سِک سلطنت هڪ نظر ۾
• 1792ع ۾ سردار مهان سنگھه جي وفات تي سندس پٽ رنجيت سنگھه 12 سالن جي ڄمار ۾ ان ’سُڪر چاڪيا مثال‘ جو سردار ٿيو.
• رنجيت سنگهه، سکن جا اهڙا ڪيترائي علائقا (مثال) هڪ ڪري 1801ع ۾ پاڻ ان جو مهاراجا ٿيو.
• رنجيت سنگھه 1780ع ۾ گجرانوالا ۾ ڄائو هو، جيڪو شهر اڄ ڪلهه پاڪستان واري پنجاب ۾ آهي. هن 1839ع ۾ لاهور ۾ وفات ڪئي. سندس رک (وڀوتي) سماڌي لاهور واري عمارت ۾ آهي، جيڪا بادشاهي مسجد، لاهوري قلعي ۽ سکن جي گوردواري ڊيرا صاحب ڀرسان آهي.
• لاهور جو هي ديرا صاحب گردوارو هڪ تاريخي آهي، جتي سکن جي پنجين گرو ارجن ديو کي مغل بادشاهه جھانگير جي حڪم تي بيدردي سان قتل ڪيو ويو هو.
• مهاراجا رنجيت سنگهه 1801ع کان 1839ع وفات تائين، سک سلطنت جو باني رهيو.
• بهادريءَ جي ڪري هو اڄ تائين ’شير پنجاب‘ جي لقب سان سڏيو وڃي ٿو.
• هن ڏهن ورهن جي ڄمار ۾ پنهنجي پيءُ مهان سنگھه سان گڏ پهرين جنگ وڙهي ۽ 17 سالن جي ڄمار ۾ افغانستان جي بادشاهه زمان شاهه درانيءَ جي پنجاب تي ڪيل حملي کي پسپا ڪيو. 1797ع ۾ امرتسر تي زمان شاهه جي هڪ ٻئي حملي کي به رنجيت سنگھه ناڪام بڻايو هو.
• مهاراجا رنجيت سنگھه ڪڏهن به اسڪول نه ويو ۽ نه گھر ۾ پڙهڻ لکڻ سکيو. هُو فقط گرمکيءَ جي الف ب کان واقف هو.
• هن کي ننڍي هوندي کان گھر ۾ گھوڙي سواري، تيراندازي، بندوق بازي ۽ تلوار بازي سيکاري وئي.
• 19 سالن جي ڄمار ۾ 1799ع ۾ هن لاهور تي قبضو ڪيو، جنهن بعد صحيح معنيٰ ۾ سک سلطنت وجود ۾ آئي.
• 1801ع ۾ هو ويهن سالن جو هو ته هن کي مهاراجا بنائڻ لاءِ اوسي پاسي جي سڀني راجائن ۽ نوابن گڏجي تاجپوشي ڪئي.
• رنجيت سنگھه کي 8 پٽ هئا، پر هن فقط کڙڪ سنگھه ۽ دليپ سنگھه کي پنهنجو اصلي يعني biological پٽ قبول ڪيو ٿي.
• رنجيت سنگھه کي 20 کن زالون هيون، جن مان مشهور ’ماهتاب ڪور‘، ’راج ڪور‘، ’رتن ڪور‘، ’ديا ڪور‘ ۽ ’مهاراڻي جند ڪور‘ (دُليپ سنگھه جي ماءُ) هيون.
• رنجيت سنگھه جي فوج ۾ سکن کان سواءِ مسلمان ۽ هندو پڻ هئا. ويندي ڪجھه يورپي به هئا. باقي انگريزن کي نٿي رکيو جو هن انگريزن کي ڦيريگور ۽ جاسوس طبيعت جو سمجھيو ٿي.
• رنجيت سنگھه جي دورِ حڪومت ۾ هن ٻين مذهبن جي ماڻهن کي به سهوليتون ڏنيون ٿي.
• رنجيت سنگھه ’ڪوهه نور هيري‘ جي ڪري به مشهور رهيو، جيڪو هن کي افغانستان جي شجاع شاهه درانيءَ کان مليو هو. جنهن کي رنجيت سنگھه هن هيري کي اوڊيشا (اوڙيسا) رياست جي جگن ناٿ مندر ۾ رکرايو.
• رنجيت سنگھه جي ياد ۾ انڊيا حڪومت 22 فوٽن جو ٽامي پتل (Bronze) جو مجسمو ٺهرائي، 2003ع ۾ انڊيا جي پارليامينٽ ۾ لڳرايو آهي.
