مواد ۾ آيل حوالا (foot notes)
[2] ڪتاب: واقعه ڪربلا ڪتب آسماني اور هندو دانشورون ڪي نظر مين، مولف: ڊاڪٽر و حڪيم مبارڪ علي جعفري، ناشر: احياء طب اسلامي پاڪستان، سال: 2016ع، اشاعت: دوئم، ص: 211
[3] ڪتاب: سنڌُ جا بَرَ، بَحَرَ ۽ پهاڙ، ليکڪ: غلام رباني آگرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ . سال: 2005ع، ڇاپو: ٻيون، ص: 343
[4] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد، سال: 1997ع، ڇاپو: پهريون.
[5] ڪتاب: ڪربلا ڪربلا، ليکڪ: نصير مرزا، ڇپائيندڙ: دوستي پبليڪيشن گھر نمبر 1338، مرزا پاڙو، حيدرآباد پاڪستان، سال: 2011ع، ڇاپو: پهريون، ص: 40 کان 41 تائين
[6] ڪتاب: سنڌ ۾ اسلام ۽ آلِ رسول صه جي آمد، موضوع: (تاريخ)، مصنف: زوار عبدالستار درس، پاران: اداره راههِ حَق اڪيڊمي سايئه علمدار عه منزل G/83 جاني شاهه پاڙو تلاءُ نمبر 3 حيدرآباد، سنڌ. سال: 2008ع، ص:81
[7] ڪتاب: سنڌ ۾ شيعت، مصنف: ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: محسن پبليڪيشن ٽنڊو آغا حيدرآباد، سال: 14 آگسٽ 2016ع، ڇاپو: پهريون، ص: 288
[8] ڪتاب: سنڌُ جا بَرَ، بَحَرَ ۽ پهاڙ، ليکڪ: غلام رباني آگرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ، سال: اپريل 2005ع، ڇاپو: ٻيو. ص: 327
[9] ڪتاب: شاهه جو رسالو، ترتيب ۽ تشريح: ڊاڪٽر هوتچند گربخشاڻي، ڇپائيندڙ: سنڌي ساهت گھر، حيدرآباد، سنڌ. سال: سيپٽمبر، 2007ع، ڇاپو: پنجون. ص: 657
[10] ڪتاب: ڪائنات پَئِي رَوئَي، شاعر: سينگار علي ’سليم‘، مرتب: زَوار عبدالستار درس، ڇاپو: پهريون، سال: 2014ع، ڇپائيندڙ: علي گوهر ڇانڊيو. ص: 20
[11] ڪتاب: موج ادراڪ،ليکڪ: محسن نقوي، ناشر: ماورا پبلشرز لاهور، سال: 2008ع، ص: 154
[12] زباني روايت: زوجه مير غلام حسين ٽالپر، (اول)، ۽ مير فيض حسين ٽالپر (ميربگھڙ)
[13] حوالو: GR نمبر: 1، سيريل نمبر: 39، نالو، مير غلام عباس ولد مير باغ علي خان. جنم: 23 مارچ 1907ع، داخل ٿيو: سيپٽمبر 1911ع، سنڌي مين پرائمري اسڪول ڳوٺ محرابپور. ضلع: حيدرآباد.
[14] اخبار روزانه ڪاوش حيدر آباد، سنڌ. ڪالم: ’حيدر جا حُبدار هليوآ،‘ ليکڪ: نصير مرزا ، تاريخ: 18 نومبر 2012ع
[15] ساهتي قديم دور ۾ سنڌ جو پرڳڻو هيو جيڪو انگريز دور ۾ هڪ ديهه تائين محدود ٿيو. جنهن تي رياست خيرپور جي والي مير علي ٽالپر جو قبضو هيو؛ جنهن کي انگريز سرڪار رياست خيرپور جي واليءَ کان واپس وٺي حيدرآباد ضلعي ۾ شامل ڪيو. ۽ سنه 1912ع ۾ ضلعي نواب شاهه سان جوڙيو ويو. ساهتي ديهه، والئي رياست کان واپس وٺڻ ۾ ڪوشش سنڌ جي پهرين ڪمشنر مسٽر پرنگل سنه 1847ع ۾ ڪيون ۽ واپس ٻئي ڪمشنر بارٽل فريئر جي دور سنه 1852ع ۾ ٿي. جنهن بابت خداد داد خان پنهنجي ڪتاب:’لُبِ تاريخ سنڌ.‘ ۾ لکي ٿو ته: خيرپور جي والي سر مير علي مراد خان، سنڌ جا ڪي ٽڪڙا، جي دراصل انگريز سرڪار جا هئا، پنهنجي قبضي ۾ رکيا هئا، جنهن ڪري سرڪاري صلاحڪارن جي اڳيان انهيءَ حقيقيت جي رٿ پيش ڪئي وئي. جاچ جو نتيجو اهو نڪتو، جو انهن ٽڪڙن تي انگريز سرڪار جو حق ثابت ٿيو، جنهن جي رپورٽ مٿي (انگريز سرڪار کي) ڪئي وئي. سنه 1269هجري مطابق 1852ع ۾ هندستان جي فرمانروا ۽ گورنر جنرل جناب مارڪوئيس آف ڊلهوزي صاحب بهادر جي حڪمنامي جي تعميل ڪئي وئي، جو سنڌ جي انهن ديهن جي واپسيءَ جي باري ۾ هو، جي سر مير علي مراد خان جي قبضي ۾ هيون، ۽ جن جي باري ۾ مٿي (انگريز سرڪار کي) رپورٽ ڪيل هئي. گورنر جنرل صاحب بهادر پنهنجي فوج ظفر موج سميت روهڙيءَ جي ويجھو اچي منزل انداز ٿيو ۽ انهن ديهن جي واپسيءَ لاءِ مناسب انتظام ڪيائين. ۽ اهي ٽڪڙا واپس وٺي، شڪارپور ۽ حيدرآباد ضلعن ۾ شامل ڪري ڇڏيائين، جن تي انگريز سرڪار جي عملدارن جو عمل دخل رهيو. جو اڃا تائين ساڳيءَ ريت قائم آهي. اهي ديهون هيءُ آهن. (1) ڏهرڪي (2) مهرڪي (3) ماٿيلو (4) بلدڪو (5) موغلجا (6) ساهتي (7) لڌو گاگن (8) چڪ هزارچو ۽ (9) روپا وغيره .. ( ڪتاب: لُبِ تاريخ سنڌ، تاليف: خان بهادر خدادادا خان، مترجم: حافظ خيرمحمد اوحدي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، حيدرآباد، سنڌ. سال: 1994ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 190 کان 191 تائين.
خيرپور جو رياست وارو درجو ختم ٿيڻ بابت ڊاڪٽر قريشي حامد علي خانائي پنهنجي ڪتاب ’مقالات خانائي‘ جي حاشيي ۾ لکي ٿو ته: ”ون يونٽ ٺهڻ کانپوءِ، جڏهن خيرپور رياست جو درجو ختم ڪيو ويو. (حوالو: ڪتاب مقالات خانائي، مصنف: ڊاڪٽر قريشي حامد علي خانائي، مرتب: بشير احمد هيسباڻي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ ، سال: 2006ع، ڇاپو: پهريون، ص: 231.)
[16] ڪتاب: سنڌوءَ جو ڇوڙ وارو علائقو، ليکڪ: جنرل هيگ، مترجم: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو بااختيار ادارو حيدرآباد، سنڌ. سال: مارچ 1995ع، ڇاپو: پهريون، ص: 179
[17] هاڪڙي درياهه جي شروعات بابت راورٽي لکي ٿو ته: ”هن علائقي جي قديم روايت مطابق، سواليڪ جي جابلو علائقي مان هڪ درياهه نڪرندو هيو. جيڪو مذڪوره ايراضيءَ مان وهي. سنڌو درياهه سان وڃي ملندو هو. ان درياهه جو نالو چتسانگ (چتنگ) ۽ هيٺ هاڪڙو هوندو هو.“ حوالو، ڪتاب: سنڌ جو مِهراڻُ، ليکڪ: ميجر هينري جارج راورٽي، مترجم: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو با اختيار ادارو حيدرآباد، سنڌ،: سال: 1995ع، ڇاپو پهريون، ص: 185
[18] ڪتاب: نواب شاهه ضلعو _ تاريخي شهر ۽ شخصيتون. ليکڪ: ڊاڪٽر قريشي حامد علي خانائي، ڇپائيندڙ: نواب شاهه ڊسٽرڪٽ ڪلچر سوسائٽي نواب شاهه، سنڌ، سال: ائپرل 1987ع، ڇاپو: پهريون، صفحه: 19 کان 20 تائين.
