۵.۸ ادبي چوڻيون:
عام طور پهاڪن جو جنم روزاني زندگيءَ ۾ ڪتب ايندڙ ڳالھ ٻولھ جي ٻوليءَ مان ٿيندو آهي، پر اُن سان گڏ اهو به ڏٺو ويو آهي ته ڪن حالتن ۾ مشهور شاعرن جون ڪي تُڪون يا پد به عوام ۾ ايتري قدر مروج ٿي وڃن ٿا، جو اُهي گفتگوءَ ۾ پهاڪن ۽ چوڻين جي شڪل ۾ استعمال ڪيا وڃن ٿا. اُنهن کي اسان ادبي يا ساهتيڪ چوڻيون سڏي سگهون ٿا. عام چوڻين کان اِهي ان ڳالھ ۾ الڳ آهن، جو اُنهن جي رچيندڙ شاعرن جي اسان کي ڄاڻ آهي. وقت گذرندي جيڪڏهن اُنهن جي رچيندڙن جي ڄاڻ نه رهي ته پوءِ اهي پڻ ٻين عام پهاڪن ۽ چوڻين جي قطار ۾ داخل ٿي ويندو. اُنهن ادبي چوڻين جا ڪجھ مثال هن ريت آهن:
شاھ لطيف جي ڪلام مان ڪجھ تُڪون (مصرعون):
- اکر پڙھ الف جو، ٻيا ورق سڀ وسار.
- اندرتون اُجار، پنا پڙهندين ڪيترا.
- تتيءَ ٿڌيءَ ڪاھ، ڪانهي ويل ويهڻ جي.
- پاڻي مٿي جهُوپڙا، مورک اُڃ مرن.
- پراڏو سوئي سڏ، ورُ وائي جو جي لهين.
- جي ليلائي نه لهين، ته پڻ ليلائج.
- ديسي سيڻ ڪجن، پرديسي ڪهڙا پرين.
- ڏات ناهي ذات تي، جو وهي سو لهي.
- ڏک سکن جي سونهن، گهوريا سک ڏکن ري.
- ڪي اوڏائي ڏور، ڪي ڏور به اوڏا سپرين.
- نِمي کَمي نهار، ڏمر وڏو ڏک.
- مينهن مندائتا وسڻا، سدا وسين تون.
- واجهائي وطن کي، ساري ڏيان ساھ.
ساميءَ جي سلوڪن مان تُڪون:
- اَوِديا ڀُلائي، وڌو جيءَ ڀرم ۾.
- ستگرُ جهڙو شاھُ، ڪو نه ڏٺوسين ڪاٿهِين.
- پانجهو پاڻ رُلي، ٿو چوراسيءَ ۾ جيءَ هِي.
- گهر ۾ رام رهي، مورک ڦولهي دھ- دِسا.
- عشق عقل آهن، ٻئي پَرَ پکيءَ جا.
هنديءَ جا سنت ڪَوي.
- اجگر ڪري نه چاڪري، پنچي ڪري نه ڪام،
- داس ملوُڪا ڪھ گئي، سب ڪري داتا رام. (ملوڪداس)
- ڪبيرا کڙا بازار ۾ لِئي لُڪاٺي هاٿ،
- جو گهر ڦونڪي آپنا، چلي هماري ساٿ (ڪبير)
- پراڌين سپني سُک ناهين. (تُلسي)
- پر ڀُتا پائِي، ڪاھِ مَدَ ناهين. (تُلسي)
- بِن مانگي موتي مِلي، مانگي مِلي نه ڀيک. (رحيم)
- بڙا هوُئا تو ڪيا هوُئا، جئسي پيڙ کجُور، پنٿي ڪو ڇايا نهين، ڦل لاگي اتِ دور. (رحيم)
- گُرو گوبند دوئوُ کڙي، ڪا ڪئي لاگون پاين، بَلِهاري گُرو آپڻو، گوبند دِيو مِلايه. (ڪبير)
- جات نهَ پوُڇؤ ساڌ ڪي، پُوڇ ليجئي گيان. (ڪبير)