لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سنڌي پهاڪا لسانياتي ۽ سماجي- ثقافتي اڀياس

ڪتاب ”سنڌي پهاڪا: لسانياتي ۽ سماجي ثقافتي اڀياس، پهاڪا ۽ چوڻيون“ اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو. هي ڪتاب روي پرڪاش ٽيڪچنداڻي جي پي ايڇ ڊي ٿيسز جو مقالو آهي. هِن تحقيقي ڪم تي دهلي يونيورسٽيءَ روي پرڪاش کي 2003ع ۾ پي ايڇ. ڊي جي ڊگري عطا ڪئي.
هن ڪتاب کي عربي سنڌي لپيءَ ۾ آڻڻ جو ڪم ڦلومل ميگهواڙ ڪيو آهي جڏهن ته نظرثاني ڊاڪٽر فهميده حسين ڪئي آهي.
Title Cover of book سنڌي پهاڪا لسانياتي ۽ سماجي- ثقافتي اڀياس

- ۵.۷ ٻين موضوعن تي چونڊ پهاڪا

- ۵.۷ ٻين موضوعن تي چونڊ پهاڪا

هتي جن مکُيه موضوعن تي پهاڪا ڏنا ويا آهن، اُنهن کان سواءِ ٻيا به گهڻي ئي ننڍا ننڍا نُڪتا آهن، جن تي پهاڪا- چوڻيون چيل آهن. هتي انهن جا ڪجھ مثال پيش ڪجن ٿا.

ٻولي ۽ سکيا
- ٻارهين ڪوهين ٻولي ٻي.
- لاڙ جو پڙهيو، سِري جو ڍڳو.
(لاڙ يعني ڏکڻ سنڌ جو پڙهيل ماڻهو سِري يعني اُتر سنڌ جي ڍڳي جي برابر آهي.)
- جهڙي سِٺ، تهڙيون ٽي ويهوُن.
- مُغلن آئي فارسي وسري وڃي.
- پَڙهي فارسي، وڪڻي کڙُ تيل، ڏسو هِي قسمت جو کيل.
- فارسي، گهوڙي چاڙهسي.
- عالمُ اُهو جو عامل هجي.
يعني جيڪي پَڙهي لکي ٿو، اُن تي عمل به ڪري.
- لکندين پڙهندين ته ٿيندين نواب، رُلندين پِنندين ته ٿيندين خراب.

صحت يا تندرستي:
- اکِ ڦٽُ ٻَڌڻُ، ليسُ تپُ لنگهڻُ.
- يَڪ تندرستي، هزار نعمت.
- اُس ڪي دمڙي ويديه نه کاوي. (طبي)
- سگهو کائي اَنُ، اگهو کائي ڌنُ.
- واتُ آهي اڌُ حڪيمُ.
- وات ته آهي مُئِي، نه ته آهي پُئِي.
- مرض اچي گهوڙي وانگر، وڃي جُوئن وانگر.
- مَنُ دُرست، ته تنُ دُرست.
- نيم نانَ، صحت جان.

جيوتش يا علم نجوم ۾ يقين
- ڄيٺو، سُک نه ويٺو.
- ڄيٺي، سک نه ويٺي.
(يعني ڄيٺ جي مهيني ۾ ڄاول ٻار پنهنجي زندگيءَ ۾ گهڻا لاها چاڙها ڏسندو آهي.)
(مطلب ته هُو ڀٽڪندو ٿو رهي.)
(يعني پاڻ ۾ وير ڀاءُ اڻبڻت اٿن)

هندن جي اخلاقيات ۽ ريتون
- ڳُڙ جيرو کائي، پُٽن ماءُ نتُ نتُ ويائي.
- ڇِڪ مُنجهي ته سج ڏي نهارجي.
- آگون آگون ڪري هاڻي، وار کُٿا اٿس ماڻهين گرامر؟
- ڪُتو به ان کي ڏاڙهي ته موچڙا به اُن کي لڳن.
- سَتي نه چڙهي ڏاگھ ته ٿئي ڪتن هاب.
- لاکا لهرڻي لهر بحر جا سائين.
- جَلُ پيو، پاپ ويو.
- پيءُ ڏيکاريا شراڌ ڪر.
- برهمڻ کي سونو ڪٽورو هٿ ۾ آهي.
- ٻانڀڻ ٻانهن لاءِ محتاج.
- ويئي تِٿِ ٻانڀڻ به نه واچي.

اڳڪٿيون:
- هاڪ وهندو هاڪڙو ڀڄندي ٻنڌ ارڙو،
- بِھ مڇي ۽ لوڙھ سمي ويندا سوکڙي.
هت ڏنل پهاڪن/ چوڻين جو پس منظر گهڻو ڪري هندو ڌرم ۽ اُن جي مڃيندڙن جي باري ۾ آهي.
- ستانوي ست ڇوڙسي، اٺانوي هٽتار،
- نوانوي نه جاڳندا، سؤ پوي جيڪار.

کِل مذاق ۽ چيڙائڻُ:
هر ٻوليءَ ڪجھ اهڙيون چوڻيون ملن ٿيون، جن ۾ ڪو گهرُو مطلب نه هوندو آهي. اِنهن جو مقصد فقط ڪنهن سان کِل مسخري ڪرڻ يا ڪنهن کي چيرائڻ هوندو آهي. سنڌيءَ ۾ اِن قسم جون ڪجھ چوڻيون هن ريت آهن:
- ڪاڻا سوامي نمسڪار! چي لڙائيءَ جا ڪي ٻيا پار.
- شيرو ٻلو شاھ جو، نه پيءُ جو نه ماءُ جو.
- گنجو ويٺو ميٽُ ملائي، وار نه اٿس ڇا کي لائي، هٿ ڀري ٿو ڳُئيءَ کي لائي.
- خيروپوري نيت بري، هٿ ۾ قران ڪڇ ۾ ڇُري.
- بندرو شيطان آهي.
- بندرو ٻَڌي سندرو ته الله به نه پُڄيس.
- ٻٽيھ منڊ منڊي ۾، اسيءَ ۾ ڪاڻو، جڏهن گنجو ساماڻو، تڏهن مڙني کڻي ماٺ ڪئي.
- لوُلي ڇُٽي ڪتڻ کان نچڻ لڳس ٻار.