۲.۳ ٻين ٻولين ۾ پهاڪن جا هم معنيٰ لفظ:
پهاڪو ٻوليءَ جو هڪ سينگار آهي ۽ سينگار ان سبب ادب جو هڪ خاص جزو آهي. دنيا جي سڀني ملڪن جي ٻولين ۾ پهاڪي جو پڻ استعمال جهجهي انداز ۾ ٿئي ٿو. اَچو ته ڀارت- پاڪ ننڍي کنڊ کان سواءِ ٻين ملڪن جي ڪن ٻولين ۾ پهاڪي لاءِ ڪتب ايندڙ هم معنيٰ لفظن جي ڇنڊڇاڻ ڪريون، جيئن هن لفط جي پيدائش ۽ معنيٰ تي وڌيڪ روشني پئجي سگهي.
يوناني (Greek) ٻوليءَ ۾ پهاڪي لاءِ لفظ آهي ’Paramecia‘، جنهن جو ناتو اهڙي عام چوڻي يا اهڙي عام سِٽ سان آهي، جيڪا گهڻي وقت کان ماڻهن جي زبان تي قائم رهي آهي ۽ جنهن کي يونان جو هر هڪ شخص سڃاڻي ٿو. اِٽالين ۽ لئنٽن ۾ پهاڪي لاءِ ’Proverbio‘ لفظ ڪتب ايندو آهي. ٽسڪن ٻوليءَ جو لفظ آهي Dettato؛ اِنهن جو لاڳاپو اهڙي سِٽ يا چوڻيءَ سان آهي جنهن جو هر هر يا وري وري دُهراؤ ٿيندو رهي ٿو. اِن طرح پهاڪو هڪ پيڙهيءَ طرفان پنهنجي اچڻ واري پيڙهيءَ کي ٻڌائجي ٿو، جنهن سان اُهو ذهن ۾ هميشه لاءِ رهجي وڃي ٿو. اسپين جي ٻوليءَ ۾ پهاڪي جو هم- معنيٰ لفظ آهي ’Refran‘ جنهن جي معنيٰ آهي اُها ڳالھ يا اُها سِٽ جنهن جو دُهراؤ وري وري ٿيندو آهي. اسپين جي ٻوليءَ ۾ Proverbio پهاڪي لاءِ نه، پر (سٺن لفظن) لاءِ ڪتب ايندو آهي. ترڪي ٻوليءَ ۾ پهاڪي لاءِ ’Atalar sozu‘ لفظ جو استعمال ٿيندو آهي، جنهن جي معنيٰ وڏنِ اَبنِ- ڏاڏن جون چوڻيون يا آزمودن سان ڀريل سِٽون. چين جي ادبي ٻوليءَ ۾ پهاڪي لاءِ ’Yen‘ يا ’yen yu عام فهم لفظ آهي، جنهن جي معنيٰ آهي ’سنسڪرت‘ يا سِڌ (سُڌريل) لفظ‘. ڳالهائڻ ٻولهائڻ واري ٻوليءَ ۾ ’su-hua‘ يا ’su-ya‘ جو استعمال ٿيندو آهي، جنهن جي معنيٰ آهي عام ڳالھ يا مُروج سِٽ (چوڻي). عربي ٻوليءَ ۾ ’Mathal‘ يا ’Tamthal‘ پهاڪي ۽ تشبيھ جي معنيٰ ۾ ڪتب ايندڙ لفظ آهن، جيڪي اشتقاق جي لحاظ کان به ساڳي چوڻيءَ جي معنيٰ رکن ٿا.
روس ۽ بلغاريا جي ٻوليءَ ۾ ’Poslovista‘ پهاڪي لاءِ ڪتب ايندڙ لفظ آهي. چيڪو سلو واڪيا جي ٻوليءَ ۾ اِنهي معنيٰ جو اظهار ڪندڙ لفظ آهي ’Prisolvi‘. اِسٽونيا جي لفظ ’Vanasona‘ جي معنيٰ آهي ’پراڻا لفظ‘. فِنلينڊ جي ٻوليءَ ۾ پهاڪي جو هم- معنيٰ لفظ آهي ’Sanalasku‘ جنهن جو بنيادي مطلب آهي، ڪنهن لفظ جو ڪِري پوڻ. جاجيا ۾ پهاڪي لاءِ ڪتب ايندڙ لفظ آهي ’انداز‘، جنهن جديد ادب ۾ پنهنجي پاڙ ڄمائي ورتي آهي. اِهو لفظ فارسيءَ جي ’مثال‘ يا ’بناوٽ‘ جي معنيٰ ۾ هلندڙ آهي. قديم زماني ۾ جارجين لفظ ’Igavi‘ پهاڪي ۽ اخلاقي ڪهاڻي ٻنهي معنائن ۾ استعمال ٿيندو هو.