[19] ڪتاب: قديم سنڌ ان جا مشهور شهر ۽ ماڻهو، ليکڪ: شمس العلماء مرزا قليچ بيگ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو/ حيدرآباد، سنڌ، ڊسمبر، 2002ع، ڇاپو: نئون _ (ٽيون)، ص: 305 کان 306 تائين.
20 ڪتاب: قديم سنڌ ان جا مشهور شهر ۽ ماڻهو، ليکڪ: شمس العلماء مرزا قليچ بيگ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو /حيدرآباد، سنڌ، سال: 2002ع، نئون ڇاپو، ص: 290 _ 291 تائين.
[21] ڪتاب: تاريخ سڪرنڊ (شَڪَر ڍنڍ کان سڪرنڊ تائين) لکيڪ: ڊاڪٽر عبدالرسول قادري، ڇپائيندڙ: گل محمد رند، باني غلام نبي رند ڊيولپمينٽ آرگنائيزيشن. سڪرنڊ سنڌ. سال: 2015ع، ڇاپو: پهريون، ص: 332
22 ڪتاب: سنڌ جو مهراڻ، ليکڪ: ميجر هينري جارج راورٽي، مترجم: عطاءُ محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو با اختيار ادارو، حيدرآباد سنڌ، پاڪستان. سال: 1995ع، ڇاپو پهريون، ص: 15
23 ماموئي مُهاڻا هيا جنهن بابت رچرڊ برٽن پنهنجي ڪتاب سنڌ منهنجي نظر ۾لکي ٿو ته: ”ڄام تماچيءَ جي حڪمرانيءَ جي پنجين سال شيخ بهاءُ الدين ذڪريا ملتانيءَ کي سندس مريدن سنڌ اچڻ جي دعوت ڏني هئي، جيڪي ٺٽي جي ڀرسان رهندا هئا. سندن خواهش هئي ته اهو بزرگ سنڌ اچي ۽ هن ڌرتيءَ کي سُکئي ستابي رهڻ جي دعا ڪري. شيخ بهاءُ الدين جون بيان ڪيل روحاني ڳالهيون ٻڌي سندس مريدن کيس ڪُهي سندس گوشت رڌي کائڻ جو پڪو پهه ڪيو. انهيءَ مان سندن مقصد هو ته جيئن هي بزرگ هتي موجود رهي ۽ سندس گوشت کائڻ ڪري هو به روحاني عظمت کي پهچي سگھن. شيخ بهاءُ الدين ذڪريا جا مُريد پنهنجي ان مقصد ۾ ڪامياب ڪونه ٿي سگھيا. شيخ بهاءُ الدين ذڪريا جي هڪ معتقد مريد کي ان منصوبي جي کڙڪ پئجي وئي هئي. تنهن ڪري هو اها رات مرشد واري بستري تي سمهي پيو ۽ اهڙيءَ ريت شهيدن جي هڪ ڊگھي قطار ۾ شامل ٿي ويو. پوءِ لعنتي مريدن ڇا ڪيو جو لاش کڻي وڃي وڍي ٽڪي ديڳڙي رڌائون. پر پوءِ اچي کين ڊپ ورايو ۽ کائڻ بدران رڌل گوشت واري ديڳڙي جو منهن ٻڌي مهراڻ جي ڇولين جي حوالي ڪري ڇڏيائون. اتفاق سان اهو ديڳڙو ستن بُکايل مُهاڻن کي هٿ لڳي ويو. ويچارن مُهاڻن کي اها ڪل ڪانه هئي ته اهو ڪنهن جو گوشت آهي. پر کائڻ شرط هو بزرگ هستيون بڻجي ويا. جيڪي اڳي گار گند کانسواءِ ڪونه ڳالهائيندا هئا، سي هاڻي روحاني ڳالهيون ڪرڻ لڳا. سندن شيوو ڏينهن ۾ ڏهه ڀيرا وڙهڻ هيو، پر هاڻي پيار ۽ محبت جون ڳالهيون ڪرڻ لڳا.“ حوالو: ڪتاب: سنڌ منهنجي نظر ۾، ليکڪ: رچرڊ ايف برٽن، سنڌيڪار: عطا محمد ڀنڀرو، نئون ڇاپو: 2012ع، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي. ص: 188 کان 189 تائين.
[24] ڪتاب: فتح نامه سنڌ عرف چچ نامو، ترجمه ڪندڙ: مخدوم امير احمد، تصحيح، تحقيق ۽ تشريح ڪندڙ: ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سنڌ، سال: 1966ع، ٻيون ايڊيشن ص: 515 کان 516 تائين
[25] ڪتاب: سنڌ جا ڪوٽ ۽ قلعا، ليکڪ: اشتياق انصاري، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي سنڌ ، چوٿون ڇاپو، سال: 2015ع، ص: 119 کان 120
[26] ڪتاب: سنڌ جو مِهراڻُ، ليکڪ: ميجر هينري جارج راورٽي، مترجم: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو با اختيار ادارو حيدرآباد، سنڌ، سال: 1995ع، ڇاپو پهريون: ص: 8
26 ڪتاب: سنڌ جو مِهراڻُ، ليکڪ: ميجر هينري جارج راورٽي، مترجم: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو با اختيار ادارو حيدرآباد، سنڌ، سال: 1995ع، ڇاپو پهريون: ص: 10
27 ڪتاب: سنڌ جو مِهراڻُ، ليکڪ: ميجر هينري جارج راورٽي، مترجم: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو با اختيار ادارو حيدرآباد، سنڌ، سال: 1995ع، ڇاپو پهريون: ص: 12
28 ڪتاب: سنڌ جو مِهراڻُ، ليکڪ: ميجر هينري جارج راورٽي، مترجم: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو با اختيار ادارو حيدرآباد، سنڌ، سال: 1995ع، ڇاپو پهريون، ص: 13، کان 14
[30] ڪتاب: ڪَڇ جو رڻ، تاريخ جي روشنيءَ ۾، تحقيق: محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ . ڇاپو: پهريون. سال: ڊسمبر 2006ع، ص: 28
[31] ڪتاب: ساڳيو: راورٽي، ص: 15کان 16 تائين.
[32] ڪتاب: تاريخ طاهري، تصنيف: سيد طاهر محمد نسياني ٺٽوي، مترجم: نياز همايوني، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. سال: 1030 هجري مطابق 1621ع، ص: 289 کان 290 تائين.
[33] ڪتاب: ڪَڇ جو رڻ، تاريخ جي روشنيءَ ۾، محقق: محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: 2006ع، ص: 27
[34] ڪتاب: تاريخ سکر، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ،سال: 2005ع، ڇاپو _ ٻيون، ص: 4
32 ڪتاب : تاريخ ريگستان، ليکڪ: رائچند هريجن، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. سال: آگسٽ 2010ع، ڀاڱو: پهريون، ڇاپو: پنجون، ص: 17
33 ڪتاب: تاريخ ريگستان، ليکڪ: رائچند هريجن، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. سال: آگسٽ 2010ع، ڀاڱو: پهريون، ڇاپو: پنجون، ص: 17 کان 18 تائين.
