سنڌ ۾ اسلام جي پکيڙ ۽ معرفتِ اهلبيت جي شروعات
رباعي
خـورشيـد کمال است نبي ماه ولي،
اسـلام مـحمد اسـت و ايمـان عـلي،
گر بينتي _ برين سخن مي طلبي،
بنگـر کـز بـينات اسمـا اسـت جـلـي.“[62]
سنڌ ۾ اسلام جي پکيڙ ۽ ’باب الاسلام‘ بڻجڻ بابت محقق محمد سومار شيخ پنهنجي ڪتاب:’ڪَڇ جو رڻ، تاريخ جي روشنيءَ ۾‘ هڪ هنڌ هيئن لکي ٿو ته: ”سنڌ جنهن کي باب الاسلام ڪري چئبو آهي، سا باب الاسلام تڏهن ٿي، جڏهن راجا ڏاهر راوڙ ۾ مئو ۽ اسلام فاتحاڻي انداز سان راوڙ جي فتح کانپوءِ سنڌ ۾ داخل ٿيو.“[63]
اها کليل حقيقت آهي ته، سنڌ ۾ اسلام ۽ معرفتِ اهلبيت جي آمد حضور اڪرم ﷺ جن جي زماني، عهدِ رسالت کان ٿي، ۽ ان جي پکيڙ حضرت علي عليه السلام جن جي دورِ حڪومت کان ٿي. اسلام جي آمد کانپوءِ سنڌ تي ’خشڪيءَ رستي‘ ڪيل اسلام جي پهرين فتح مولا علي عليه السلام جي دور حڪومت ۾ ٿي؛ جيڪا مڪران کان ڪوهه پايه سيستان ۽ ملتان جي وچ تي سنڌ جي سرحد پهاڙ قيقان تائين پهتي. هن جنگ ۾ ڪيترن ئي ماڻهن اسلام قبول ڪيو. اهو پهاڙ سنڌ جي سرحد وٽ سيستان ۽ ملتان جي وچ ۾ واقع آهي. فاتح قيقان حارث بن مُرة العبديءَ بابت بالبلاذُري پنهنجي ’فتُوحُ البُلدَان‘ ۾ هڪ هنڌ لکي ٿو ته: ” آخر سنه 38 هجري يا اول سنه 39هجري ۾ حارث بن مُرة العبدي علي ابن ابي طالب جي اجازت سان بحيثيت اُڀاريل سرحد هند تي حملو ڪيو، فتح ياب ٿيو، وڏي تعداد ۾ مال غنيمت هٿ آيس، صرف غلام ئي ايترا هيا جو هڪ ڏينهن ۾ هزار غلام تقسيم ڪيا ويا.“[64] سنڌ جي پهرين عرب فاتح حارث بن مُرة العبديءَ بابت ميرزا امام علي بيگ افسر پنهنجي ڪتاب ’سنڌ جي عزاداريءَ‘ ۾ هڪ هنڌ لکيو آهي ته: ”سنڌ جو پهريون فاتح حارث بن مُرة العبدي جنابِ امير حضرت علي عليه السلام جو موالي ۽ شيعه هو.“[65]
فتوح البلدان جي ليکڪ بلاذري جنهن جو انتقال 279هه 892/3ع ڌاري ٿيو. حامد خانائي موجب: ’بلاذري‘ (نشيدار شي) جو عادتي هو. هن پنهنجي ڪتاب ۾ عربي فتوحات جو ذڪر ڪيو آهي، جنهن ۾ شام، عراق، مصر، ايران، آرمينا، ماورالنهر، آفريڪا اسپين ۽ سنڌ جون فتوحات شامل آهن“.[66] قيقان بابت بالبلاذُري ڪتاب ’فُتوحُ البلدَان‘ ۾ لکي ٿو ته: ”قيقان ملڪ سنڌ جي انهن شهرن مان آهي جيڪو خراسان سان ڳنڍيل آهي.“[67]
سنڌ ۾ اسلام جي آمد ۽ محبتِ اهلبيت جي تعارف بابت ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر پنهنجي ڪتاب ’سنڌ جي عزاداري‘ ۾ لکي ٿو ته: ”عرب جا برصغير هندستان سان 800 سال قبل مسيح کان تجارتي تعلقات قائم هئا. جڏهن عرب ۾ نورِ اسلام پکڙيو ته عرب ۽ هند جا اِهي پراڻا تعلقات قائم رهيا ۽ مسلمان ملاحن ۽ تاجرن پنهنجي پيشروئن جو ڪم برقرار رکيو ۽ پنهنجون ٻيڙيون ۽ جهاز وٺي عرب کان هندستان ۽ لنڪا جي ساحلن تي ايندا ويندا رهيا.