• نه رڳو انڊيا ۾ پر فرانس جي شهر سينٽ ٽروپيز ۾ پڻ 2016ع ۾ رنجيت سنگھه جو Bronze مان ٺهرايل چهرو(Bust) اتي جيAllard sq چونڪ تي رکرايو آهي. هي مجسمو پنجاب حڪومت فرانس کي فرينچن ۽ سکن جي تواريخي تعلقاتن ڪري تحفي ۾ موڪليو هو. راجا رنجيت سنگهه پنهنجي فوج ۾ نه رڳو فرينچ سپاهي رکيا پر فرانس جو جنگي جرنيلJean Francjuis Allard کي سکن کي فوجي سکيا ڏيڻ ۽ انگريزن کي پري رکڻ لاءِ اٽڪلون ٻڌائڻ لاءِ نوڪريءَ ۾ رکيو هو. هي جرنيل فرانس جي هن ڪناري واري شهر Saint Tropez جو رهاڪو هو، جتي هن جي نالي سان ’الارڊ چوڪ‘ آهي.
• انڊيا ۾ رنجيت سنگھه نالي پنجاب جي شهر ’ڀٽنڊا‘ ۾MRSPTU (مهاراجا رنجيت سنگھه پنجاب ٽيڪنيڪل يونيورسٽي) پڻ آهي. چنديڳڙهه کان 224 ڪلوميٽر پري هي شهر ڀٽنڊا اهو آهي، جتي دهلي سلطنت جي پهرين عورت حاڪم راڻي ’رضيه سلطانا‘ کي 1240ع ۾، اتي جي مبارڪ قلعي ۾ قيد رکيو ويو هو.
• پنجاب جي شهر لڌيانا ۾ ٽال پلازه کان ٿورو پهرين جي. ٽي. روڊ تي مهاراجا رنجيت سنگهه نالي ميوزيم پڻ آهي. امرتسر کان دهلي ويندي رستي تي ٻن ڪلاڪن بعد هي شهر اچي ٿو، جنهن جو ذڪر آئون پنهنجي دهلي واري سفرنامي ’دهليءَ جو درشن‘ ۾ ڪري چڪو آهيان.
• امرتسر ۾ سکن جي گولڊن ٽيمپل (جنهن کي سري هرمندر صاحب ۽ درٻار صاحب به سڏجي ٿو) تي سون جو ڪم چون ٿا ته مهاراجا رنجيت سنگھه ڪرايو.
• جڏهن رنجيت سنگھه 1830ع ۾ 50 سالن جو ٿيو ته گهڻي شراب پيئڻ ڪري هن جو جيرو بيحد خراب ٿي ويو ۽ هُو بيمار رهڻ لڳو. 1839ع ۾ هُو ننڊ ۾ ئي گذاري ويو. سک زالن کان علاوه هن کي هندو زالون به هيون. مرڻ وقت سندس چئن هندو زالن ۽ ستن هندو ڪنيزن پنهنجي وفاداريءَ جو ثبوت ڏيڻ لاءِ پنهنجي رضا خوشيءَ سان ستيءَ جي رسم ادا ڪئي ۽ پنهنجو پاڻ کي چتا (ٻرندڙ باهه) ۾ ساڙيو.
• رنجيت سنگھه جي ننڍي زال جند ڪور 1817ع ۾ ڄائي ۽ 1863ع ۾ وفات ڪيائين.
• رنجيت سنگھه جي وفات کان سال اڳ 1838ع ۾ جند ڪور کي شهزادو دُليپ سنگهه ڄائو هو.
• 1839ع ۾ رنجيت سنگھه جي وفات تي سندس وڏو پٽ کڙڪ سنگھه ڪجھه مهينن لاءِ مهاراجا ٿيو، ان بعد ان جو پٽ نونهال سنگھه 1839 کان 1840ع تائين تخت تي ويٺو. ان بعد مهاراجا رنجيت سنگھه جي ٻي زال جو پٽ شير سنگھه 1841ع کان 1843ع تائين مهاراجا ٿيو. ان بعد جند ڪور جو پٽ دُليپ سنگهه تخت نشين ٿيو.
• دليپ سنگھه 5 سالن جو هو جو 1843ع ۾ تخت تي ويٺو.
• 46_1845ع ۾ پهرين ائنگلو سک لڙائي لڳي، جڏهن دُليپ سنگھه 8 سالن جو هو. انگريزن سک سلطنت جي وڏي حصي تي قبضو ڪري ورتو، پر هنن دليپ سنگھه کي مهاراجا رهڻ ڏنو. سندس ماءُ مهاراڻي جند ڪور، جنهن کي دليپ جي صغير هجڻ ڪري هيستائين هن پاران ريجنٽ جي حيثيت ۾ پئي حڪومت هلائي، ان کي پٽ کان الڳ رکيو ويو.
• 49_1848ع ۾ ٻي ائنگلو سک لڙائي لڳي، جڏهن مهاراجا دليپ سنگھه 10 سالن جو هو. هن لڙائيءَ ۾ انگريزن باقي بچيل سک سلطنت تي به قبضو ڪري ورتو ۽ مهاراجا دليپ سنگھه کي تخت تان لاهي ڇڏيو، پر ماءُ سان ملڻ نه ڏنو.
• 1854ع ۾ جڏهن دليپ سنگھه 16 سالن جو ٿيو ته هن کي ڏيهه نيڪالي ڏئي برطانيا موڪليو ويو.
• 1861ع ۾ جڏهن هُو 23 سالن جو ٿيو، ته هن کي آخرڪار انڊيا وڃي پنهنجي ماءُ سان ملڻ جي موڪل ڏني وئي.