[37] ڪتاب: تاريخ طاهري، تصنيف: سيد طاهر محمد نسياني ٺٽوي، مترجم: نياز همايوني. ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ . سال: 1995ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 33
[38] سکر بئراج جي وهي هلڻ واري سن بابت سائين جي ايم سيد پنهنجي ڪتاب ’سنڌوءَ جِي ساڃاههَ‘ ۾ لکي ٿو ته: 1935ع تائين سکر بئراج ۽ ستلج وئلي پراجيڪٽ مڪمل ٿي، آباديءَ لاءِ پاڻي ڏيڻ لڳا هئا.(حوالو: ڪتاب: سنڌوءَ جِيِ ساڃاهه، ليکڪ: جي ايم سيد، ڇپائيندڙ: جي.ايم. سيد اڪيڊمي سن، ضلع دادو، سنڌ. سال: 1972ع، جلد 2، فصل چوٿون، ص: 221)
[39] ڪتاب: ڳجھ ڳجھاندر ڳالهڙيون، ليکڪ: علي احمد بروهي. چپائيندڙ: نيو فيلڊس پبليڪيشن ٽنڊو ولي محمد حيدر آباد، سنڌ، سال: سيپٽمبر 1999ع، ٻيو ايڊيشن، ص: 55
[40] ڪتاب: ڪراچي سنڌ جي مارئي، ليکڪ: گل حسن ڪلمتي، پاران: نئون نياپو اڪيڊمي سچل ڳوٺ ڪراچي، سنڌ، سال: آگسٽ 2014ع، ڇاپو: ٻيو، ]وڌايل ۽ سڌاريل[، باب: نائون، ص: 380 کان 381 تائين
[41] ڪتاب: پڊعيدن تواريخ جي آئيني ۾، ليکڪ: زاهد سومرو، جيڪو پاڻ ان اداري سان واڳيل آهي. سندس چوڻ موجب ته: سنه 1870ع ۾ محرابپور ريلوي اسٽيشن قائم ٿي. سنه 1922ع ۾ هن کي جنڪشن جو درجو مليو. هتان هلاڻي، ڪنڊيارو، ٺاروشاهه ۽ نوشهرو فيروز تائين ’فيڊر گاڏي‘ شروع ٿي. ]”سنه 1993ع ۾ فيڊر لائين کي مڪمل بند ڪيو ويو.“ حوالو: ڪتاب: پڊعيدن تواريخ جي آئيني ۾ شهر ۽ شخصيتون، ليکڪ: زاهد سومرو، ص: 183، ڇاپو: جنوري 2010ع، سپ پبليڪيشن نواب شاهه، سنڌ[
[42] ميرعلي مراد خان ڀائرن سان تڪرار ڪري ميرن جي صاحبيءَ جو سنڌ ۾ خاتمو آندو. مير علي مراد خان تي بعد ۾ سر چارلس نيپئر نونهار جي معاهدي ۾ خيانت ڪرڻ جي الزام هيٺ گورنر جنرل کي شڪايت ڪئي، جنهن تي سنه 1852ع ۾ لارڊ ڊلهائوسيءَ ڪنڊياري ۽ نوشهري (ساهتي) جا پرڳڻا سندس رياست کان ڇني حيدرآباد ضلعي سان لاڳو ڪيا ۽ بردڪو، شاهه ٻيلو، چڪ، سيد آباد، اٻاوڙو، ميرپور ماٿيلي، لڌو گاگن، الور، بکر، ۽ بامبرڪي علائقا رياست کان ڇِني شڪارپور ضلعي سان شامل ڪيا. سنه 1856ع ۾ مير صاحب پاڻ ولايت ڏانهن انصاف لاءِ ويو، وڪيل ڪيائين پر کڙ تيل نڪري ڪو نه سگھيو. (حوالو: جنت السنڌ، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، ، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سنڌ، سال: 2015ع، نئون ڇاپو، ص: 610)
[43] ڪتاب: شهيد بينظير آباد، محققن جي نظر ۾، مرتب: مير محمد پيرزادو. ڇپائيندڙ: سئو ساله جشن ضلع شهيد بينظير آباد. ڇپيندڙ: مارئي اڪيڊمي سڪرنڊ/ حيدرآباد، سنڌ. سال: مارچ 2013ع، ڇاپو پهريون، ص: 87
[44] نواب شاهه ضلعي جو پهريون ڊپٽي ڪليڪٽر (DC) حامد معيذالدين عبد العلي هيو. پهرين نومبر 1912ع ضلعي ۽ ڪليڪٽر حامد علي جي نوڪريءَ جو پهريون ڏينهن هيو. (ڪتاب: نواب شاهه کان شهيد بينظير تائين هڪ صديءَ جو سفر، ليکڪ: خادم حسين چانڊيو. ڇپائيندڙ: سئو ساله جشن ضلع شهيد بينظير آباد، ڇپيندڙ: مارئي اڪيڊمي سڪرنڊ / حيدرآباد، سنڌ. فيبروري 2013ع، ڇاپو پهريون. ص: 72)
[45] انگريز جڏهن سنڌ ۾ ضلعا قائم ڪيا، ته انتظامي لحاظ کان ضلعي جي اعلى آفيسر کي ”ڪليڪٽر“ جو نالو ڏئي، ضلعي مٿان مقرر ڪيو ويو. اڳتي هلي اهو ”ڊپٽي ڪمشنر“ (ڊي سي) سڏجڻ ۾ آيو. پرويز مشرف جي دور ۾ ضلعي حڪومت واري نظام ۾ ان کي ”ڊسٽرڪٽ ڪو آر ڊينيشن آفيسر“ (ڊي سي او) جو نالو ڏنو ويو. جو هاڻي ٻيهر ”ڊپٽي ڪمشنر“ جي نالي سان سڏجي ٿو. حوالو: ڪتاب نواب شاهه کان شهيد بينظير آباد تائين. ليکڪ: خادم چانڊيو. ص: 72
[46] ڪتاب: ضلعو نوشهرو فيروز تاريخ جي آئيني ۾، مرتب: اسلم عباسي، ڇپائيندڙ: محمد نواز عباسي، چيئرمين نوشهروفيروز سيمينار ڪاميٽي، نوشهروفيروز، سنڌ، سال سيپٽمبر 2007ع، ڇاپو پهريون، ص: 11
[47] حوالو: اصل پراپرٽي ( D.C.O) انڪوائري رجسٽرڊ نوشهرو فيروز. سنڌ ] نوٽ: هي حوالو اسانکي مير غلام نبي ٽالپر جي قائم ڪيل ’عباس ٽالپر لائبرري‘ مان مليو. ليکڪ[
[48] ناليواري تاريخدان ڊاڪٽر حميده کهڙو، ڪراچيءَ ۾ ٿيل هڪ پروگرام ۾ پنهنجي تقرير ۾ انڪشاف ڪيو ته: ”ننڍي کنڊ جي ورهاڱي وقت لڏ پلاڻ شامل نه هئي، نه وري ڌرين ۾ ڪو اهڙي نوعيت جو ٺاهه ٿيو هو. ان وقت ورڇ رڳو پنجاب جي ٿي هئي.“ (حوالو: رسالو: هفتيوار سنڌ منظر ڪراچي، ايڊيٽر: ڊاڪٽر مسرت حسين خواجه، ڇپائيندڙ: اطلاعات کاتو، حڪومت سنڌ، سال: نومبر 2016ع، جلد: 5، شمارو: 190، ص: 13)
[49] ڪتاب: تحفته الڪرام، ليکڪ: مير علي شير قانع ٺٽوي، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سنڌ، سال: 1957ع، ڇاپو: پهريون, باب ٻيون، ص: 30
[50] ڪتاب: جنت السنڌ، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سنڌ، سال: 2015ع، نئون ڇاپو, ص: 149
[51] ڪتاب: فُتوحُ البلدَان، تاليف: احمد بن يحيى بن جابر الشهير بالبلاذُري، ترجمو: سيد ابوالخير مودودي، ناشر: تخليقات لاهور، علي پلازه 3 مزنگ روڊ لاهور، تاريخ اشاعت: 2010ع، ص: 583 کان 584 تائين
48 ڪتاب: جنت السنڌ، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سنڌ، سال: 2005ع، نئون ڇاپو، ص: 317 کان 318 تائين.
