته توهان جا حڪمران به درست ٿي ويندا، جيڪڏهن توهان جا اعمال خراب هوندا ته توهان جا حڪمران به خراب رهندا.“