• دليپ جي ماءُ مهاراڻي جند ڪور پنهنجي پٽ سان ملڻ لاءِ کٽمنڊو کان ڪلڪتي جي هوٽلSpence ۾ اچي رهي. دليپ سنگھه انگلنڊ کان پاڻي واري جهاز رستي ڪلڪتي آيو.
• هتي اهو ٻڌائيندو هلان ته ڪلڪتي جي هيءَ اسپينس هوٽل 1830ع ۾ ٺهي هئي، جيڪا چون ٿا ته انڊيا جي بلڪه سڄي ايشيا ۾ پهرين فائيو اسٽار هوٽل هئي. هن هوٽل جو فرينچ ناول نويس جوليس ورني جي ناول The Steam House ۾ به ذڪر آهي.
• انگلنڊ موٽڻ تي رستي تي قاهري (مصر) ۾ دُليپ سنگھه جي مستقبل ۾ ٿيڻ واري زال بامبا سان ملاقات ٿي.
• بامبا، دُليپ سنگھه کان ڏهه سال ننڍي هئي ۽ 1848ع ۾ ڄائي هئي، سندس پيءُ جرمن هو ۽ ماءُ اٿوپين ڪنيز.
• 1864ع ۾ دُليپ ۽ بامبا عيسائي رسم مطابق مصر جي شهر سڪندريه جي برٽش قونصل خاني ۾ شادي ڪئي. بامبا ننڍپڻ کان ڪرسچن هئي، دليپ سنگھه انگلنڊ وڃڻ کان اڳ 1853ع ۾ عيسائي ٿي چڪو هو.
• کين سوفوڪ(Suffolk) انگلنڊ ۾ رهڻ دوران ڇهه ٻار ٿيا: وڪٽر، فريڊرڪ، صوفيه جندان، ڪئٿرينا هِلدا، صوفيه اليگزينڊرا ۽ ننڍو ٻار البرٽ ايڊورڊ.
• 1887ع ۾ سندس هيءَ زال بامبا گذاري وئي. ٻن سالن بعد 1889ع ۾ دُليپ سنگھه پئرس ۾ ادا وئٿرل (Ada Wetherill) نالي هڪ فرينچ عورت سان شادي ڪئي. هن مان کيس ٻه ٻار ٿيا: پالين اليگزينڊرا ۽ ادا آئرين.
• 1893ع ۾ دُليپ سنگھه پئرس ۾ وفات ڪئي. سندس لاش کي انگلنڊ کڻي آيا ۽ سوفوڪ ضلعي جي ايلويڊن گرجا گھر جي قبرستان ۾ سندس زال بامبا ۽ پٽ البرٽ ايڊورڊ ڀرسان دفن ڪيو ويو.
• انگلنڊ جي آڳاٽي ۽ مان واري ڪاليج ايٽان (Eton) ۾ دُليپ سنگھه جي ٻن پٽن شهزادي وڪٽر ۽ شهزادي پريڊرڪ جو به يادگار رکيل آهي.
• انگلنڊ جي هن ايٽان ڪاليج لاءِ لکندو هلان ته دنيا جي پنجن مهانگن ترين ڪاليجن مان هڪ آهي، جنهن جي سالياني في اڌ لک پائونڊ يعني هڪ ڪروڙ رپيا آهي يعني روز جو 35 هزار رپيا خرچ ٿيو. هتي سڀ امير ماڻهن جا ٻار پڙهن ٿا.
• هي اسڪول 1440ع ۾انگلنڊ جي بادشاهه هينري ڇهين ٺهرايو هو. هينري ڇهون انگلنڊ جي بادشاهه هينري پنجين جو اڪيلو پٽ هو. هو 1421ع ۾ ڄائو ۽ 1471ع ۾ وفات ڪيائين. پاڻ ڪجھه مهينن جو مس هو ته سندس پيءُ وفات ڪري ويو ۽ کيس بادشاهه بڻايو ويو. پاڻ 30 سال کن فرانس جو پڻ بادشاهه رهيو- سندس ناني چارلس ڇهين جي وفات تي.
• ايٽان ڪاليج تواريخ، دولت ۽ اهم شاگردن جي ڪري دنيا ۾ معتبر ڪاليج سمجھيو وڃي ٿو. پنهنجي پڙهندڙن جي دلچسپيءَ لاءِ هن ڪاليج جي ڪجھه شاگردن جا نالا لکان ٿو:
- انگلنڊ جو هاڻوڪو وزيراعظم بورس جانسن
- ٿائلنڊ جو اڳوڻو وزيراعظم اپيسٽ ويجاجيوا
- بيلجم جو بادشاهه ليوپولڊ ٽيون
- ڊائنا جا پٽ شهزادو هئري ۽ وليم
- آغا سوم، سر سلطان محمد شاهه
- نيپال جو شهزادو نرنجن بير بڪرم
- اٿوپيا جو ولي عهد زيرا يعقوب امها سيلاسي
- نيپال جو بادشاهه بريندرا
وغيره...