[53] ڪتاب: جنت السنڌ، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، نئون ڇاپو: 2015ع، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، باب: ڇهون، ص: 405
[54] ڪتاب: ڪراچي سنڌ جي مارئي ]وڌايل ۽ سڌاريل[، ليکڪ: گل حسن ڪلمتي، پاران: نئون نياپو اڪيڊمي، سچل ڳوٺ ڪراچي، سنڌ، سال: آگسٽ 2014ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 376 کان 377 تائين
[55] ڪتاب: سنڌ جي هندن جي تاريخ، (ٻئي جلد = نئين سر ترتيب ڏنل)، ليکڪ: ڀيرو مل مهر چند آڏواڻي، ڇپرائيندڙ: روشني پبليڪيشن ڪنڊيارو، سنڌ، سال: 2006ع، ڇاپو: پهريون، ص: 171 کان 172 تائين
[56] ڪتاب: ڪراچي سنڌ جي مارئي ]وڌايل ۽ سڌاريل[، ليکڪ: گل حسن ڪلمتي، پاران: نئون نياپو اڪيڊمي ڪراچي، سنڌ، سال: آگسٽ 2014ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 377
[57] انسائيڪلو پيڊيا، لنڪ:
http://www.encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D9%BE%D8%A7%DA%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%D9%BE%D9%88%D8%B3%D9%BD%20%D8%A2%D9%81%D9%8A%D8%B3
[58] ڪتاب: ڪراچي سنڌ جي مارئي ]وڌايل ۽ سڌاريل[، ليکڪ: گل حسن ڪلمتي، پاران: نئون نياپو اڪيڊمي ڪراچي، سنڌ، سال: آگسٽ 2014ع، ڇاپو: ٻيو باب: نائون، ص: 380
[59] ڪتاب: سنڌ جي هندن جي تاريخ،(ٻئي جلد = نئين سر ترتيب ڏنل)، ليکڪ: ڀيرو مل مهر چند آڏواڻيڇپرائيندڙ: روشني پبليڪيشن ڪنڊيارو، سنڌ، ، سال: 2006ع، ڇاپو: پهريون، ص: 302
[60] ڪتاب: ڪراچي سنڌ جي مارئي، ليکڪ: گل حسن ڪلمتي، پاران: نئون نياپو اڪيڊمي، سچل ڳوٺ ڪراچي سنڌ، سال: آگسٽ 2014ع، ڇاپو: ٻيون، باب: نائون، ص: 381
57 رسالو: هفتيوار سنڌ منظر، ايڊيٽر: ڊاڪٽر مسرت حسين خواجه، مضمون: الهه بخش راٺوڙ _ ’همرچي جو ويلو، تنهنجو منهنجو ميلو.‘ ڇپائيندڙ: اطلاعات کاتو، حڪومت سنڌ، سال: نومبر 2016ع، جلد: 5، شمارو: 190، 01 کان 07، ص: 13
[62] ڪتاب: تَرخان نامو، مولف، سيد مير محمد بن سيد جلال ٺٽوي، مرتب، سيد حسام الدين راشدي، سنڌيڪار، مرزا عباس علي بيگ. ڇپائيندڙ، سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ .سال، 2005ع، ڇاپو، ٻيو، ص: 111
[63] ڪتاب: ڪَڇ جو رڻ تاريخ جي روشنيءَ ۾، محقق محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: ڊسمبر 2006ع، ص: 32
[64] ڪتاب: فتُوح البُلدَان، تاليف: احمد بن يحيى بن جابر الشهير بالبلاذُري، ترجمه: سيد ابوالخير مودودي، ناشر: تخليقات لاهور، تاريخ اشاعت: 2010ع، ص: 578
[65] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال 1998ع، ڇاپو: پهريون، ص: 12
[66] رسالو: ماهوار نئين زندگي، ايڊيٽر: شمشير الحيدري، ڇپائيندڙ: پاڪستان پبليڪيشن ڪراچي، سال: ڊسمبر 1970ع، اشاعت جو 23هون سال، ص: 31، ] مضمون _ قريشي حامد علي خانائي.[
[67] ڪتاب : فُتوحُ البلدَان، تاليف: احمد بن يحيى بن جابر الشهير بالبلاذُري، ترجمو: سيد ابو الخير نودودي، ناشر: تخليقات ، علي پلازه 3 مزنگ روڊ لاهور، تاريخ اشاعت: 2010ع، ص: 578
[68] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا، حيدرآباد، سال: 1997ع، ڇاپو: پهريون، ص: 6 کان 7 تائين.
[69] ڪتاب: سنڌ ۾ اسلام ۽ آلِ رسول صه جي آمد، مصنف: زوار عبدالستار درس، پاران: اداره راهه حق اڪيڊمي سايئه علمدار منزل G/83 جاني شاهه پاڙو تلاءُ نمبر 3 حيدرآباد، سنڌ.، سال: 2008ع، موضوع: تاريخ، ص: 9
[70] ڪتاب: سنڌ ۾ اسلام ۽ آلِ رسول صه جي آمد، مصنف: زوار عبدالستار درس، پاران: اداره راهه حق اڪيڊمي سايئه علمدار منزل G/83 جاني شاهه پاڙو تلاءُ نمبر 3 حيدرآباد، سنڌ. سال: 2008ع، موضوع: تاريخ، ص: 23
[71] ڪتاب: لاڙ جا ماڳ مڪان، ليکڪ: محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، ڇاپو: پهريون، سال: 2006ع، ص: 31
[72] ڪتاب: جنت السنڌ، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سال: 2015ع، ڇاپو: نئون، ص: 86
[73] ڪتاب: جنت السنڌ، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سال: 2015ع، ڇاپو: نئون ص: 86
[74] ڪتاب: ٻُڌ مَت، ليکڪ: ايس ڌميڪا، سنڌيڪار: دُرجان، ڇپائيندڙ: ڪنول پبليڪيشن قنبر، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: فيبروري 2017ع، ص: 15
[75] ڪتاب: شيخ المشائخ، ليکڪ: از م _ ع ڏيپلائي، سال: 7 نومبر 1975ع، پهريون ڇاپو، ص: 46 کان 47
[76] ڪتاب: تاريخ طاهري، ]ٺٽي شهر جي تاريخ[، تصنيف: سيد طاهر محمد نسياني ٺٽوي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ . سال: 1995ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 282
[77] ڪتاب: سنڌوءَ جي ساڃاهه (ٻئي ڀاڱا هڪ جلد ۾)، ليکڪ: جي . ايم . سيد، ڇپرائيندڙ: روشني پبليڪيشن، ڪنڊيارو، سنڌ، سال: 2009ع، ڇاپو: ٻيو، فصل: پهريون، ص: 51
70 ڪتاب: سنڌ جو ڇوڙ وارو علائقو، ليکڪ: جنرل هيگ، مترجم: عطامحمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو بااختيار ادارو حيدرآباد، سنڌ، سال: مارچ 1995ع، ص: 248
[79] ڪتاب: لُبِ تاريخ سنڌ، تاليف: خان بهادر خداداد خان، مترجم: حافظ خير محمد اوحدي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، حيدرآباد، سنڌ، سال: 1994ع، ڇاپو ٻيو، باب ٻيو، ص: 17 کان 18 تائين.
[80] ڪتاب: سنڌ جي فتح، ليکڪ: مولانا عبد الحليم ”شرر“، مترجم: فقير اشرف علي سمون، ڇپائيندڙ: مهراڻ اڪيڊمي واڳڻو در شڪارپور، سنڌ، سال: فيبروري 2011ع، ڇاپو: ٽيون، ص: 104 کان 105 تائين
[81] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا، حيدرآباد، سال: 1997ع، ڇاپو: پهريون، ص: 7 کان 8 تائين.
[82] ڪتاب: سنڌ ۾ اسلام ۽ آلِ رسول صه جي آمد، موضوع: تاريخ، مصنف: زوار عبدالستار درس، پاران: اداره راههِ حَق اڪيڊمي سايئه علمدار ٿه منزل G/83 جاني شاهه پاڙو تلاءُ نمبر 3حيدرآباد، سنڌ. سال: 2008ع، ص: 24
[83] مير علي شير قانع ان ئي ڪتاب تحفته الڪرام، (اردو) ڇاپي ٽئين، سال 2006ع، سنڌي ادبي بورڊ پاران ڇپايل ۾، ص: 31، تي امير المومنين حضرت علي عليه السلام جو نالو.”اميرالمومنين ”علي“ ] ابن ابي طالب[ لکيو آهي.
[84] ڪتاب: تحفته الڪرام، تصنيف: ميرعلي شير قانع، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سنڌ، سال 1957ع، ڇاپو: پهريون، باب: ٻيو _ ص: 25
[85] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا، سال: 1998ع، ڇاپو، پهريون، ص: 4
[86] ڪتاب: تحفته الڪرام، تصنيف: مير علي شير قانع ٺٽوي، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ، حيدرآباد، سال: 1957ع، ڇاپو پهريون. ص: 2
[87] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال 1998ع، ڇاپو: پهريون، صفحه. 10
[88] ڪتاب: سيوهڻ جي قديم عزاداري، تحرير ۽ تحقيق: نظير حيات سيوهاڻي، ڇپائيندڙ: پروفيسر سيد اعجاز علي شاهه رضوي، سال: 2013ع، ڇاپو: پهريون. ص: 54 کان 55 تائين.
[89] ڪتاب: سنڌڙيءَ جو شهباز قلندر، سهيڙيندڙ: آزاد انور ڪانڌڙو، ڇپائيندڙ: ثقافت کاتو، حڪومت سنڌ. سال: جون 2012ع ڇاپو: پهريون. ص: 100
[90] رسالو: ٽِماهي مهراڻ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، حيدرآباد سنڌ، سال: 1990ع، پرچو: پهريون، ص: 128
[91] ڪتاب: حق ايليا عه، شاعر: محسن نقوي، ناشر: ماورا پبلشرز لاهور، بارششم: 2008ع، ص: 107
84 ڪتاب: طلوع آفتاب، (مورو جي عزاداريءَ جي تاريخ)، مصنف: سيد علي بخش شاهه ،پرنٽرز، ابوذر پرنٽنگ ايجنسي، ابوذر اسٽريٽ دادو چوڪ مورو. سنڌ، سال: 21 جنوري 2005ع، ڇاپو: پهريون. ص: 25
[93] ڪتاب: تاريخچه عزاداري حسيني، مولف: حجته الاسلام والمسلمين سيد صالح شہرستاني، مترجم: حافظ اقبال حُسين جاويد، ايم _ اي. ناشر: اداره پاسبانِ اسلام، بهلوال، سرگودها. سال: 2005ع، دوسرا ايڊيشن، ص: 19 کان 20
[94] ڪتاب: تاريخچه عزاداري حسيني، مولف: حجته الاسلام والمسلمين سيد صالح شہرستاني، مترجم: حافظ اقبال حُسين جاويد، ايم _ اي. ناشر: اداره پاسبانِ اسلام، بهلوال، سرگودها. سال: 2005ع، دوسرا ايڊيشن، ص: 20 کان 21.