هيبريو يا عبراني ٻوليءَ جو ’Mashal‘ لفظ پهاڪي، تشبيھ يا هڪ روپتا جي معنيٰ ۾ ڪتب ايندو آهي. جاپاني جي ’Kota-waga‘ جو اشتقاق موجب مطلب آهي، اهڙا لفظ جو استعمال ٿيندو آهي، جيڪو عربي لفظ ’Masal‘ جو جمع آهي. مصدر جي معنيٰ جي لحاظ کان ’Masal‘ اُها سِٽ آهي، جيڪا ڪنهن به شيءِ کي ياداشت جي رستي تي وٺي ايندو آهي. پولينڊ جي ٻوليءَ جو ’Przyslowil‘ لفظ يوناني ٻوليءَ جي ’Paroemia‘ جي معنيٰ جي صحيح پٺڀرائي ڪري ٿو. سيام ۾ پهاڪي لاءِ ’Suphasit‘ جو استعمال ٿيندو آهي. اِهو لفظ پاڻيءَ جو ’سُڀاسِتو‘ مان نڪتل آهي، جنهن جي معنيٰ آهي سريشڻ اُڪِت (سڀني کان سٺي چوڻي). جرمن ٻوليءَ ۾ چوڻي ءَ (الڪوڪت) لاءِ ’Sprich-worter‘ استعمال ٿيندو آهي. هن جي هڪ ڪڙي sparch جي معنيٰ آهي ’ٻولي‘ ۽ ’Wort‘ جي معنيٰ آهي ’لفظ‘. پهاڪي لاءِ جئبي لفظآهي ’Da le kpa‘؛ تيتي ڪٿا جي معنيٰ ۾ به اِهوئي لفظ ڪتب ايندو آهي. ويتڀتي يا پيدائش جي خيال کان هن لفظ جي معنيٰ ٿئي ٿي ”پراڻيُن ڳالهين کي وٺڻ ۾ اُنهيءَ کي نئين دؤر ۾ ڪم آڻڻ“. ’Proverbs‘ لفظ ته سموري اَڻڀي ڳالھ جي معنيٰ ۾ ڪتب اچي ٿو پر پهاڪي جي معنيٰ لفظ آهي. ’Sakamvards‘ جنهن جي معنيٰ آهي بيان جي لائق ورجاءُ جوڳو لفظ. مليه ٻوليءَ ۾ پهاڪي لاءِ ’Umpaman‘ يا ’Per-Umpam-an‘ لفط هلندڙ آهن. اِهي لفظ سنسڪرت ’اُپما‘ مان نڪتل آهي، جنهنجي معنيٰ آهي ’ساڳيائي، هڪجهڙائي، ساڳي شڪل واري يا مثال. اِنهيءَ ڪري ’Umpama-an‘ جي معنيٰ ٿي: پهاڪو، اخلاقي ڪهاڻيون، شڪلي استعمال يا ڪنهن به ڳالھ جي پٺڀرائيءَ لاءِ مثال. مليه ٻوليءَ ۾ جڏهن پهاڪن کي ڪٿي به لکبو آهي ته ’Saperti Kata arif‘ يعني ’عالم ائين چوندا آهن‘ سٽ جو استعمال ڪبو آهي.
(۲) ڀارت جي ٻولين ۾ ڪتب ايندڙ پهاڪن جا هم معنيٰ لفظ:
سنسڪرت ۾ پهاڪي لاءِ آڀاڻڪ، پرواد، لوڪوڪِت، لوڪ پرواد لوڪ- ڪي گاٿا، پرايو واد وغيره لفظن جو استعمال ٿيندو آهي. سنسڪرت ٻولي جي رسالي ’مڃجوُشا‘ ۾ پهاڪن کي خوبصورت عنوان جي هيٺ گڏ ڪري ظاهر ڪيو ويو آهي. هن رسالي جو ايڊيٽر شري ڪشٽيشچندر چَٽوپاڌيايه آهي. والميڪي رامائڻ ۾ پهاڪي لاءِ پرواد، لوڪ پرواد ۽ لوڪِڪي گاٿا لفظن جو استعمال ٿيل آهي. مثال ڏسو:
• پرواد: سَتيه ايوايم توان پرتِ پرايَشو نرپ،
پَتِو تانان ناڪسما تپنته شرُوڻِ ڀوُتلي.
يعني، راوڻ جي مارجي وڃڻ کان پوءِ سندس زال مندودري راوڻ کي پنهنجي سوچ ۾ رکي چوي ٿي، ”هي راجن، هن ڌرتيءَ تي پتي ورتائن (باوغا عورتن) جا ڳوڙها اُمالڪ ئي نه ڪِرندا آهن“. اِهو ’پرواد‘ (چوڻي) توهان جي حمايت ۾ آهي.
(۲) لوڪ پرواد: ستِيو اين پنڊتئھ سَمُدا هرت ھ.
اَڪالي دُرلڀو مرتويھَ اِستريا واپُروشيسيه وا.