اهڙيءَ طرح سنڌ سان عرب جا تجارتي رابطا گھڻو پراڻا آهن. اسلام آيو ته سنڌ جي رياستن کي ان جي خبر هئي. مسلمان فاتحن جو نظامِ حڪومت ۽ ڪاروبار، شريعت محمدي ﷺ تي مَبني هو. فاتحن نه رڳو ملڪ فتح ڪيو پر پنهنجي مذهب، صنعت ۽ زبان کي پڻ هن ملڪ ۾ وسعت ڏياري. فاتح جي قدم رکڻ سان سنڌ برصغير هند جو ’باب الاسلام‘ بنجي ويو. سنڌ ۾ شيعه مذهب جي تبليغ ۽ ان جي رابطن جو هڪ وڏو داستان آهي. مختصر اِهو ته سنڌ جي سرزمين سان شيعت جو تعارف جنابِ اميرالمومنين علي ابن ابي طالب عليه السلام جي خلافت واري دور ۾ ٿي چڪو هو.“[68] سنڌ سان سادات جو سُٻنڌ صدين کان قائم آهي. جنهن جي گواهي تاريخ جي ڪتابن جو ورق ورق ڏئي رهيو آهي. زوار عبدالستار درس تاريخ جي موضوع تي پنهنجي ڪتاب ۾ هڪ هنڌ لکي ٿو ته: ”سنڌ کي اسلام جي نُورَ عهدِ رسالت ﷺ ۾ ئي منور ڪرڻ شروع ڪري ڏنو هو.“[69] سنڌ ۾ پهرين اسلامي حڪومت قائم ٿيڻ بابت زوار عبدالستار درس تاريخ جا حوالا ڏيندي لکي ٿو ته:’تاريخ سنڌ‘ دارالمصنفين اعظم ڳڙهه ۾ علامه ابوالظفر الندوي لکي ٿو ته 39 هجريءَ ۾ حضرت علي عه حارث بن مرة العبديءَ کي سنڌ تي قبضو ڪرڻ لاءِ آماڻيو ۽ ان ئي سال سنڌ فتح ٿي وئي. اهو حضرت علي ابن ابي طالَب عه جو ڪارنامو هو جو سندس هٿان سنڌ فتح ٿي ۽ هتي پهرين اسلامي حڪومت سندن ڪوششن سان قائم ٿي.“[70] سنڌ جي ماڻهن جي اهلبيت سان عقيدت ۽ احترام بابت محمد سومار شيخ پنهنجي ڪتاب: ’لاڙ جا ماڳ مڪان‘ ۾ هڪ هنڌ ’مجمع البحرين‘ جي حوالي سان هيئن لکيو آهي ته: ”مجمع البحرين ۾ ذڪر اچي ٿو ته: ’وفي حديث انه الحافرغ من قتال اهل البصرة اتاه سبعون رجلاً من الزُ وڪلموه بلسا نهم فقالو العنهم الله بل انت.