[95] ڪتاب: انسانيت موت جي دروازي تي. ليکڪ: مولانا ابو الڪلام آزاد، سنڌيڪار: جاويد ميمڻ، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سال 2004ع، پهريون: ڇاپو، ص: 156
[96] ڪتاب: انسانيت موت جي دروازي تي. ليکڪ: مولانا ابوالڪلام آزاد، سنڌيڪار: جاويد ميمڻ، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سال 2004ع، پهريون: ڇاپو، ص: 120 کان 121 تائين
[97]ڪتاب: تاريخچه عزاداري حسيني، مولف: حجته الاسلام والمسلمين سيد صالح شہرستاني، مترجم: حافظ اقبال حُسين جاويد، ايم _ اي. ناشر: اداره پاسبانِ اسلام، بهلوال، سرگودها، پنجاب، پاڪستان. سال: 2005ع، دوسرا ايڊيشن، ص: 98 کان 99 تائين.
[98] کتاب موج ادراک، ناشر: ماورا پبلشرز لاهور، ص، 141
[99] ڪتاب: سنڌُ جا بَرَ، بَحَرَ ۽ پَهاڙَ، ليکڪ: غلام رباني آگرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ .سال:2005ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 372
[100] راهب جي نسل مان سنڌ جي حُسيني برهمڻن بابت ميرزا امام علي بيگ لکي ٿو ته:” 169هه ۾ حسين بن علي مثلث بن حسن مثنى بن حسن بن علي بن ابيطالب مديني ۾ حقوقِ اهلبيت جو علم بلند ڪيو. مڪي ۾ جڏهن حسين بن علي جو عباسي لشڪر سان مقابلو ٿيو ته اُتي ڪِن تُرڪن ۽ هندي غلامن حسين جو ساٿ ڏنو هو. سنڌ جي گذشته لاڙائيءَ ۾ عبدالله اشتر جي مقبول ٿيڻ تي ان جي زال (سنڌ جي مذڪوره راجا جي ڌيءُ) ۽ پٽ گڏجي برهمڻ، ٻانڀڻ (برهمڻ هندُنِ جي هڪڙي ذات جيڪا سڀني هندن کان مٿانهين مڃي وڃي ٿي ۽ جنهن ۾ پنڊت هوندا آهن. برهمڻن کي ٻانڀڻ به چيو ويندو آهي.) به جيڪي راجا جا مائٽ هئا، گرفتار ٿي جنگي قيدي ٿي منصور وٽ پهتا. منصور انهن کي مديني موڪليو هو. هي جنگي قيدي جيڪي هندي غلام سڏبا هئا. حسين مذڪوره سان شامل ٿي ويا هئا ۽ حسين بن علي بن مثلث مذڪوره جي ڪاميابيءَ کي عين پنهنجي ڪاميابي سمجھندا هئا. حسين سان گڏ انهن مان ڪي مقتول ٿيا ۽ ڪي نڪري ڪنهن نه ڪنهن طرح ٻيهر سنڌ پهچي ويا. انهن ماڻهن جو اولاد آهي جيڪو پاڻ کي حسيني ٻانڀڻ يا برهمڻ سڏرائين ٿا ۽ اِها دعوا ڪن ٿا ته اسان ڪربلا جي ميدان ۾ حضرت امام حسين عه جو ساٿ ڏنو هو.
واقعو هئين عالمن کان ٻُڌندو اچان، ته جنابِ رسالت مآب ﷺ جي زماني ۾ هڪ شخص ٻانڀڻ جيڪو راهب جي نالي سان مشهور آهي، رسولِ خدا جي خدمت اقدس ۾طلبِ فرزند جي دعا لاءِ هر روز حاضر ٿيندو هو ۽ اچي عرض ڪندو هو ته يا رسول الله مونکي دعا ڪريو ته فرزند عطا ٿي. هڪڙي ڏينهن هي ٻانڀڻ جڏهن حضور صلعم جي درٻار مان نا اميد ٿي موٽيو.
ان ٻانڀڻ کي امام حسين ع جي دعا سان سَتَ پُٽَ عطا ٿيا ۽ اهي سَت ئي پُٽَ هُن ڪربلا ۾ امام حسين عه تان شهيد ڪرائي ڇڏيا جيڪي بعد ۾ وري زنده ٿي ويا ۽ انهن جي گردن تي اهو تلوار جو نشان اڄ به باقي آهي جنهن سان هو ذبح ٿيا هئا. آئينهِ حقيقت نما جي مصنف جي اِن بيان ۾ بلڪل صداقت آهي ۽ واقعي اهي ٻانڀڻ ڪربلا جي ميدان ۾ امام حسين عه سان گڏ هئا.“ حوالو: ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا، حيدرآباد. سنڌ، سال: 1997ع، ص: 76 کان 78 تائين.
93 ڪتاب: اَلِهلال، مصنف: مولانا ابُوالڪلام ’آزاد‘، ڇپائيندڙ: علي محمد راهو، سنڌي اردو گڏيل ادبي ڪچهري، 3 مسلم آباد ڪراچي. سال: 1392 هجري، سيپٽمبر 1972ع، ڇاپو: پهريون، ص: 120
[102] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال 1998ع، ڇاپو: پهريون، ص: 375 کان 376 تائين .
[103] ڪتاب: سنڌ جي مدنيت، مصنف: سيد منظور نقوي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدر آباد، سنڌ، سال: 1978ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 201
94 ڪتاب: سنڌوءَ جو ڇوڙ وارو علائقو، ليکڪ: جنرل هيگ، سنڌيڪار: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ٻوليءَ جو بااختيار ادارو حيدرآباد، سنڌ. سال: مارچ 1995ع، ڇاپو: پهريون. ص: 295
[105] ڪتاب: مضامين اآلِهلال، مُصنف: مولانا ابُو الڪلام ’آزاد‘، سنڌيڪار: علي محمد راهو، ڇپائيندڙ: سنڌي اردو گڏيل ادبي ڪچهري، 3 مسلم آباد ڪراچي. سال: سيپٽمبر 1976ع، ڇاپو: پهريون، ص: 217 کان 218 تائين
[106] ڪالم: بيدار جعفري، روزاني عوامي آواز ڪراچي، 8 محرم الحرام، سال: 15 ڊسمبر 2010ع
[107] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال 1998ع، ڇاپو: پهريون، ص: 298
[108] ڪتاب: جنت السنڌ، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سال: 2015ع، ڇاپو: نئون، ص: 121
[109] ڪتاب: سيد ثابت علي شاهه، شخصيت ۽ شاعري، مصنف: عبدالقيوم’صائب‘، ڇپائيندڙ: محفل شاهه نجف، روشنَ جو پِڙ، ٽنڊو ولي محمد. حيدرآباد سنڌ. سال: 20 اپريل 2003ع، ص: 40
[110] ڪتاب: تاريخ سنڌ (پنج ئي ڀاڱا)، مولفين: نور محمد نظاماڻي، عبدالغني عبدالله/ محمد صديق ”مسافر“، ڇپائيندڙ: مهراڻ اڪيڊمي، واڳڻو در شڪارپور، سال: آڪٽوبر 2013ع، ڇاپو: ٽيون، باب: ٽيون، ص: 131
[111] ڪتاب: ڳالهيون ڳوٺ وڻن جون، ليکڪ: سيد حسام الدين راشدي، ڇپائيندڙ: نيو فيلڊس پبليڪيشنس ٽنڊو ولي محمد، حيدرآباد، سنڌ. سال: مارچ 2006ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 17 کان 19 تائين .
[112] ڪتاب: تاريخ سنڌ (پنج ئي ڀاڱا)، مولفين: نور محمد نظاماڻي، عبدالغني عبدالله/ محمد صديق ”مسافر“، ڇپائيندڙ: مهراڻ اڪيڊمي، واڳڻو در شڪارپور، سال: آڪٽوبر 2013ع، ڇاپو: ٽيون، باب: ٽيون، ص: 134
[113] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال 1998ع، ڇاپو: پهريون، ص: 365
[114] ڪتاب: سنڌ جي مدنيت، ليکڪ: سيد منظور نقوي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سنڌ، سال: 1978ع، ڇاپو: ٻيو. ص: 201
[115] ڪالم: آيا ڪين اباڻا، وساريئون وطن کي، ليکڪ: بيدار جعفري، روزني جيجل ڪراچي، چيف ايڊيٽر: عبدالڪريم راڄپر، تاريخ: سومر 19 آڪٽوبر 2015ع
[116] ڪتاب: عزاداري اور غير مسلم اقوام، تحقيق و تحرير: زوار عبدالستار درس، ناشر: عزادار رابطه ڪميٽي حيدرآباد، سال: 2017ع، ص: 66
[117] ڪتاب: پيغام لطيف، ليکڪ: جي _ ايم _ سيد، ڇپائيندڙ: جي _ ايم _ سيد اڪيڊمي سن، ضلع دادو سنڌ، سال: 1997ع، ڇاپو: ٽيون: ص: 47
[118] ڪتاب: سنڌ ۾ شيعت جي تاريخ، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: محسن پبليڪيشن ٽنڊو آغا حيدر آباد، سال: 14 آگسٽ 2016ع، ڇاپو: پهريون، ص: 287 کان 288 تائين.