اشوڪ واٽڪا (راوڻ جي لنڪا جو اهو باغ جتي سيتا قيد هئي) ۾ ويٺل ڏکويل سيتا جي چوڻي آهي، ”عالمن پاران چيل هي ’لوڪ پرواد‘ سچ آهي ته چاهي عورت هجي چاهي مردُ، ڪنهن جي به منحوس وقت ۾ موت اڻٽر ٿيندو آهي.“
(۲) ڪلياڻي بَتَ گاٿين لوڪڪِي پرتِڀاتِ مي،
ايتِ جيونتمانندو نرن ورششتادِپِ.
ڀرت هنوُمان کي چوي ٿو، ”اها لوڪڪي ٻولي مون کي فائديمند لڳي ٿي جيڪڏهن اِنسان جيئرو رهيو ته چاهي هڪ سؤ سال گذري وڃن، هُن کي ڪڏهن نه ڪڏهن سُکُ ضرور ملندو آهي.“
”ڪادمري“ ڪتاب ۾ ٻاڻ ڀٽ به پهاڪي لاءِ هم معنيٰ لفظ ’لوڪ پرواد‘ ڪتب آندو آهي:
”ستيوين لوڪپروادو يتُ وِپدُ وِپدن سنپتسن پد منُبڌناتِ يعني اِهو ’لوڪ پرواد‘ سچو آهي ته مصيبت پُٺيان مصيبت ۽ ڌن پٺيان ڌن ايندو آهي.
نقاد ڪاشي ناٿ پانڊرُنگ پاران مرتب ڪيل ”مادمبري“ (ٻاڻ ڀٽ ۽ ڀوشڻ ڀٽ) جي ستين ڇاپي جي صفعي ۱۴۶ تي لکيل آهي:
”لوڪ پرواو جنانان چرنتنو وچنوَيا پارھ“
معنيٰ ’لوڪ پرواد‘ ماڻهن جو قيام ڪيل وچن واپار آهي: اِنهيءَ ريت ”ڪٿا سَرت ساگر“ ۾ به ’پرواد‘ جو استعمال ڏسو:
”ستيَھَ پروادو يد ڇِدرشوَ نرٿا يانتِ ڀُورِتام“.
معنيٰ، ’اهو پرواد سچ آهي ته مصيبت پٺيان مصيبتون اينديون آهن.
پاليءَ ۾ پهاڪي لاءِ ’ڀاسِتو‘ لفظ جو استعمال ٿيندو آهي، جنهن جو مطلب آهي، اُها ڳالھ جيڪا عام ماڻهن جي رواج ۾ مشهوور آهي. ’پائه سَدد مهاڻوو‘ ۾ پهاڪي جعي هم معنيٰ لفظ جي شڪل ۾ ’آهاڻ‘ ۽ ’آهاڻيه‘ لفظن کي ڪتب آندو ويو آهي.
’سر سُندري چرِئن‘ جيڪا شري مڌنيشوَرِ، مُنيشور پاران جوڙيل آهي، اُن ۾ پهاڪي لاءِ ’آهاڻ‘ ۽ ’ڪَنوَدَنتي‘ سان گڏوگڏ آهيڻ‘ لفط جو استعمال ٿيل آهي. مثال طور:
اَھ ڀَڻيئهِ پُهاءِ- ناهو اِسين هُسي اُڻ، ديو تن سچن.
آهيڻن سنجاين جن سمئه ايٿ لوگامي....
يعني پرٿوي ناٿ کِلي چوي ٿو ته هِن لوڪ ۾ هلنڊر اها ڳالھ سچ آهي.
’سيتا رام چؤپائي‘ جيڪا ڪوِيوَر سميه سُڻدرن پاران لکيل انتخاب آهي، اُن ۾ به ڪهاوت/ پهاڪي لاءِ هڪ هنڌ تي ’آهيڻ‘ لفظ جو استعمال ٿيل آهي:
اُنڌتڻئهِ وِڇاڻُ لاڌءُ، آهِيڻئه دوڪانئنءُ بي
مُنگنه چائُل مانِھ گهي گهڻئهُ پريساڻئُوي.
يعني: اُٻاسي ڏيندڙ کي هنڌ ملي ويو، مُڱنِ ۾، چانورن ۾، ججهي انداز ۾ گِھُ ڀرڇيو وِيو. ’کاڻيم، رتنَ شيکر سوريءَ (وءڪرمي سنبت ۱۴۱۶) جي ’سِربال ڪها‘ ۾ پهاڪي لاءِ لفظ ڪتب آيل آهي:
اَهَوا نَرَر تُمئي اييُن اکاڻاين ڪَين سَچمَ
پائوُڻ پاڻين پَڇا پُڇجئي گيهن.
يعني: اي نروار! اهو پهاڪو تو سچ ڪري ڏيکاريو؛ پاڻي پي ڪري وري گهر بابت پڇين ٿو.
اَپڀرنش ۾ ’اَهاڻئهُ (آڀاڻَڪَ) لفظ پهاڪي جي معنيٰ ۾ استعمال ٿيندو آهي.
جديد ڀارتي ٻولين ۾ پهاڪي جي هم معنيٰ لفظ هيٺين ريت آهن:
[img]http://i.imgur.com/J0iWL4m.jpg[/img]