۴.۲.۸: پهاڪن ۾ ماڻهن جا نالا:
جنهن ڪٽنب ۾ ٻار نه ڄمندو آهي ۽ پوءِ سِڪي سِڪي جڏهن ٻار پيدا ٿئي ٿو ته اُن تي اهڙي خواهش وارا نالا رکندا آهن (بچارام، بچومل، جيئندراءِ، دولھ ڏنو وغيره). سِڪي لڌي ٻار کي بُري نظر کان بچائڻ لاءِ مٿس اڻوڻندڙ نالو رکڻ جي به روايت آهي. مثال طور: مِرچُومل، کوتارام، ڪؤڏومل، غريب داس وغيره.
ٻار تي گهڻو ڪري اهڙو نالا رکڻ پسند ڪبو آهي، جنهن سان هُن جي گُڻن، مزاد، بهادري وغيره جي ڄاڻ ملي. پهاڪن ۾ اهڙن نالن جو استعمال مکيه طور جن مقصدن سان ڪيو ويو آهي، اُهي مقصد هن ريت آهن:
(1) تجنيس حرفي جي لاءِ نالا چونڊي ڪنهن احساس جو اظهار ڪرڻ.
(2) گڻن موجب رکيل نالن جو اظهار ڪرڻ.
(3) گڻن جي ابتڙ نالا کڻي طنز يا ٽوڪ ڪرڻ.
(4) خاص شخص جو نالو کڻي عام حقيقت ڄاڻائڻ.
(۱) تجنيس حرفي جي لاءِ نالا چونڊي ڪنهن احساس جو اظهار ڪرڻ:
گهڻن پهاڪن ۾ اهڙا نالا ڪتب ايندا ويا آهن، جيڪي پهاڪي ۾، تجنيس حرفيءَ جي سونهن پيدا ڪن ٿا. اِن ڪري اُهي آسانيءَ سان ياد پوڻ ڪري عام ماڻهن ۾ جلدي عام ٿي وڃن ٿا.
- ڏيھ ڪري ڏياري ته هرِ چندُ ڪري هولي.
(جڏهن ڪو ماڻهو عام رواج جي اُبتڙ هلت ڪري تڏهن چئبو آهي.)
- پهريائين پيٽ پنجوءَ جو، ٻار ٻچا سڀ پوءِ.
(ڪو خود مطلبي ماڻهو فقط پنهنجي ڳڻتي ڪري ۽ ويجهن ڀاتين جو به خيال نه رکي تڏهن چئبو آهي.)
- لکي لکانو، پڙهي اِلهانو.
(جڏهن ڪنهن جي لکڻي اهڙي خراب جو ٻيو ڪو به ماڻهو پڙهي نه سگهي، تڏهن چئبو آهي.)
(انهن ٻنهي پهاڪن جو مطلب آهي ته ڪم جي ٿيڻ ۾ اڃا گهڻي دير آهي، پر اُن لاءِ تيارين ڪرڻ ۾ اجائي تڪڙ پيئي ڪجي.)
- ڪيڏانهن مُنهن مريم جو، ڪيڏانهن الهيار.
(الهيار جو ٽنڊو هڪ طرف آهي ته مائي مريم اوڏانهن وڃڻ لاءِ اُبتي ڏس ۾ پيئي هلي.)
(جڏهن ڪو ماڻهو، دعوت وغيره ۾ کاڌي پيتي جو بلڪل پورو پورو حساب رکي، جو ڪجھ به زيان نه ٿئي، تڏهن چئبو آهي.)
(۲) گُڻن موجب رکيل نالن جو ذڪر ڪرڻ:
- جتي وڃي ڀاڳان، اُتي لڳيس ڀاڳُ.
(ڀاڳ ونتي (ڀاڳ واري) جتي وڃي ٿي، اُتي سندس ڀاڳ به کيس مدد ڪري ٿو.)
- لُڏڻ ٻائيءَ پڱرو ڪيو، ڇنڊيندي ڏينهن ويو.
جڏهن ڪا عورت فئشن ۽ ٺاھ ٺوھ ۾ لڳي رهي ۽ فقط پنهنجا پيئي ڪپڙا ڏسي تڏهن چئبو آهي.)
- لڇمي، ڪُلڇڻ ڍڪڻي.
(لڇمي يعني نا:و ڪُلڇڻن کي ڍڪي ٿو ڇڏي.)
- گنگا گئي گنگادس، جمنا گئي جمناداس.
(۳) گڻن جي اُبتڙ نالا کڻي طنزيا ٽوڪ ڪرڻل
- لهي لوھ به ڪو نه، نالو سون ٻائي.
- لڀينس لوڻ ڪڻا به نه، چئي منهنجو نالو سون ٻائي.
(آهي تمام غريب عورت، پر نالو اٿس سون ٻائي.)
- بدن ۾ دمُ ٺهيس ڪا نه، نالو زوراور خان.
(جڏهن ڪنهن ڪمزور شخص جو نالو زوراور خان هجي.)
- ڄاڻي اکر به ڪو نه، نالو ’فاضل‘ هُجي.
(جڏهن ڪنهن اڻپڙهيل جو نالو ’فاضل‘ هُجي.)
(۴) خاص شخص جو نالو کڻي عام حقيقت ڄاڻائڻ:
سنڌي لوڪ ڪهاڻين جي ڪردارن کي کڻي ڪافي پهاڪا سنڌيءَ ۾ مشهور آهن. اُنهن ۾ ڪردارن جو مثال ڏيئي ڪنهن عام سچائي يا حقيت طرف اشارو ڪيل هوندو آهي. هتي اهڙن پهاڪن جا ڪجھ مثال ڏجن ٿا. اِنهن لوڪ ڪهاڻين جو بيان ثقافتي اڀياس واري باب ۾ ڪيل آهي.
- دودو ڌوڙ، چنيسر ڇائي، هن جي ڪسر هُن ۾ آئي.
(دودو ۽ چنيسر ٻه ڀائر هئا، جن جي وچ ۾ راڄ تخت جي ڪري جنگ لڳي هئي. اُن ڪري عوام بيزار ٿي هي پهاڪو چيو. مطلب ته جڏهن ٻئي حڪام هڪجهڙائي نڪما هُجن، تڏهن هي پهاڪو ڪتب آڻبو آهي).
- اڃا اُٺ ڪڍن سسُئي.
(سسئي پيرين پنڌ پنهونءَ کي ڳولهڻ نڪتي، هُوءَ برپٽ ۽ جبل جهاڳيندي رهي. ان تي شاھ لطيف چوي ٿو ته: ”سسئي اُٺن تي هجي ته شايد پنهنجي منزل تي پهچي وڃي. پيرين پنڌ پهچڻ ته مشڪل اٿس.“ مطلب ته ڪم نهايت ئي اوکو آهي.
(مومل راڻي جي لوڪ ڪهاڻيءَ تي بيٺل پهاڪو آهي. ڪنهن جو محبو وٽس نه هجي ۽ هوءَ بيقرار ٿي وڃي، اِن تي اِهو پهاڪو چئجي).
- دلوراءِ جي نگريءَ جيان، ناس ٿي ويندين.
(دلوراءِ نالي هڪ ظالم راجا ٿي گذريو آهي. سندس ظلمن جي ڪري قدرتي ڏمر ٿي، جنهن ۾ هُن جي راڄڌاني ناس ٿي ويئي. اِن طرف اشارو آهي؟ ورجيس اصطلاح