ڍ
ڳڻتي ۽ سوچ، احساس يا قدر، بک ڏک تي پيدا ٿيندا آهن. ڍَوَ تي غفلت ۽ غنودگي طاري ٿيندي آهي. نئين شيءِ جو تصور ذهن تي جُڙڻ جڙڻ جي ماڳ، ڏٺل ٻڌل شيءِ جو تصور به ذهن تان محو ٿي ويندي آهي. ڍايل کي، بکئي جي تڪليف جو احساس گهٽ ٿيندو آهي. جنھن ڪري کيس تنگ ڪري يا مٿس ٽوڪون ڪري مزا ۽ چونچلا پيو وٺندو آهي. جڏهن بکايل جو، ڍايل ۾ ڪم ڦاسندو آهي ته ڍايل پيو آڻا ماڻا ۽ ٺينگ ٽپا ڏيندو آهي. ڳالهائڻ لاءِ اگر ويساند ملندي اٿس ته سواءِ تنقيد ۽ تنقيص، طعني ۽ تنقيح جي ٻي ٻولي ڏانءُ نه ايندي اٿس.
مطلب: ۱ - جيسين ڍائو مٿو کنهي، تيسين بکئي جو سِرُ وڃي.
۲ - جيسين سائو کڻي ساهه، تيسين سڃي جو وڃي ارواح.
۳ - جيسين ڍائو پيٽ کڻي، تيسين بکيو پيو کُرڙيون هڻي.
۴ - جيسين عراق مان ترياق اچي، تيسين نانگ-ڏنگيو مريو وڃي.
348. ڍڳو ڇتو ٿيندو، ته به نٿ ڪو کائيندو. (پھاڪو)
جانور به پنھنجي فطرتي حڪم تحت، انسان جا مطيع آهن. جڏهن کٽر يا اهنڊ ٿين ته انسان سان وڙهن پر ڪن حد بندين اندر. ان کان وڌيڪ حدون اورانگهي وڙهي نه سگهن. منجهن تڪويني طور تي جيڪا جبلت رکي وئي آهي، تنهن اندر رهندي، ورتاءُ ڪن. ان کان وڌي، آپي کان ٻاهر نه نڪري سگهن. ڪتو ڇتو ٿيندو ته ٻين کي چڪيندو، ڏهڙيندو يا گِگَ ڳاڙي متاثر ڪندو. ڍڳو ڍور پڻ ائين آهي. انهن جو ڇتو ٿيڻ پڻ، ٻين تي اثر انداز ٿئي. اگر اهي نٿ منجهه ناڪيلي هڻي سوگها ڪيا ويا آهن ته ڇتي ٿيڻ جي باوجود به ان ناڪيليءَ ۾ بند رهن. ان کي ٽوڙي نه سگهن.
مطلب: ۱ - قدرت واري، هر ساهدار کي ڪنهن حد تائين ڇيڪ ڇڏيو آهي. ان کانپوءِ، اهو بيوس آهي، اها حد اورانگهڻ سندس وس کان ٻاهر آهي.
349. ڍول نِه ڀول، ڪٽيا ڀلا. (چوڻي)
ڍول: دهل. ڀول: عورت جو مخصوص عضوو، سارُ.
۱ - دهل، وڄائڻ ۽ هوشيار ڪرڻ خاطر هوندو آهي. وڄندو ۽ آواز تڏهن ڪڍندو، جڏهن ڏونڪي سان کيس ڪٽبو. بنا ڪٽڻ جي، نه آواز ڪڍندو ۽ نه ئي ڪنهن ڪم جو رهندو.
۲ - زال، گھر ۾ وٺي اچڻ جو به تڏهن فائدو پوندو، جڏهن ٻين گهرجن سان گڏ، سندس فطري ضرورت به پوري ڪجي. کيس اٽي، لٽي ۽ اجھي جي مائٽن وٽ کوٽي ڪو نه ھئي. البته جنھن ڳالھ جي ڪري گھر ڇڏيائين سي سندس حق پورا پورا ادا ڪرڻ گھرجن. ڇو جو مرد کي ساڻس سمھڻ کان سواءِ، اولاد نه ٿيندو ۽ شادي ڪرڻ جو فائدو ئي نه ملندو.
مطلب: ۱ - جنهن شيءِ مان جهڙيءَ طرح فائدو ملي، تهڙيءَ طرح حاصل ڪجي. (۲۳)
350. ڍؤ جهلي هڪ ڀاڀڙو، ٻيو مينھن. (چوڻي)
ڀاڀڙو؛ ٿر جي هندن جي ذات.
۱ - فطرتي طور تي سر مٿان آيل ڏک ۽ سک، انسان جي چھري يا جسم جي عضون مان به پيو بکندو آھي. سک ھوندس ته پيو ٺينگ ٽپا ڏيندو. ڏک ھوندس ته مرجھايو ۽ ڪومايو پيو ھوندو. لڳندو ته مڙس ڄڻ اڌ ٿي ويو آھي. اھڙيءَ طرح، سڃائي ۽ سڻڀائي به اٿا-ويٺي ۽ ڳالھائڻ ٻولھائڻ مان پيون ظاھر ٿينديون. زبان سان ڀلي ڪيڏو به لڪائي پر سندس باڊي لئنگئيج، کيس اگھاڙو پئي ڪندي. ان جي برعڪس، ھندن جي ھڪ ذات ڀاڀڙو آھي. ڀاڀڙن جو انت لھڻ به ڏاڍو ڏکيو آھي، خاص طور تي پئسي وارن جو. ڇو جو کين ڪيترو به ناڻو هٿ اچي، ٻين کي لکا نه ڏيندا آھن.
