ٻه چار لفظ
تـه مَـــر لـڳــي لُــوهَه، ٿـــر ٻـاٻـيــهـــو ٿـــي مــــــران. (شاهه)
اسرارن، انتظارن ۽ رمزن سان ڀرپور آهي سنڌُ جو ٿَـرُ. ٿـرُ هڪ حيرت ڀريو حصو آهي سنڌ جو، جنهن ۾ روح روليندڙ رُڃ به آهي ته ساهه سُڪائيندڙ سُڃ به، ڏُک جا ڏونگر به آهن ته درد جون ڀِٽون به، اکڙين جي اداسي به آهي ته دلڙين جي هيڪلائي به! ٿـرُ؛ غربت جو منظر به آهي ته عبرت جي ڪٿا به! پر؛ ٿـرَ جِي واريءَ تي جڏهن اُڀ مان ابرُ وڏڦڙي جا وسڪارا ٿو ڪري، ته ٿريءَ جي اندرَ سان گڏ ٿر جي اُڃ به اُجھي ٿِي پوي ۽ ٿـر جو حُسن جرڪڻ ٿو لڳي، اُٻاڻڪا مورَ ٽهوڪڻ ٿا لڳن، ۽ ٿـر جي فطرتي خوبصورتي اَرضي جنت جي عڪاسي ڪرڻ ٿي لڳي!
بَـــر وٺـــا، ٿــر وٺــا، وٺي ڪَـڇ ڪِـنــارَ،
پوياڙيءَ پَٽن تي، ڏِس! نايائـون نـارَ،
سـٻـاجهـي سـتـارَ، لاٿــا ڏُرتَ ڏيهه تان. (شاهه)
ٿرِي سماج، ٿرِي ثقافت (راهپ) ۽ سنڌي ٻوليءَ جو ٿرِي لهجو ـــــ ٽنهي ۾ قرب ۽ ڪشش به آهي، ته پيار ۽ پنهنجائپ به. ٽئي هڪ ٻئي جا ڀرجهلا به آهن، ته هڪ ٻئي جو ساهه ۽ ست به. انهن ٽنهي جي ڀرپور عڪاسي انجنيئر عبدالوهاب سهتي صاحب جي جوڙيل هِن اڻ ملهه ڪتاب ”ٿري پهاڪا ۽ چوڻيون“ ۾ ڪيل آهي. ڪتاب بابت ڇا چئجي! هڪ هڪ چوِڻِي ٿر جي سُرهي ٻُوٽي مَرُوئي جي مهڪار ٿي لڳي ۽ هڪ هڪ پهاڪو مور جو کنڀ يا روهيڙي جو گل!
مَـــروئـــي مــهــڪــارَ، اڃــا اڱــــڻِ سُـپــريــن!
اچين جي ٻيهارَ، مَهڪي ساٿُ سُڳنڌ سان. (اياز)
۴۹۴ صفحن تي مشتمل هن ڪتاب جي ضخامت ۾ سمايل، سنڌي الف-بي جي ۴۲ اکرن سان شروع ٿيندڙ ۷۸۵ پهاڪا ۽ چوڻيون ڏکن ۽ سکن جون سهسين ڪهاڻيون ٻڌائي رهيون آهن، ۽ اهو به ته هن منفرد ڪتاب تي ڪيڏي نه محبت منجهان محنت ڪيل آهي! جيڏو ٿر وسيع آهي، ايڏو ئي ان جا پهاڪا ۽ چوڻيون به، جيڪي ريگستان جي چَپي چَپي ۾ سمايل ۽ سانڍيل محسوس ٿين ٿيون.
اڃـا ڪـجھ ٻـرنـدا رهـن، ڏهـرن ۾ ڏيـئـا،
وجھي ٿي ليئا، ور ور باک بسنت جـي. (اياز)
هن ڪتاب ۾ انيڪ خوبيون گلدستي جيان سينگاريل آهن، جن ۾ هيٺيون ڪجھ خاص خوبيون پڌري پٽ پسي سگهجن ٿيون:
1. سُهڻِي سنڌ جي ڪنهن خاص علائقي سان واسطيدار پهاڪن ۽ چوڻين جو ايڏو وڏو ذخيرو پهريون ڀيرو پڌرو ٿي رهيو آهي.
