۴.۲.۶. پهاڪن ۾ جملن جا جدا جدا قسم:
(الف) سادا بياني جملي (Simple narrative sentences)
- پتِ نَنهَن تي پاڻي آهي.
(عزت نَنهن تي پاڻي وانگر تِرڪي ويندي آهي.)
- ڏيئَڪو ڌَڻَ سِهگو وڌي.
(جيڪو انسان جنهن لائق آهي، ڌڻي سائين اُن کي اوترو ڏئي ٿو.)
- دِلي دُور آهي.
(ڪم پورو ٿيڻ ۾ اڃا گهڻو وقت آهي).
- دولتمند جا ڏاند به ويامن.
(ڀاڳ وارن کي ڪڏهن اهڙي هنڌان به ملي وڃي ٿو، جتان ملڻ جي ڪا به اُميد نه هوندي آهي.)
- جُڙيءَ کي جَسِ.
(جُڙيءَ کي جَسِ آهي، ڌڻي سائين جيڪي ڪري ٿو، ان تي شڪر ڪر.)
(ب) عجب ظاهر ڪندڙ جملا(Exclamatory sentences)
- عقل ري عذاب گهڻا، پسندين جندڙي!.
(اڙي جند! عقل کان سواءِ گهڻا ڏک ڏسندين.)
- جيڪا جوڙيائين ساھ واھ واھ!.
(ڌڻي سائين جيڪا جوڙي جوڙِي آهي، تنهن تي راضي رهجي.)
- ٻري تيل، کامي وٽ، واھ ڙي ڏيئا واھ!.
(ٻري پيو تيل، کامي يعني جلي پئي وَٽِ، ۽ هرڪو شاباس ڏئي ٿو ڏيئي کي ته واھ واھ! ڏيئو ته سٺو ٿو ٻري).
- آپ نه پالي، پالي ڏوُن!
(پاڻ کي ته پالي نٿو سگهي، اُهو هليو آهي ٻين کي پالڻ.)
(ج) سوالي جملا (Interrogative sentences):
- آرسي ڙي آرسي، مون جهڙو ڪو ٻيو؟
(جيڪو سونهن ۾ پاڻ کي ڪنهن جهڙو نه سمجهي، تنهن لاءِ چئبو آهي.)
- ڇڏڻ کان پوءِ اَڏڻُ ڪهڙو؟
(ڪنهن ڳالھ يا شيءِ کي ڇڏڻ کان پوءِ اُن جو ڌيان رکڻ مان ڪهڙو لاڀ؟)
- هٿ جي ڪنگڻ کي آرسيءَ جو ڪهڙو ضرور؟
(جيڪا ڳالھ صاف ظاهر ڪرڻ هجي، اُن لاءِ ٻئي ڪنهن کان پُڇڻ جي ڪهڙي ضرورت؟)
- نَنهَن سان ڇَڄي ته ڪاتي ڇو وِجهجي؟.
(ٿوري ڳالهائڻ سان ڪم ٿئي ته پوءِ اُن لاءِ زور زبردستيءَ کان ڇو ڪم وٺجي؟)
- گهوٽ ڪنوار راضي ته ڇا ڪندو قاضي؟
(ٻه ڄڻا پاڻ ۾ ٺهي ويا ته پوءِ ٽئين کي وچ ۾ آڻڻ جي ڪهڙي ضرورت؟)
(د) گفتگو وارا جملا (Conversational sentences)
- کڏ! چئي؛ جيءُ سڏ.
(کڏ کي هُن سڏ ڪيو ته هڪدم کڏ وراڻيو، ”اَبا جيءُ! تنهنجي سڏُ تي مان حاضر آهيان.“ مطلب ته ڪنهن کڏ ۾ ناڻو پُوري رکيو آهي ته اُهو ضرورت وقت هڪدم ڪتب ايندو.)
- تون ڪير؟ چئي ”سکيو“.
(تون ڪير آهين، هُن جواب ڏنو، ”مان سِکيو آهيان“. مطلب ته ڪنهن جي ڀلائي ڪندي جيڪڏهن ڪنهن کي ڏوھ اچي ته هُو چوندو آهي ته اڳتي لاءِ مان سِکيو آهيان.)