۲ - ھر ساھدار، وت ۽ بوتي آھر کائيندو ۽ ھضم ڪندو آھي. ھٺ کان واڌو کائيندو ته ھضم ڪرڻ لاءِ پيو ٺينگ ٽپا ڏيندو، جنھن مان ظاھر ٿيندو ته حد کان وڌيڪ مال ڊوھي ويو آھي. اگر گھٽ کائيندو ته لھڪاربو ويندو ۽ ساڳائيندو ڪو نه. ان مان به پيو ظاھر ٿيندو ته کائڻ جو ڏچر آھي. ان جي برعڪس، مينھن اھڙو وھٽ آھي جو گھڻو کائي يا گھٽ، پر ھلڻ ۽ ھضم ڪرڻ لاءِ سندس ساڳي ٽور ھوندي. جنھنڪري ڍؤ تي به، پاڻ جهلي جهلي پئي هلندي.
مطلب: ۱ - ڍؤ به ڪو ڪو جھلي سگھي.
۲ - مينھن ڍائي هوريان هلي، رڍ ڍائي ٺينگ ٽپا ڏئي.
351. ڍؤ ڪميڻو، غربت اشراف. (چوڻي)
هر ساهدار کي پيٽ ساڻُ آهي، جيڪو کيس ڀرڻو آهي ته جيئن جِيئي سگهي. اهو ڀربو، هوند تي. سڃ تي، ڪين ڀرجي سگهندو. هوند، شاهوڪاريءَ ۽ ڍَوَ جي نشاني آهي. جڏهن پيٽ ڀريل هوندو آهي ته ڳڻتيءَ/ سوچ تي پردو اچي ويندو آهي. جڏهن سوچ مُئي، ته پوءِ نه ڳالهائڻ ۾ بري ڀلي گفتي جي خبر پوندي آهي ۽ نه وري ورتاءَ ۾ چڱي مَٺي رويي جي خبر پوندي آهي. انڌ جي گهوڙي تي، ڍايل پيو دڙيون ٽپندو آهي ۽ ڪميڻائپ وارا ڪڌا ڪم ڪندو آهي.
ان جي برعڪس، غربت سبب، گهٽ ڍايل ساهدار، پنھنجي پيٽ جي ڳڻتيءَ ۽ ڌنڌي جي لوريءَ ۾ ورتل هوندو آهي. سڄو ڏينھن فڪرات ۽ سوچ، سندس خيالات کي ڇنڊيندا ڇاڻيندا آهن پيا. جنھن سان کيس شرافت ۽ بداخلاقيءَ منجهه فرق، چٽو نظر ايندو آهي. سندس گفتار ۽ رويا، ماٺار ۽ ميٺ وارا ٿي پوندا آهن.
مطلب: ۱- ڍاول دڙيون ٽپي، هيڻو هيٺانهينءَ سان هلي.
۲ - دولت ۽ شرافت، گڏ ڪين رهي سگهندا.
352. ڍيڍ ڍيڍان را پرامڻا، تي گش ۾ ناکيو گهي،
آمان شامهان شٻڙڪا ماري، مشلا جاڻي اي تماشو ڪي.
(چوڻي)
گِش: رٻ ۾ ڌونئرو/ ڌڻيو (کير، کير مان ٺهيل شيءِ) ملائڻ سان ٺهندي آهي. ڍيڍ: مينگهواڙ.
هڪڙو مينگهواڙ، پنهنجي ڪنهن مائٽ مينگهواڙ وٽ اچي مهمان ٿيو. ميزبان، مهمان آڏو گش آڻي رکي ۽ منجهس گيهه پڻ وڌائين. پوءِ ٻئي ڄڻا، گيهه وڌل گِش جي ڀريل ٿانءَ آڏو، آمهون سامهون ٿي ويٺا ۽ لپون ڀري وات ۾ شٻڙڪا ڪري پئي کاڌائون.
اهو لقاءُ، هڪڙي واٽهڙو مسلمان پڻ لنگهندي ڏٺو. تنهن سندن لپون ۽ شٻڙڪا ڏسي، تعجب مان پڇيو؛ ”هيءُ وري ڪهڙو تماشو آهي؟“
مطلب: ۱ - ساڳي شيءِ، هڪڙن لاءِ دلپسند ته ٻين لاءِ نفرت آميز. (۲۴)
353. ڍينگھر؛ وڏي ڍڪ. (پھاڪو)
غريب ۽ مارو ماڻھو، گھرن کي چوڌاري ڍينگھرن جو لوڙھو ڏئي، عالم پناھ جوڙيندا آھن. اھا عالم پناھ، کين چور چڪار، اوپري ماڻھو ڇيڻو، ڪتي ٻلي کان بچاءُ يا ڍڪ ھوندي آھي. (۳۵) ص ۲۵۳
مطلب؛ ۱. رب رکي ته ڪکن منجھ به حفاظت سان رکي.
۲. غريب ماڻھن لاءِ، ڍينگھر به ڄڻ ڪوٽ.