2. پهاڪن ۽ چوڻين جي ترتيب الف-بي وار، لغتِي سٽاءَ موجب، بيهاري وئي آهي، جنهن سان ڪنهن به پهاڪي ۽ چوڻيءَ وغيره کي سولائيءَ سان ڳولي سگهجي ٿو.
3. ڏکين لفظن جون معنائون درج ڪيون ويون آهن، جن ذريعي ’ٿري لهجي جي لغت‘ جوڙي سگھجي ٿي.
4. تشريحن ۾ ضروري وضاحتون ۽ چِٽايون پيش ڪيون ويون آهن.
5. ’مطلب‘ ۾ مختصر طور مفهوم واضح ڪيو ويو آهي ۽ لاڳاپيل پهاڪي يا چوڻيءَ کي پڻ آندو ويو آهي يا ڪا لفظي ڦيرگهير آهي ته اها به داخل ڪئي وئي آهي ۽ علائقي يا ٻوليءَ/لهجي بابت آگاهي پڻ ڏني وئي آهي.
6. ٿري لهجي جي ڪِن ننڍ-لهجن، جهڙوڪ ڍٽ وغيره جي نشاندهي پڻ مطالع ڪري سگهجي ٿي.
7. پارڪر جي پهاڪن ۽ چوڻين کي پاسيرو ڪيو ويو آهي، جنهن سان ان خطي جي پهاڪن ۽ چوڻين تي مشتمل الڳ ڪتاب جي گنجائش پڻ پيدا ٿي آهي.
8. انهن پهاڪن ۽ چوڻين جي داخلا پڻ رکي وئي آهي جيڪي ٻين علائقن يا ٿر جي ڀرپاسي جا ته آهن، پر ٿر ۾ مروج آهن.
9. پهاڪي، چوڻيءَ ۽ ورجيس جي نشاندهي ڪئي وئي آهي.
10. ڏِسڻي پڻ جوڙي وئي آهي، جنهن سان ڪنهن به پهاڪي ۽ چوڻيءَ تائين پهچ ۾ آساني پيدا ٿي پئي آهي.
11. شاهه لطيف جي شاعريءَ مان پڻ واسطيدار چوڻين وغيره کي درج ڪيو ويو آهي.
12. ضروري حوالن ۽ مددي ڪتابن جي لسٽ پڻ، پهاڪن جي پڄاڻيءَ تي، ميسر ڪيل آهي، جنهن سان ٿر بابت وڌيڪ مطالعو ڪري سگهجي ٿو.
بهرحال، سهتي صاحب جو هيءُ ڪتاب ”ٿرِي پهاڪا ۽ چوڻيون“، ان ئي سلسلي جي سندس ٻن اڳيَن ڇپيل ڪتابن ”اترادي پهاڪا ۽ چوڻيون“ ۽ ”لاڙي پهاڪا ۽ چوڻيون“ جو تسلسل آهي. اميد ته هُو اهو تسلسل برقرار رکندو، ته جيئن سڄيءَ سنڌ جي مختلف علائقن جا پهاڪا ۽ چوڻيون پنهنجين پنهنجين خوبين ۽ خوبصورتين سان مرتب ٿي سگهن.
مان انجنيئر عبدالوهاب سهتي کي هيءُ ڪارائتو ۽ بهترين ڪتاب جوڙڻ تي واڌايون پيش ڪريان ٿو. گڏوگڏ، ”ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي“ پاران سندس ستون ڪتاب ڇپجڻ تي خوشيءَ جو اظهار ڪريان ٿو.
مهرباني.
رياضت ٻرڙو
ڊائريڪٽر (اعزازي)
ڊاڪٽر محبت اڪيڊمي قنبر
۲۲- مارچ ۲۰۱۷ع