]حضرت علي رضه جن جڏهن اهلِ بصره کان جنگ مان فارغ ٿيا ته سندن خدمت ۾ هڪ جماعت حاضر ٿي. هنن پنهنجي مادري ٻوليءَ (سنڌي) ۾ چيو الله انهن (اهل بصره) تي لعنت ڪري. ڪو ٻيو نه بلڪ اهي جت هئا.[“[71]
حضرت علي عليه السلام جي دورِ حڪومت تائين سنڌ ۾ اسلامي حڪومت جا انتظام مظبوط هٿن ۾ هئڻ ڪري بهتر رهيا. جنهن بابت مولائي شيدائي ڪتاب: ’جنت السنڌ‘ ۾ لکي ٿو ته: ”سنه 39 هه (سنه 659ع) تائين حارث بن عبديءَ حضرت علي مرتظى جي حڪم سان، سرحد جو ڪاميابيءَ سان انتظام رکيو.“[72] حضرت علي عليه السلام جي دورِ حڪومت کانپوءِ ڪرمان ۽ قيقان ۾ اڳيان حالات نه رهيا. انتظام ڪمزور هئڻ ڪري فساد شروع ٿيا. جنهن بابت مولائي شيدائي’جنت السنڌ‘ ۾لکي ٿو ته: ”سنه 44 هه (664ع) ۾ معاويه بن ابو سفيان جي دمشق جي تخت تي ويهڻ وقت، سيستان، ڪرمان ۽ قيقان ۾ فساد ٿيا.“[73] سنڌ ۾ اسلام جي آمد ۽ ان جي تعارف بابت منظور ڪوهياري ڪتاب:’ٻُڌ مت‘ ۾ پنهنجي مهاڳ ۾ هڪ هنڌ لکي ٿو ته: ”عربن جي اچڻ کانپوءِ پهريائين اسماعيلي بزرگن اسلام کي سنڌ اندر متعارف ڪرايو. انهن کي ڪنهن حد تائين ڪاميابي ٿي.“[74] هڪ گڏجاڻيءَ ۾ بيدار جعفريءَ مونکي لاڙ جي عزاداريءَ جي حوالي سان ٻڌايو هو ته: ”سنڌ ۾ جڏهن سومرن جي حڪومت هئي ۽ اهي سمورا ”سومرا “ شيعه اسماعيل فرقي سان تعلق رکندڙ هئا، ان وقت به انهن جا قديم پِڙَ ذڪرِ حسين عه ۽ مرثيا خوانيءَ جا مرڪز رهيا آهن.“
سنڌ ۾ اسلام جي آمد کي محمد بن قاسم سان منسوب ڪيو ويو آهي. جنهن کي سنڌ جي ميانه روي رکندڙ عالمن ۽ مفڪرن رد ڪيو آهي. انهيءَ ڳالهه بابت ۽ سنڌ مان لڏي مديني ۽ مڪي شريف آباد ٿيندڙ سنڌي واپارين پاران دنيا جي ٻين ملڪن ۾ اسلام جو پيغام پکيڙڻ بابت سنڌي ٻوليءَ جي کَري دانشور محترم محمد عثمان ڏيپلائي پنهنجي شايع ٿيل ڪتابي سلسلي 129هين، ڪتاب ’شيخ المشائخ‘ ۾ ڏيپلائي سائين جي ايم سيد، تي تنقيد ڪندڙ هڪ سرهندي پيرَ جي سنڌ ۾ محمد بن قاسم پاران اسلام آڻڻ واري ڳالهه کي سندس ئي ڪتاب جي حوالي سان رَدُ ڏيندي لکي ٿو ته: ”سنڌ ۾ اسلام ته خود رسول اڪرم ﷺ جي وقت کان ئي اچي چڪو هو، جيڪو راءِ سهاسي وٽ صحابي سڳورا رضي الله عنهم پهچي چڪا هوا، پاڻ کين حضور جن لاءِ تحفا به ڏنا هوائون ۽ ان بعد جناب محمد بن علافي پنهنجي پنج سو کن ماڻهن سميت پهچي ويو هو ۽ راجا ڏاهر وٽ ايڏو مرتبو رکيائين ٿي، جو هن سڪي جي پويان سندس نالو لکايو هو، خود حضرت جن کي به سنڌ مان ٿڌي هير آئي هئي. پاڻ خود ئي لکيو اٿس ته حضرت خواجه معين الدين اجميريءَ رحه ’ڪروڙين‘ ماڻهو مسلمان ڪيا، اتي ته ابن قاسم ڪو نه پهتو هو، هي ٻيا جيڪي جاوا سماترا طرف مسلمان آهن، سي به ڪي مسلمان فاتحن مسلمان بنايا هوا ڇا؟
ڪنهن شاعر صحيح فرمايو آهي ته:
غلط ڪهتي هين ڦيلا دين احمد تيخ و خنجر سي،
هُوا مقبول عام اسلام اخلاق پيغمبر ص سي.