- ٻائي ٻير؟ چي؛ اڍائي سير.
(ٻائي ٻير ڪهڙي اگھ تي ٿي وڪڻين؟ هُن جواب ڏنو، ”پئسي جا اڍائي سير“ مطلب ته شيءِ گندي يا خراب آهي).
- اگھُ ڪنهن وِڌو؟ چئي، ”جنهن جي نه سَري.“
(ڪنهن شيءِ جي قيمت ڪنهن وڌائي؟ اِن تي هُن چيو، ”جنهن جي اُن شيءِ کان سواءِ نه سري سگهي.“
مطلب ته ضرورت پوڻ تي ماڻهو مهانگي شيءِ به خريد ڪندو آهي.)
(ج) حڪم وارا جملا(Imperative sentences):
- ڌيئڙي سو ڪرِ، جو ڏِٺُئه ماءُ گهر..
(نونهنڙي سوڪر، جو ڏٺئه سَسُ گهر.)
- خرچ کاءُ، ته ڏِئي شاھ.
(دل کولي خيرات ڪر ته پئسو سُٺن ڪمن ۾ خرچ ڪر ته ڌڻيءَ توکي پاڻ ئي ٻيو به ڌنُ ڏيندو.)
- پيءُ ڏيکارِ يا شراڌ ڪر.
(جيڪڏهن پڻهين جيئرو آهي، ته اُن کي وٺي اچي حاضر ڪر. جيڪڏهن مري ويو آهي ته پوءِ سندس شراڌ (مري ويل مائٽن جي عزت ۾ برهمڻن کي سالياني بخشيش ڏيڻ جي رسم) ڪر. مطلب ته ڳالھ جي هڪ هيڪاڻي ڪر).
(ڇ) مرتب جملا (Simple narrative sentences)
- آپ سُکي ته جڳ سُکي.
(جي پاڻ آسودو آهي ته کيس سڄو جڳ آسودو نظر اچي ٿو.)
- آڱرِ رکڻ ڏينس ته سڄي ٻانهن ڳڙڪائي وڃي.
(ڪنهن جي ڀلائي ڪر ته هو اُن ناجائز فائدو وٺي تنهن لاءِ چون.)
- چُلھ تي، سو دل تي..
(جو چلھ تي آهي، سو دل تي آهي).
- چڱا سي چئجن، جن جا پويان چڱا.
(اُهي چڱا ٿا چئجن، جن جو اولاد چڱو آهي.)
- ڄٽ پڙهيو، الله اڙيو.
(اناڙيءَ علم حاصل ڪيو ته، الله جي نالي جو غلط استعمال ڪندو.)
- جنهن جو کائجي، تنهن جو ڳائجي.
(جنهن مهرباني ڪئي، تنهن جا ڳڻ ڳائجن.)
(ج) مُرڪبت جملا (Compound Sentence):
- آڌيلو نه ڏِئي، آڌيو ڏئي.
(جيڪو وقت تي ٿورو خرچ ڪري ڪم نه ڪري، پر پوءِ اُن لاءِ گهڻو خرچ ڪرڻو پويس، تنهن لاءِ چئبو آهي.)
- ڄڻيندڙ ڇُٽا ۽ پرڻيندر مُٺا؟
(جن ڇوڪري ڄڻي سي ته کيس پرڻائي ڇُٽي ويا، ۽ جيڪي کيس پرجڻ کان پوءِ پنهنجي گهر وٺي ويا سي مُسجي ويا. خراب ڇوڪريءَ لاءِ چئبو آهي.)
- ڦِٽِ بُجو ڪَج، پر گِھ ذرو ڏج.
(جيڪو پنهنجي عزت جو خيال نه رکي ۽ ٻئي اڳيان هٿ ٽنگي، تنهن لاءِ چئبو آهي).
- وٿُ نه کٽي، وٿُ جو وِيٽڻ کٽي..
(شيءِ پاڻ ڀلي ملهائتي نه هجي، پر اُن جي پئڪن سهڻي آهي ته اُها شيءِ عوام ۾ پسند پوندي.)