۴.۲.۹: پهاڪن ۾ انگن ۾ اسعتمال:
(1) تجنيس حرفيءَ ۽ تڪُ ملائڻ لاءِ.
(2) ٻن شين جي وچ ۾ فرق ڏيکارڻ لاءِ.
(3) هڪجهڙين ڳالهين کي هڪ هنڌ رکڻ لاءِ.
(۱) تجنيس حرفي ۽ تُڪ ملائڻ لاءِ:
- چڱائيءَ کي چار، ڳڻي هڻجن موچڙا.
(ڪنهن سان ڀلائي ڪجي ته موٽ ۾ هوُ نقصان ڪري، تڏهن چئجي.)
- چئن پئسن جي چٽاڀيٽي، پنجن پئسن جي ملھم- پٽي.
(ڪنهن ننڍڙي تماشي کان پوءِ، اُن پٺيان وڌيڪ خرچ ڪرڻو پوي، تڏهن چون.)
- پنج، گنج.
(پنج آهن ته سڀڪي آهي. ڄڻ اسان کي وڏو ئي خزانو مليو آهي ورجيس.)
- نيئن ڪنوار نَوَ ڏينهن، لٿي پٿي ڏھ ڏينهن.
(ساهُري گهر ۾ جڏهن ڪنوار داخل ٿئي ٿي، تڏهن نَوَن يا وڌ ۾ وڌ ڏھ ڏينهن سندس عزت ٿئي ٿي. اُن کان پوءِ هوءَ ٻين وانگر گهر جي ڪمن ۾ لڳي وڃي ٿي. هتي تجنيس حرفي ۽ تُڪ ملائڻ جو استعمال ڪيل آهي.)
- ٻارنهين ڪوهين ٻولي ٻي.
(ٻارنهن ڪوهن جي فاصلي کان پوءِ ٻوليءَ ۾ ڪجھ فرق نظر اچي ٿو.)
(۲) ٻن شين جي وچ ۾ فرق ڏيکارڻ لاءِ
- ٻارنهن گدرا، تيرنهن لاڳدار.
(ٻارنهن گدرا، تيرنهن لاڳدار.
- هڪ لٽي، سهسين پٽي.
(ڌڻي سائين هڪ واٽ بند ڪري ٿو ته انسان لاءِ ٻيا هزارين رستا کولي ٿو.)
(ڪنهن خسيس شيءَ تي جڏهن گهڻو خرچ ڪرڻو پوي، تڏهن چون.)
- هڪ لٽي، سهسين پٽي.
(ڌڻي سائين هڪ واٽ بند ڪري ٿو ته انسان لاءِ ٻيا هزارين رستا کولي ٿو.)
- هڪ/ يڪ تندُرستي، هزار نعمت.
(جيڪڏهن هڪ تندرستي ماڻهوءَ کي حاصل ٿيل آهي ته پوءِ هزار نعمتون ملن ٿيون.)
- ويري هڪڙو به گهڻو، سڄڻ سوين به ٿورا.
(دشمن چاهي هڪ هُجي، ته به کيس وڌيڪ ليک، پر سڄڻ يا دوست سوين هجن ته به اُنهن جو تعداد گهٽ سمجھ.)
- انڌو گهُري الله کان هڪ اک، پر جي ٻه مِلنس، ته ٻيو ڇا کپيس.
(ڪو ماڻهو جي گهٽ ۾ گهٽ ضرورت جي شيءِ چاهي ٿو، پر جيڪڏهن کيس اُن کان وڌيڪ اُها شيءِ ملي ٿي، تڏهن هي پهاڪو چون.)
(۳) هڪجهڙين ڳالهين کي هڪ هنڌ رکڻ لاءِ:
سُگهڙن جا جوڙيل اهڙي قسم جا گهڻيئي ٻول يا بيت ملن ٿا، جن ۾ هڪجهڙن گڻن واريون ڳالهيون هڪ هنڌ بيان ڪيون وينديون آهن. اِهي انگن جي ڳڻپ موجب رکيل هونديون آهن. اِن قسم جا ٻول پهاڪن جي شڪل ۾ مشهور ٿي ويا آهن. هتي ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي مرتب ڪيل ڪتاب ”پروليون، ڏِٺون، معمائون ۽ ٻول“ مان ڪجھ مثال پيش ڪجن ٿا:
- نه ڪو گهرُ نه ڪو تڙُ، نه ڪا گهر واري، هڪ ڄڻي کي ننڊ پياري.
(جنهن کي گهر نه هجي ۽ نه ڪا زال هجي، اُهو اڪيلو مُڙس ڀلي ته پيو ننڊون ڪري.)
- ڇنل جُتي پير ۾، گهُرُ جُهرُ ڪئي جوءِ، اِهي ٻئي نه هوءِ.
(ڇنل جُتي ۽ زال جي ڪُر ڪُر، اِهي ٻئي نه هُجن ته چڱو آهي.)
- انڌو ۽ اڻ سُونهون ٻئي هڪ آچار.
(انڌو ۽ اڻ سوُنهون ماڻهو ٻئي برابر سمجهيو.)
- ڏيڻ، روئڻ، ڏيھ ڇڏڻ، ٽيئي ٽول ڏُکيا،
- سي قادر پنهنجي قدرت سين، هيئين هيٺ رکيا، حاڪم، باھ ۽ پاڻي، اِهي ٽيئي گهٽ نه ڄاڻ.
- مِڪو ماڻهو، گونگو مينهنُ، بيٺل پاڻي، جُهڙ جو ڏينهن، اِهي چارئي ٻوڙيون.
(مِڪو= اندر جو کوٽو، مِيسِڻو.)
- نه ڪَسيئي ڪماڻ، نه پڙيئي جماڻ، نه ٽپيئي کوُها، نه رهيئي جُوئا.
(ڪمان ڪشڻ (ڇڪڻ)، ضامن پوڻ، کوھ ٽپڻ ۽ جوئا کيڏڻ، اِهي چارئي ڪم نه ڪجن.)
- ڪاچ ڪٽورو، گيھ گهڙو، موتي ۽ من، ڀڳا وري نه ٺهن، تن جو ڪجي جتن.
(شيشي جو پيالو، گيھ جو گهڙو، موتي ۽ من، اهي چارئي ڀڳا ته وري سڄا نه ٿين. اِن ڪري اِنهن چئني جي سنڀال ڪجي.)
- اڪ ٻارڻ، جَوَ توَڻُ، ڪِر ڪِريو ڀتارُ، چُنجهي زال، ٽِمِڻو گهر، اِهي چنجئي آزار.
- هڪ انڌو، ٻيو پوڙهيو، ٽيون ٻوڙو، چوٿون ٻار، پنجون بيمار، اهي پنجئي بيمار.
- هٿ، ڄٽ، ڦٽُ، سرُ، سُوئرُ، اهي پنجئي ٻڌا ڀلا؟
ان طرح سگهڙن جا سياڻپ ڀريا ٻيا به گهڻيئي ٻول آهن، جيڪي سمورا يا اُنهن جا ڪجھ بند پهاڪن وانگر لوڪن ۾ مشهور آهن. هتي ڪجھ بند مثال طور ڏجن ٿا:
ان قسم جي ٻولن ۾ به چاهي انگن جو استعمال نه ٿيل آهي، ته به هڪجهڙيون گڻن يا وصفن واريون ڳالهيون هڪ هنڌ رکيون ويون آهن.