[119] ڪتاب: پيغام لطيف، ليکڪ: جي _ ايم _ سيد، ڇپائيندڙ: جي _ ايم _ سيد اڪيڊمي سن، ضلع دادو سنڌ، سال: 1997ع، ڇاپو: ٽيون: ص: 47
[120] ڪتاب: لواريءَ جا لال، ليکڪ: ڊاڪٽر هوتچند مولچند گربخشاڻي، ڇپائيندڙ: سنڌي ساهت گھر، حيدر آباد، سنڌ، سال: 13 مارچ 2007ع، ص:63
[121] ڪتاب: تذڪرة المراد، ليکڪ: حاجي محمد حسين صفائي ٺٽوي، مترجم: ڊاڪٽر عبدالرسول قادري، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ، سال: 2006ع، ڇاپو: پهريون، باب: نائون، ص: 38
[122] ڪالم: بيدار جعفري، روزاني عوامي آواز ڪراچي، 8 محرم الحرام، 7 جون 1995ع، 1416هجري.
[123] ڪتاب: حق ايليا عه ، ليکڪ: محسن نقوي، ناشر: ماورا پبلشرز لاهور، بارششم: 2008ع، ص: شروعات وارو پيج .
[124] ڪتاب روهڙيءَ جون ساڍيون ٽي سورائتيون صديون، تحقيق ۽ تصنيف: انجينئر سيد عبدالحسين موسوي، ڇپائيندڙ: موج وحدت پبليڪيشنس روهڙي، سال 2013ع، ڇاپو: پهريون، ص: 118
[125] ڪتاب: روهڙيءَ جون ساڍيون ٽي سورائتيون صديون، تحقيق ۽ تصنيف: انجينئر سيد عبدالحسين موسوي، ڇپائيندڙ: موج وحدت پبليڪيشنس روهڙي، سال: 2013ع، ڇاپو: پهريون، ص: 41
[126] ڪتاب: ڳالهيون ڳوٺ وڻن جون، ليکڪ: سيد حسام الدين راشدي، ڇپائيندڙ: نيو فيلڊس پبليڪيشنس، ٽنڊو ولي محمد، حيدرآباد. سال: مارچ 2006ع، ٻيو: ايڊيشن، ص: 281
[127] ڪتاب:سيد ثابت علي شاهه ڪربلائي رح ۽ سيوهڻ جي قديم عزاداري، تحرير ۽ تحقيق: نظير حيات سيوهاڻي. ڇپائيندڙ: پروفيسر سيد اعجاز علي شاهه رضوي، سال: 2013ع، ڇاپو: پهريون، ص: 8
[128] ڪتاب: تحفته الڪرام، تصنيف: مير علي شير قانع، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: 1957ع، ص 464
[129] ڪتاب: سنڌ _ هند جي قديم جاگرافي، مصنف: اليگزينڊر ڪننگھام، مترجم : عطا محمد ڀنڀرو. ڇاپو پهريون، سال: 2007ع، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. ص: 280
[130] ڪتاب: لاڙ جا ماڳ مڪان، ليکڪ: محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، ڇاپو: پهريون، سال: 2006ع، ص: 32
[131] ڪتاب: لاڙ جا ماڳ مڪان، ليکڪ: محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، ڇاپو: پهريون، سال: 2006ع، ص: 15 کان 16 تائين.
[132] ڪتاب: تحفته الڪرام، تصنيف: مير علي شير قانع، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: 1957ع، ص: 465
[133] زباني روايت : زهير حسين حيدري، بدين، سنڌ
[134] ڪتاب: سنڌ _ هند جي قديم جاگرافي، مصنف: اليگزينڊر ڪننگھام ، مترجن: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، ڇاپو: پهريون، سال: 2007ع، ص: 302
[135] ڪتاب: سنڌ جي درٻار، مصنف: جيمس برنس، مترجم: حنيف صديقي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ . سال: 2006ع، ڇاپو: ڇهون، ص: 9
[136] ڪتاب: سنڌو سڀيتا جا سوراشٽر وارا ماڳ، مصنف: گريگوري ايل. پوسيل، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: اپريل 2015ع، ص: 89
[137] ڪتاب: ڪڇين جا قول، ليکڪ، محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو سنڌ، سال: 2006ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 14 کان 15 تائين.
[138] ڪتاب: ڪڇين جا قول، ليکڪ، محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو سنڌ، ص: 229
[139] ڪتاب: ڪڇين جا قول، ليکڪ، محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو سنڌ، ص: 295
[140] ڪتاب: ڪڇين جا قول، ليکڪ، محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو سنڌ، ص: 298
[141] ڪتاب: ڳالهيون ڳوٺ وڻن جون، ليکڪ: سيد حسام الدين راشدي، ڇپائيندڙ: نيو فيلڊس پبليڪيشنس ٽنڊو ولي محمد، حيدرآباد . سال: مارچ 2006ع، ٻيو: ايڊيشن. ص: 232
[142] ڪتاب: ڪلام ريجھ علي شاهه، تحقيق ۽ ترتيب: پروفيسر منظور حسين کهڙو، ڇپائيندڙ: عبدالعزيز عقيلي، سيڪريٽري ثقافت کاتو، حڪومت سنڌ. سال: 2011ع، ڇاپو: پهريون، ص: 16
[143] ڪتاب: رياست خيرپور (اڳوڻو ۽ هاڻو ڪو احوال)، مصنف: مرزا قليچ بيگ، سال: 2004ع، ڇاپو: نئون، ڇپائيندڙ: گلشير بلوچ، گھر نمبر 1816 H.C.B ممتاز ڪالوني، قاضي عبدالقيوم روڊ، حيدرآباد، سنڌ. ص: 94 کان 95 تائين
[144] ڪتاب: خيرپور جي ميرن جو ادب، سياست ۽ ثقافت ۾ حصو. ليکڪ: پروفيسر ڊاڪٽر عطا محمد حامي، ڇپائيندڙ: شمس جعفراڻي، سيڪريٽري ثقافت ۽ سياحت کاتو، حڪومت سنڌ، سال: 1430هه /2009ع، ڇاپو ٻيون، ص:205
[145] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال 1998ع، ڇاپو: پهريون، ص: 378 کان 379 تائين
[146] ”مرحوم مير علي مراد خان کي ڏاڏي پوٽي واري پهرين ديري مان يعنى مري بلوچ خاندان جي اهليه مان ٻه پٽ هئا، هڪڙو مير شاهنواز خان، ٻيو مير فيض محمد خان، ساڳئي ئي گھر مان ٽي نياڻيون به هيس. اڃا به وڏو پٽ مير سهراب خان نالي هئس جو ننڍي هوندي مري ويو هو. ٻئي ديري مان ٻه پٽ هئس، هڪڙو مير جان محمد خان ۽ ٻيو مير خان محمد خان، ٽئي گھر مان هڪڙو پٽ مير غلام مهدي خان هوس، چوٿون ديرو جو بهاولپور جي نواب صبح صادق جي خاندان مان هو، تنهن مان اولاد ڪو نه هئس .
مير شاهنواز خان 43 ورهين جي عمر ۾ آڪٽوبر سن 1874ع ۾ وفات ڪئي ۽ کيس مير محمد مراد پٽ هو. مير فيض محمد خان انهيءَ کانپوءِ ولي عهد ٿي رياست جو والي ٿيو. مير خان محمد خان 35 ورهين جي عمر ۾ مارچ سن 1888ع ۾ وفات ڪئي ۽ لاولد هو. مير جان محمد خان ساڳئي سن 1880ع ۾ وفات ڪئي ۽ انهيءَ جو پٽ مير غلام حسين هو ۽ مير غلام مهدي خان 27 ورهين جي عمر ۾ وفات ڪئي.انهيءَ طرح مير علي مراد خان جي ٻين سڀني پٽن سندس حياتيءَ ۾ وفات ڪئي. سواءِ مير فيض محمد خان جي جو کانئس پوءِ گادي تي ويٺو.“ حوالو: ڪتاب: رياست خيرپور (اڳوڻو ۽ هاڻو ڪو احوال)، مصنف: مرزا قليچ بيگ، سال: 2004ع، ڇاپو: نئون، ڇپائيندڙ: گلشير بلوچ، گھر نمبر 1816 H.C.B ممتاز ڪالوني، قاضي عبدالقيوم روڊ، حيدرآباد، سنڌ. باب: تيرهون، ص: 85.