عرب ۽ سنڌ جا پاڻ ۾ تعلقات ايترا جھونا آهن، جو هينئر به مدينه شريف ۽ مڪه شريف ۾ اهڙا عرب موجود آهن، جن کي اگر چه سنڌي ٻولي ڪانه ٿي اچي، پر هو چوندا آهن ته اسين اٽڪل ٻن هزارن ورهين کان سنڌ مان هتي اچي آباد ٿيا آهيون. اهڙيءَ ئي ساڳيءَ طرح عرب واپاري ڏکڻ هندستان، لنڪا، جاوا، ساترا وغيره ۾ پکڙيل هوا ۽ جتي به هوندا هئا، اسلام پيا پکيڙيندا هئا.“ [75]
سنڌ ۾ محمد بن قاسم جي آمد ۽ ديبل بندر جي حوالي سان سيد طاهر محمد نسياني ٺٽوي پنهنجي ڪتاب: ’تاريخ طاهري‘ ۾ لکي ٿو ته: ”ديبل بندر سنڌ جو آڳاٽو بندر هو، سنه 93 هجري ۾ ڌارين مان سڀ کان اول محمد بن قاسم قبضي هيٺ آندو.“[76] سنڌ تي محمد بن قاسم جي حملي جو سبب اسلام جي پکيڙ نه، پر بغضِ اهلبيت هيو. جنهن بابت جناب جي ايم سيد پنهنجي ڪتاب ’سنڌوءَ جي ساڃاههَ‘ ۾ هڪ هنڌ هئين لکيو آهي ته: ”بني اُميه سامراج جي مخالف، ۽ حضرت امام حسين جي هڪ طرفدار عرب سردار محمد بن علافيءَ ڀڄي اچي سنڌ ۾ پناهه ورتي هئي ان کي موٽائي موڪلڻ کان راجا انڪار ڪيو هو. ان ڪري مجبور ٿي، سزا ڏيڻ لاءِ هي حملو ڪيو ويو.[77] انهيءَ ڳالهه بابت جنرل هيگ پنهنجي ڪتاب ’سنڌ جو ڇوڙ وارو علائقو‘ ۾ هڪ هنڌ لکي ٿو ته: ”تاريخ ۾ اسانکي بديل جو ذڪر ملي ٿو، جنهن کي فوج ڏئي سنڌ جي فتح لاءِ موڪليو ويو هو. هن جي مقابلي لاءِ راجا ڏاهر پنهنجي پٽ جئسينه کي چار هزار لشڪر ڏئي ديبل موڪليو. ٻنهي ڌرين جي جھونجھارن جو جھيڙو لڳو. جنهن ۾ بديل مارجي ويو ۽ سندس لشڪر کي شڪست آئي. هن جي مارجي وڃڻ کانپوءِ محمد بن قاسم کي روانو ڪيو ويو. جيڪو ديبل جي سامهون اچي منزل انداز ٿيو. ان زماني ۾ محمد علافي راجا ڏاهر جي درٻار ۾ اثر رسوخ حاصل ڪري چڪو هو.“[78]
سنڌ جي فتح بابت خداداد خان پنهنجي ڪتاب’لُبِ تاريخ ۾ لکي ٿو ته: ”سنڌ جي ڪن تاريخن مان معلوم ٿئي ٿو ته مڪران ۽ ڪرمان خلفاءَ راشدين (رضوان الله تعالى عليهم اجمعين) جي خلافت جي زماني ۾ سندن قبضي ۾ اچي ويا هئا ۽ سندن ئي زماني ۾ ديبل بندر (ٺٽي) تي ڪاهه ڪئي وئي هئي، ۽ حالات معلوم ڪرڻ لاءِ ماڻهو به موڪليا ويا هئا.“[79] مٿين تاريخي حوالن مان ثابت ٿئي ٿو ته، سنڌ ۾ اسلام جي آمد محمد بن قاسم کان اڳ ٿي آهي ۽ سنڌ ۾ سندس آمد مان اسلام جو ’امن ۽ سلامتيءَ‘ وارو پيغام پکيڙڻ وارو عمل واضع نه ٿو ڏسجي.
