هڪ ڳالهه ٿي چوانءِ ’نه‘ هرگز نه ڪجانءِ..!
ان تي ذوالفقار مرزا پڇيو ته، ”پوءِ ادي پروين منهنجي ڇا ٿي.“
“اهو ئي آئون توهان کي ٻڌائڻ ٿو چاهيان.” مون چيو مانس، “پروين منهنجي والده شريفان جي سڳي سوٽ هئي-يعني منهنجي ناني جي ڀاءُ چاچا لالا (الهه ڏتي سومري) جي ننڍي ڌيءَ”.
پروين جي شادي مئڊم امينه خميساڻي جي پٽ رياض خميساڻيءَ سان ٿي هئي. ڪجھه سالن بعد سپر هاءِ وي تي حادثي ۾ هُوءَ گذاري وئي. کيس ٻه ٻار ٿيا. وڏو پٽ سعد آمريڪا ۾ آهي ۽ ڌيءَ شازيه، آرٿوپيڊڪ سرجن جوکيو جي ننهن آهي.
بهرحال هتي اهو ٻڌائڻ ٿو چاهيان ته اسان جي ناني جي ڀاءُ لالا سومرو کي تعليم جو وڏو فڪر هو. پاڻ به سٺو وڪيل هو. هن پنهنجي وڏي ٻار ادي رضيه (جيڪا مون کان ٽي سال وڏي هئي) اڃا پنج سالن جي هئي ته هن کي انگريزي بورڊنگ اسڪول ڪوهه مري ۾ داخل ڪرايو. ان بعد ڪجھه سالن بعد پنهنجي ٻي ڌيءُ پروين کي به ڪوهه مريءَ موڪليو ۽ ساڳئي وقت هن پنهنجي دوست وڪيل ظفر حسين مرزا کي به صلاح ڏني ته هو پنهنجي پٽ ذوالفقار کي به اوڏانهن موڪلي. سو اهڙي طرح پروين سان گڏ ننڍڙي ذوالفقار کي به ڪوهه مري موڪليو ويو. گُرجي (Georgian) مرزائن جو هڪ ٻيو ٻار به ذوالفقار سان گڏ ڪوهه مري روانو ٿيو هو. هن وقت هن جو نالو مون کي ڌيان ۾ نه پيو اچي.
ذوالفقار مرزا جي گھر واري ڊاڪٽر فهميده مرزا قاضي عبدالمجيد عابد جي ڌيءَ ٿئي ۽ ذوالفقار جي والده قاضي عابد جي ڀيڻ. قاضي عبدالمجيد عابد جن جو والد قاضي عبدالقيوم جن جو گاڏي کاتي وارو پهريون گھر ۽ منهنجي ناني جو گھر هڪٻئي ڀرسان هو. اهو روڊ هاڻي ’قاضي عبدالقيوم روڊ‘ سڏجي ٿو. سو اسان جي ناناڻن ڪري قاضي عبدالمجيد ۽ قاضي اڪبر وارن سان ته ڄاڻ واقفيت هئي پر منهنجي قاضي فئمليءَ سان ان ڪري به پنهنجائپ ۽ واقفيت رهي جو انهن ٻنهي قاضي ڀائرن جا فرزند: اظهر عباسي (گل) ۽ بشير قاضي منهنجا ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو ۾ ڪلاس ميٽ هئا. انهن ڏينهن ۾ ڪڏهن ڪڏهن آچر واري موڪل تي هالا يا حيدرآباد ۾ ناني جي گھر رهڻ بدران اظهر ۽ بشير وارن جي گھر ۾رهي پوندو هوس. بعد ۾ جهازن جي تعليم ۽ نوڪري دوران عبرت اخبار ۾ لکڻ ڪري قاضي عابد صاحب منهنجو وڏو خيال ڪندو هو ۽ ڀائيندو هو ۽ هنن وٽ وڃڻ قائم رکيم.
ذوالفقار مرزا کي چيم ته، ”پنهنجي يادگيرين مان هڪ ڳالهه ٿو ٻڌايئين. هڪ دفعي آئون پنهنجي ڪلاس ميٽ اظهر عباسي (قاضي) ۽ سندس والد قاضي عابد سان گڏ ڪراچي آيس. شام جو توهان جي گھر به آياسين. تو شايد ڊاڪٽري پئي پڙهي، يا ڊاڪٽري پڙهي نيويءَ ۾ وڃي چڪو هئين. بهرحال جيئن ئي اسان توهان جي گھر (باٿ آئلينڊواري) ۾ داخل ٿياسين ته توهان جي والده در تائين اچي قاضي عابد صاحب کي کيڪاري، يڪدم چيو ته ’ادا! هڪ ڳالهه ٿي چوانءِ!... ’نه‘ هرگز نه ڪجانءِ.‘ اسان به وائڙا ٿي وياسين ته هوءَ الائي ڇا ٿي چوي، ۽ پوءِ قاضي عابد جا هٿ جھلي چيائين: مون کي پنهنجي پٽ جي شادي فهميده سان ڪرائڻي آهي.“
جيسين قاضي عابد صاحب ڪو جواب ڏئي ذوالفقار مرزا جو والد جسٽس ظفر حسين به قاضي صاحب جي آڌرڀاءُ لاءِ در وٽ اچي ويو ۽ اسان اچي ڊرائنگ روم ۾ ويٺاسين. ذوالفقار مرزا کي چيم ته اڄ به توهان جي والده جنهن اسٽائيل، پنهنجائپ ۽ خلوص سان تنهنجي سڱ لاءِ ڀاءُ کي چيو، منهنجي ڪنن ۾ اهي لفظ صاف ٻُري رهيا آهن.
ذوالفقار مرزا ٽهڪ ڏيندي چيو، ”يار واقعي منهنجي والده وڏي authoritative طبيعت جي هئي.“
بهرحال هتي جڏهن جارجيا جي مرزائن جون مون ٻيون ڳالهيون لکيون آهن، هيءَ به لکي ويٺو آهيان، جو اهي سڀ تاريخ جو حصو آهن. شايد ڪيترن پيٽارو وارن کي به خبر نه هجي ته ذوالفقار پنهنجي تعليم ڪوهه مريءَ کان شروع ڪئي هئي.