[147] ڪتاب: خيرپور جي ميرن جو ادب، سياست ۽ ثقافت ۾ حصو. ليکڪ: پروفيسر ڊاڪٽر عطا محمد حامي، ڇپائيندڙ: شمس جعفراڻي، سيڪريٽري ثقافت ۽ سياحت کاتو، حڪومت سنڌ، سال: 1430هه /2009ع، ڇاپو ٻيون، باب: اٺون، ص: 206 کان 207 تائين.
[148] ڪتاب: جنت السنڌ، ليکڪ: مولائي شيدائي، سال: 2015ع، نئون: ڇاپو، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، باب: اٺون، ص: 613
[149] ”مرحوم مير علي مراد خان جي وفات کان هڪ هفتو پوءِ يعنى تاريخ 7 اپريل سن 1894ع مطابق پهرين شوال سنه 1311هه يعنى عيد جي ڏينهن سندس پٽ مير فيض محمد خان کي حڪومت جي گادي تي ويهاريو ويو. ۽ مٿس پڳ رکي وئي.“ حوالو: ڪتاب: رياست خيرپور (اڳوڻو ۽ هاڻو ڪو احوال)، مصنف: مرزا قليچ بيگ، سال: 2004ع، ڇاپو: نئون، ڇپائيندڙ: گلشير بلوچ، گھر نمبر 1816 H.C.B ممتاز ڪالوني، قاضي عبدالقيوم روڊ، حيدرآباد، سنڌ. باب: پندرهون، ص: 97
[150] ڪتاب: خيرپور جي ميرن جو ادب، سياست ۽ ثقافت ۾ حصو. ليکڪ: پروفيسر ڊاڪٽر عطا محمد حامي، ڇپائيندڙ: شمس جعفراڻي، سيڪريٽري ثقافت ۽ سياحت کاتو، حڪومت سنڌ، سال: 1430هه /2009ع، ڇاپو ٻيون، باب: اٺون، ص: 208 کان 209 تائين.
[151] ڪتاب: ڪلام سيد ريجھ علي شاهه، تحقيق ۽ ترتيب: پروفيسر منظور حسين کهڙو، ڇپائيندڙ: عبدالعزيز عقيلي، سيڪريٽري ثقافت کاتو، حڪومت سنڌ، سال: 2011ع، ڇاپو: پهريون، ص: 16
[152] زباني روايت سيد سرڪار حسين شاهه: راوانتي عربي شامياني جو نالو آهي جيڪو تمام وڏو ٿيندو هو جنهن کي عرب جا بادشاهه سفر دوران استعمال ڪندا هيا. اهو هنن ٻن ڏهاڙن ۾ قافلي جي قيام گاهه واريءَ جي ڀِٽَ تي لڳندو هو جنهن ڪري هن منزل گاهه تي ’راوانتي‘ نالو پيو. جنهنڪري (منزل گاهه) راوانتيءَ جي نالي سان مشهور ٿيو.
[153] ڪتاب: اڙي شهرِ جانان، موضوع: شاعري، ليکڪ: حليم باغي، ڇپائيندڙ: پدمات پبليڪيشنس عمر ڪوٽ، سال: جنوري 2002ع، پهريون: ڇاپو، ص: 25
[154] زباني بيان: رئيس الهداد خان لنڊ، چوي ٿو ته: ”هتي ريلوي اسٽيشن 1923ع ۾ قائم ٿي. اسٽيشن جي پليٽ فارم تي سگنل واري ڪيبن لڳل هئي جنهن تي اسانجا عزيز ملازم لڳل هيا. اسان ننڍ پڻ ۾ انهن وٽ ويندا هيا سين.“
[155] ڪتاب: سنڌ _ هند جي قديم جاگرافي، مصنف: اليگزينڊر ڪننگھام، مترجم: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ ڇاپو: پهريون، سال: 2007ع،. ص 249 کان 264 تائين
[156] اجازت نامو: جناب اسسٽنٽ ڪليڪٽر صاحب بهادر نوشهرو، قلم: 2036، 31 آڪٽوبر 1910ع . ليٽر جاري ٿيو: 7 نومبر 1910ع ، آفيس مختيارڪار ڪنڊيارو.
[157] ڪتاب: تحفته الڪرام، (ڀاڱو: پهريون) تصنيف: مير علي شير قانع، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدر آباد (سنڌ)، سال: 1957ع، ڇاپو: پهريون، ص: 258 کان 259 تائين.
[158] زباني روايت : محمد سليمان چنه، ضلعي نوشهري فيروز جي شهر: ’ابڙان‘ جو قديم رهواسي.
[159] زباني روايت: سيٺ انصار الحسن ميمڻ، سيٺ محلا نوشهرو فيروز، سنڌ .
[160] ڪتاب: سنڌ جا ڪوٽ ۽ قلعا، ليکڪ: اشتياق انصاري، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سنڌ . چوٿون ڇاپو، سال: 2015ع، ص: 115
[161] ڪتاب: نواب شاهه کان شهيد بينظر آباد تائين، ليکڪ: خادم حسين چانڊيو، چپائيندڙ: سئو ساله جشن ضلع شهيد بينظير آباد، آرگنائيزنگ ڪاميٽي، نواب شاهه ، سنڌ . ڇاپو: پهريون: فيبروري 2013ع، باب: ٽيون، ص: 45
[162] روايت : فداحسين چانڊيو، صحافي نوابشاهه، سنڌ .
[163] ڪتاب: حضرت قاضي احمد دمائي قدس رح، سهيڙيندڙ: جوڻيجو سائين بخش قبولائي، ڇپائيندڙ: حضرت سلطان اولياء اڪيڊمي ڏوڪري لاڙڪاڻو، ڇاپو: پهريون، سال: جنوري 2002ع، ص: 6 کان 7 تائين .
[164] ڪتاب: تحفته الڪرام، تصنيف: مير علي شير قانع، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سال: 1957ع، ڇاپو: پهريون، ڀاڱو: چوڏهون، ص: 347.
[165] ڪتاب: تذڪره مشاهير سنڌ، تاليف: مولانا دين محمد وفائي، ڀاڱو: پهريون، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ ، سال: مارچ _ 2005ع، ڇاپو: ٽيون، ص: 72
[166] ڪتاب: بيگلار نامو، مصنف: ادراڪي بيگلاري، مترجم: خانبهادر محمد صديق ميمڻ، ڇپائيندڙ: انسٽيٽيوٽ آف سنڌ الاجي سنڌ يونيورسٽي ڄام شورو (سنڌ)، ٻيو: ڇاپو، سال: 1982/3ع ، ص: 11
[167] ڪتاب: تاريخ سنڌ، مولفين: مولوي نور محمد نظاماڻي، محمد صديق ’مسافر‘، ڇپائيندڙ: مهراڻ اڪيڊمي واڳڻو در شڪارپور، سنڌ. ڇاپو: ٽيون، سال: آڪٽوبر 2013ع، ص: 334
[168] ڪتاب: تاريخ طاهري، تصنيف: سيد طاهر محمد نسياني ٺٽوي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. سال: 1995ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 29 .
[169] ڪتاب درٻيلي ۾ عزاداريءَ جي مختصر تاريخ، مرتب: زوار شهاب الدين ميمڻ. سال: 2015ع، ص: 7 کان 9 ۽ 22 تائين.
[170] ڪتاب: جامع سنڌي لغت، (جلد: پهريون، الف _ ٻ)، مرتب، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، حيدرآباد، سنڌ. سال: 1995ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 80
[171] ڪتاب: عزاداري اور غير مسلم اقوام، تحقيق و تحرير: زوار عبدالستار درس، ناشر: عزادار رابطه ڪاميٽي حيدرآباد، ايليڪاٽ جو پِڙُ، پڪو قلعو حيدرآباد، سنڌ . سال:2017ع، ص:114 کان 115 تائين.
[172] ڪتاب: نهج الاسرار، (من ڪلام حيدرِ ڪرار عليه السلام)، مولف: محمد بشارت علي، مترجم: مشتاق ”مسرور“ باريچو، ڇپرائيندڙ: اداره علوم اهلبيت عه، قدم گاهه مولا علي عه، حيدرآباد سنڌ، ڇاپو: پهريون. سال: 2014ع، ص: 50
141 ڪتاب: عزاداري اور غير مسلم اقوام، تحقيق و تحرير: زوار عبدالستار درس، ناشر: عزادار رابطه ڪاميٽي حيدرآباد، سنڌ . سال:2017ع، ص: 113 کان 114 تائين.