سنڌ تي مولا علي عليه السلام جي دورِ حڪومت ۾ حاصل ڪيل پهرين ڪاميابيءَ بابت مولانا عبدالحليم ”شرر“ پنهنجي ڪتاب ’سنڌ جي تاريخ‘ ۾ لکي ٿو ته: ”ان عهد ۾ سنڌ تي هڪ مستقل ۽ سخت حملو ڪيو ۽ هيءُ ئي پهريون حملو آهي جيڪو خشڪيءَ رستي خاص سنڌ جي سرزمين تي ٿيو. ۽ در اصل هي هڪ اهڙو واقعو آهي جو حضرت علي رضه جي زماني جي ان کوٽ کي بلڪل پورو ڪري ڇڏي ٿو ته سندس عهد ۾ ڪنهن ٻئي ملڪ تي جهاد نه ٿيو. هي حملو اهڙي طريقي ٿيو جو تغار بن ضعير هند جي حدن تي فوج چاڙهڻ لاءِ مقررڪيو ويو ان سان گڏ نامور ۽ شريف عربن جي هڪ چونڊ ۽ ڪم جي جماعت گڏ هئي جنهن ۾ حارث بن مرة عبدي به هو. حارث ڏاڍو تجربيڪار ۽ مک ماڻهن مان هو، انهيءَ فوج پنهنجو ضروري سامان گڏ ڪري سنه 38 هجريءَ جي پڇاڙيءَ ۾ بهرج ۽ ڪوهه پايا جي رستي هندستان طرف ڪوچ ڪيو. ڪاميابيءَ جو جھنڊو جھولائيندا وڃي ڪوهستان قيقان تي حملو ڪيائون. هتي دشمنن سان هڪ سخت مقابلي جي نوبت پيدا ٿي ڇو ته تقريباً ويهه هزار قيقاني ڪوهستانين جي فوج ساڻن مهاڏو اٽڪايو جنهن سڀني گھاٽن ۽ رستن کي روڪي ڇڏيو. عربن پنهنجي حملي ۾ اهڙي زور سان الله اڪبر جا نعرا بلند ڪيا جو هي غير معمولي ۽ هيبتناڪ آواز جبلن ۾ گونجڻ لڳا ۽ قيقان جا ڪليجا ويهي رهيا. ڪجھ ته گھٻرائجي مسلمانن وٽ هلي آيا ۽ مسلمان ٿيا ۽ باقي بچيل ماڻهن فرار جي واٽ ورتي. اهڙي طرح مسلمانن ڇانئجڻ کان پوءِ کين چڱي نموني ماري مڃايو. بامُراد ۽ ڪامياب واپس آيا. هندي رعيت مان ماڻهن کي انهن ايتري گھڻائيءَ سان گرفتار ڪيو جو چون ٿا ته هڪ ڏينهن ۾ هڪ هزار ٻانهيون ٻانها پنهنجن دوستن ۽ سپاهين ۾ ورهايائون. ان ڪاميابيءَ اهڙو حوصلو وڌايو جو حارث بن مرة عبدي وري حملو ڪيو ۽ ان حملي ۾ قسمت کيس واپس اچڻ جي لاءِ نه پر هند جي مٽي جي حوالي ڪرڻ جي لاءِ ثابت ٿي. ٻئي حملي ۾ جڏهن هو ڪيڪان جي شهر تي حملي آور ٿيو تڏهن خبر آئي ته امير المومنين حضرت علي رضه شهادت جو شربت پيتو.“[80] مولا علي عه جي دور حڪومت ۾ سنڌ تي حملي جي حوالي سان ڊاڪٽر امام علي بيگ لکي ٿو ته: ”حضرت علي عليه السلام مڪران کان سنڌ ۾ قيقان ۾ فوجي ڪاميابيون حاصل ڪيون. سندن دور ۾ سنڌ تي هڪ مستقل ۽ سخت حملو ڪيو ويو ۽ اهو ئي پهريون حملو آهي جيڪو خشڪي جي رستي خاص سرزمينِ سنڌ تي ٿيو هو ۽ در اصل اهو هڪڙو اهڙو واقعو آهي جيڪو جناب امير المومنين حضرت علي عه جي زماني ۾ ان ڪمي کي بلڪل دور ڪري ٿو ڇڏي، جو سندن عهد ۾ ڪنهن غير ملڪ تي جهاد نه ٿيو.“[81] ناميارو ليکڪ زوار عبدالستار درس تاريخ جي موضوع تي ڇپايل پنهنجي ڪتاب ’سنڌ ۾ اسلام ۽ آلِ رسول جي آمد‘ جي شروعات واري عنوان ’سنڌ ۾ اسلام جي نُور جي روشنيءَ جو ڦهلجڻ‘ تي تاريخي ڪتابن جي حوالي سان هئين لکي ٿو ته: ”تاريخ جي ورق گرداني ڪري مٿي تحرير ڪيل تاريخي واقعن ۾ ’سنڌ ۾ اسلام جي آمد‘ بابت ڪي اختلاف ضرور آهن پر مٿيون تاريخي حقيقتون اهو ثابت ڪن ٿيون ته سنڌ ۾ اسلام عهدِ رسالت ﷺ کان وٺي حضرت علي عه جي خلافت واري دور تائين پکڙ جي چڪو هو. جنهن کان ڪنهن به صورت ۾ انڪار نه ٿو ڪري سگھجي.“[82]
مولا علي عليه السلام جي دورِ حڪومت ۾ سنڌ تي اسلام جي پهرين فتح بابت سنڌ جو ناميارو تاريخدان مير علي شير قانع پنهنجي تصنيف ڪيل تاريخي ڪتاب ’تحفته الڪرام‘ ۾ لکي ٿو ته: ”اميرالمومنين علي ]ابن ابي طالب[ رضي الله تعالى عنه.“[83] جي خلافت جي وقت ۾ هڪ لشڪر مڪران کان لنگھي، ڪاميابيءَ ۽ فتحمنديءَ سان وڃي ’ڪوه پايه‘ ۽ ’ڪيڪانان‘ وٽ پهتو، جا سنڌ جي حد آهي. ويهه هزار جابلو ماڻهو سندن جنگ لاءِ دڳ جھلي بيٺا. اسلام جو لشڪر تڪبير هڻي اڳتي وڌيو. تڪبير جي غلغلي کان، ڪن ڊڄي اچي امان ورتي، ۽ باقي ڀڄي ويا _ انهيءَ وقت کان وٺي، جنگ جي ڏينهن ۾، انهيءَ جبل مان تڪبير جو آواز ٻڌڻ ۾ ايندو آهي.“[84]
سنڌ صدين کان زراعت جي حوالي کان زرخيز زمين پئي رهي آهي. سنڌ جا واپاري لاڳاپا ديبل بندر وسيلي عرب ۽ هند سان رهيا جتي هتان جا وکر خوشبوءَ ۽ مسالا وغيره ويندا هيا. سنڌ واپارين جي اهڙي وسيلي سان عرب ۽ هند جي هر سياسي، سماجي ۽ مذهبي سماچار کان واقف رهي. جڏهن عرب جي سرزمين تي اسلام جو اعلان ٿيو ته هڪ ڏهاڙي اها خبر، به، سنڌ جي رياستن تائين پهتي. جنهن بابت ڊاڪٽر امام علي بيگ پنهنجي ڪتاب ’سنڌ جي عزاداري‘ ۾ لکي ٿو ته: ”هڪ مڃيل حديث ۾ حضرت محمد بن علي بن ابي طالب کان روايت آهي ته: ”رسول الله جن فرمايو ته: هڪ ئي ڏينهن ۾’سنڌ ۽ آفريڪا‘ مان مون وٽ ٻه وفد پهتا جن رضا ۽ خوشيءَ سان اسلام ۽ فرمانبرداري قبول ڪئي.“ سنڌ بابت هڪ ٻي روايت آهي ته: ”رسول خدا ﷺ جن پنهنجن پنجن اصحابن کي خط ڏئي سنڌين ڏانهن موڪليو. جڏهن اهي سنڌ ۾ نيرون ڪوٽ قلعي (حيدرآباد) ۾ پهتا ته اتي جي ڪن ماڻهن اسلام آندو، ان کانپوءِ ٻه اصحابي سنڌ ۾ رهي پيا. انهن جي تبليغ سان ڪيترن سنڌين اسلام کي قبول ڪيو. ۽ ايهي سنڌين کي اسلام جا احڪام ٻڌائيندا رهيا. ۽ اتي ئي سنڌ ۾ وفات ڪيائون. جن جون قبرون اڃا تائين اتي موجود آهن.“[85]
سنڌ جي سرزمين تي صدين کان سادات جي ڇانوَ پئي رهي آهي. هن سرزمين کي اهو اعزاز حاصل آهي ته هتي اسلام جو پيغام رسول خدا ﷺ جي دور ۾ پهتو ۽ ان جي پکيڙ جو سلسلو حضرت علي عه جي دورِ حڪومت ۾ شروع ٿيو. ۽ سنڌ برِ صغير هند جو ”باب الاسلام“ بنجي ويو. سنڌ جي نالي کي به هڪ شرف حاصل آهي. مير علي شير قانع ٺٽوي ڪتاب:’تحفته الڪرام‘ جي پهرين ڇاپي جي مقدمي ۾ سنڌ جي نالي بابت لکي ٿو ته: ”ملڪ،’سنڌ‘ تي اهو نالو ’حام‘ بن نوح عليه السلام جي پُٽ، ’هند‘ جي ڀاءُ ’سند‘ جي نالي پٺيان پيل آهي. هيءُ، سڄيءَ زمين جي ايڪهٺ ملڪن مان ٽيتاليهين ملڪ جو نالو آهي. پهرين اقليم (ولايت) سندس اتر کان، ۽ ٻي ولايت سندس وچان لنگھي ٿي. هي ملڪ پهرين، ٻي، ٽين، چوٿين ۽ پنجينءَ ولايت ۾ مشترڪ آهي“.[86]
سنڌ جي سرزمين تي محبتِ اهلبيت جي پکيڙ جنابِ امير المومنين حضرت علي ابن ابي طالب عليه السلام جي خلافت واري دور ۾ ٿي. جنهن بابت تاريخي حوالي سان ڊاڪٽر امام علي بيگ لکي ٿو ته: ”سنه 38 هه ۽ 39 هه جي وچ ۾ حضرت علي عليه السلام جي فوجي آفيسر پنهنجي امام جو تذڪرو ڪيو. اهڙي طرح علوي دور ۾ قلات، مڪران، ڪابل ۽ سنڌ ۾ سندن شيعا پُهتا. افغانستان جي ڪن علائقن ۾ سندن طرفدار ۽ خاندانِ آلِ شنسب حڪمران ٿيو. سنه 39 هه جي اوائل ۾ سنڌ، حضرت علي عليه السلام جي اقتدار هيٺ اچي چڪي هئي.“[87] محقق نظير حيات سيوهاڻي پنهنجي ڪتاب’سيوهڻ جي قديم عزاداريءَ‘ ۾ لکي ٿو ته: ”سنڌ ۽ بلوچستان جي علائقي جي آل شنسب قبيلي جو هڪ غير مسلم سردار حضرت علي عه جي خلافت واري دور ۾ ڪوفي ۾ اچي حضرت علي عه سان ملاقات ڪري مسلمان ٿيو ۽ سندس صحبت ۾ فيض حاصل ڪيائين. حضرت علي عه کيس سنڌ ۽ بلوچستان لاءِ پنهنجو نمائيندو مقرر ڪيو ۽ کيس هڪ علم پاڪ، نغارو ۽ پروانو لکي هدايت ڪئي ته پنهنجي علائقي ۾ وڃي اسلامي رياست جو بنياد وجھي. ان سردار ان علم پاڪ کي پنهنجي تخت تي نصب ڪيو. گمان آهي ته ان سردار پنهنجي اسلامي حڪومت جو صدر مقام سيوستان کي بنايو هو. حضرت قلندر لعل شهباز جڏهن سيوهڻ ۾ آيو ته ان پنهنجي مولا جي ان نشاني کي هت اچي حاصل ڪيو ۽ پاڻ سان گڏ رکيو ۽ پاڻ سيوهڻ ۾ رهڻ جو فيصلو به ان علم پاڪ جي حاصل ڪرڻ ۽ سيوهڻ ۾ ان وقت جي انڌير ۽ ظلم کي ختم ڪرڻ لاءِ ڪيائين.[88] تاج صحرائيءَ جي لکت مطابق ”اهو علم پاڪ قلندر شهباز جي روضي ۾ اندر اتر _ اوڀر واري ڪنڊ تي رکيل هوندو آهي.“[89] جنهن کي سيوهڻ جا عزادار”گجگاهه“ جي نالي سان سڏين ٿا. جيڪو محرم الحرام جي جلوسن ۽ ٻين موقعن تي نڪرندو آهي. ان عَلم پاڪ جي نالي نسبت ۽ خاص موقعن تي نڪرڻ بابت تاج صحرائي’ٽِماهي مهراڻ‘۾لکيل پنهنجي شهڪار مقالي:’سيوهڻ شهر ۾ قضيه ڪربلا جي ياد‘ جي آخر ۾ لکي ٿو ته: ”گجگاهه اصل ۾ هڪ وڏي شاهي عَلم جو نالو آهي، جنهن عَلم کي حضرت سيد عثمان قلندر رح سان قريبي ۽ قرب ڀري نسبت آهي. اهو عَلم قلندر جي روضي ۾ اندر، اتر _ اوڀر واري ڪنڊ ۾ رکيل هوندو آهي ۽ لعل سائينءَ جا پانڌيئڙا ان کي چمندا رهندا آهن.“[90]
مٿين تاريخي حوالن جي آڌار تي اهو چئي سگھجي ٿو ته: سنڌ ۾ اسلام ۽ محبتِ اهلبيت جي آمد حضور اڪرم ﷺ جن جي عهدِ رسالت کان ٿي، جنهن جي پکيڙ حضرت علي عه جي دورِ حڪومت ۾ ٿي. جيڪو سلسلو اڃا جاري آهي. سنڌ ۾ مولا علي عه جي هٿن مبارڪ سان پهتل ٽه ڪنڊي بئرڪ واري علم پاڪ جي ڇانَوَ رهي، واقعي ڪربلا بعد سنڌ عَلَمَنِ جي ڌرتي بڻجي وئي. اهو ئي سبب آهي جو اڄ سنڌ جي چپي چپي تي عزاخانا ۽ امام بارگاهون قائم آهن؛ جتي حضرت عباس علمدار جو پرچم بلند آهي. صبح و شام اتي مولا جي ملنگن، حيدر جي حُبدارن جون ’علي عه علي عه بول، ته غم نه آوي ڪول‘ جون صدائون بلند آهن. جنهن سبب سنڌ امن ۽ حيدر جي حُبدارن جي ڌرتي بڻيل آهي. محسن نقوي چواڻي ته:
گلي گلي مين اسي ڪا پرچم، اسي ڪا سجده جبين جبين هي،
قدم قدم پر سبيل اس ڪي، نظر نظر مين وهي مڪين هي،
هـوا هـوا مين اسـي ڪي نـوحي، وهي تـصور خلا نشين هـي،
اسي ڪا ماتم هئي آگ پر ڀي، اسي ڪا غم خلد ڪا امين هي،
فلڪ فلڪ پر لهو اسي ڪا، اسي ڪي مجلس زمين زمين هي،
حسينيت ڪو مٽاني والو، حسينيت اب ڪهان نهين هي.[91]
(محسن نقوي)