142 ڪتاب: تاريخ مظهر شاهجهاني، فارسي تاليف، ليکڪ: يوسف ميرڪ بن مير ابو القاسم ’نمڪين‘ سنڌي ترجمو: نياز همايوني. ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سنڌ . سال: مارچ 1979ع، پهريون ايڊيشن، ص: 335
[175] ڪتاب سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد، ڇاپو: پهريون، سال: 1997ع، صفحه، 368 کان 370 تائين.
[176] ڪالم بيدار جعفري، روزاني جيجل ڪراچي، بروز سومر 19 آڪٽوبر 2015ع
[177] ڪتاب: تاريخ سکر، ليکڪ: رحيمداد خان مولائي شيدائي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ، سال: 2005ع، ڇاپو: ٻيو، باب: ڏهون، ص: 140
146 ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر ميرزا امام علي بيگ افسر، ڇپائيندڙ: پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال 1997ع، ڇاپو: پهريون، ص: 239
[179] ڪتاب: جامع سنڌي لغات، جلد: پنجون (ک _ ي)، مرتب: ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي اسبي بورڊ ڄام شورو، حيدرآباد / سنڌ . سال: 1408هجري/ 1988ع، ڇاپو: پهريون. ص: 2557
[180] ڪتاب: موج ادراڪ، ليکڪ: محسن نقوي، ناشر: ماورا پبلشرز لاهور، سال: 2008ع، ص: 140 کان 141 تائين.
[181]ڪتاب: تاريخ شيعيانِ علي، مولفه: علي حُسين رضوي، مطبوعه، اماميه اڪيڊمي ڪراچي، سال: 2013ع،. اشاعت پنجين ص: 756
150 ڪتاب: عشره مجالس ”تاريخِ شيعيت“، مقرر: علامه ڊاڪٽر سيد ضمير اختر نقوي. ناشر: مرڪزِ علوم اسلاميه ڪراچي، سنه 1432 هه، مطابق 2011ع، اشاعت اول: صفحه 125 کان 126 تائين.
[183] ڪتاب: تاريخ طاهري، تصنيف: سيد طاهر محمد نسياني ٺٽوي، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ، سال: 1995ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 282
[184] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ميرزا امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد، سنڌ، سال: 1997ع ڇاپو پهريون،ص: 386 کان 387 تائين
[185] ڪتاب: مڪلي نامه (اردو)، مصنف: مير علي شير قانع، مترجم: ڊاڪٽر نواز علي شوق، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ . سال: آگسٽ 2011ع، ڇاپو: پهريون، ص: 606
[186] ڪتاب: تحفة الطاهرين، مولف: شيخ محمد اعظم بن محمد شفيع ٺٽوي، مترجم: ڊاڪٽر عبدالرسول قادري، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ . سال: 2006ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 72 کان 74 تائين .
[187] ڪتاب: تحفته الڪرام، مصنف: مير علي شير قانع ٺٽوي، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سال: 1957ع، ڇاپو: پهريون، ص: 252 کان 253 تائين.
[188] ڪتاب: تحفته الڪرام، مصنف: مير علي شير قانع ٺٽوي، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، سال: 1957ع، ڇاپو: پهريون، ص: 574 کان 575 تائين.
[189] ڪتاب: تحفة الطاهرين، مولف: شيخ محمد اعظم بن محمد شفيع ٺٽوي، مترجم: ڊاڪٽر عبدالرسول قادري، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ، ڇاپو: ٻيو، سال: 2006ع، ص: 74
[190] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ميرزا امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد، سنڌ، سال: 1997ع ڇاپو پهريون،ص: 386 کان 387 تائين.
[191] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ميرزا امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد، سنڌ، سال: 1997ع ڇاپو: پهريون،ص: 348 کان 349 تائين.
[192] ڪتاب: جامع سنڌي لغات: جلد: پنجون (ک _ ي)، مرتب: ڊاڪٽر نبي بخش نلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، حيدرآباد /سنڌ . سال: 1408هجري/ 1988ع، ڇاپو: پهريو. ص: 2557
[193] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال: 1997ع، ڇاپو: پهريون، ص: 378
[194] ڪتاب: سنڌ جي عزاداري، مصنف: ڊاڪٽر امام علي بيگ افسر، پبلشر: بزم فتح امام بارگاهه علي آباد ٽنڊو آغا حيدرآباد. سال:1997ع، ڇاپو: پهريون، ص: 379
[195] ڪتاب: جامع سنڌي لغات، (جلد ٻيو، ڀ _ چ)، مرتب: ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، حيدرآباد. سال: 1401هجري، 1981ع، ڇاپو: پهريون، ص: 809
[196] ڪتاب: سنڌ _ هند جي قديم جاگرافي، مصنف: اليگزينڊر ڪننگھام، مترجم: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: 2007ع، ص: 249 کان 250 تائين.
[197] ڪتاب: تحفته الڪرام، تصنيف: مير علي شير قانع، مترجم: مخدوم امير احمد، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو،سنڌ ڇاپو: پهريون، سال 1957ع، ص: 464
[198] ڪتاب: سنڌ جون ذاتيون قومون ۽ قبيلا، ليکڪ: اياز ڀاڳت، ڇپائيندڙ: مهراڻ پبلشرز ڪراچي. ٻيون ڇاپو، سال: 2010ع، ص: 303
[199] زباني بيان: زوار عبداللطيف ملاح _ 2001ع ۾ مونکي پاڻ ڏسيائين.
[200] زباني روايت: والده مولانا امدا حسين شجاعي.
[201] ڪتاب: تاريخِ شيعيت، مقرر: علامه ڊاڪٽر سيد ضمير اختر نقوي، ناشر: مرڪزِ علومه اسلاميه ڪراچي، سال: 2011ع، اشاعت: اول، ص: 120
[202] ڪتاب: روهڙيءَ جون ساڍيون ٽي سورا ئتيون صديون، تحقيق و تصنيف: انجينئر سيد حسين شاهه موسوي، ڇپائيندڙ: موج وحدت پبليڪيشنس روهڙي، سال: 2013ع، ڇاپو: پهريون، ص: 196
[203] ڪتاب: اقوامِ عالم اور عزاداريءِ حسين، ليکڪ: علامه ڊاڪٽر سيد ضمير اختر نقوي، ناشر: مرڪزِ علومِ اسلاميه ڪراچي. سال: 2012ع، ڇاپو: پهريون. ص: 23
[204] ڪتاب: سچل سرمست جو مرثيو، تحقيق: ڊاڪٽر مخمور بخاري، ڇپائيندڙ: ثقافت کاتو، حڪومت سنڌ، ڇاپو: پهريون، جولاءِ 2014ع ص: 14
168 ڪتاب سُرُ ڪيڏارو، مرتب: منظور احمد قناصرو، ڇپائيندڙ: ثقافت ۽ سياحت کاتو، حڪومت سنڌ. سال: 2008ع، ڇاپو: پهريون، ص: 16کان 18 تائين
[206] ڪتاب تنقيد ۽ تنقيد نگاري، ليکڪ: احسان بدوي، ڇپائيندڙ: آر _ ايڇ _ احمد ائنڊ برادرس بوڪسيلرس، پبلشر، شاهي بازار، حيدرآباد سنڌ. سال: مارڄ 1970ع، دفعو: ٻيو، ص: 34
[207] ڪتاب: تنقيد ۽ تنقيد نگاري، ليکڪ: احسان بدوي، ڇپائيندڙ: آر_ ايڃ _ احمد ائنڊ برادرس بوڪسيلرس، پبلشرس، شاهي بازار حيدر آباد سنڌ. سال: 1970ع دفعو: ٻيو، ص: 36 کان 37 تائين.
[208] موازنه انيس و دبير، علامه شبلي نعماني، ص: 11
[209] ڪتاب، اذانِ مقتل، ڊاڪٽر هلال نقوي، سال: فيبروري 1994ع، ڇپائيندڙ: محمدي ٽرسٽ لنڊن، ڪراچي. ص: 10
[210] ڪتاب: تنقيد ۽ تنقيد نگاري، ليکڪ: احسان بدوي، ڇپائيندڙ: آر_ ايڃ _ احمد ائنڊ برادرس بوڪسيلرس، پبلشرس، شاهي بازار حيدر آباد سنڌ. سال: 1970ع، دفعو: ٻيو، ص: 38 کان 39 تائين.
[211] ڪتاب: سيوهڻ جي قديم عزاداري، تحرير ۽ تحقيق: نظير حيات سيوهاڻي، ڇپائيندڙ: پروفيسر سيد اعجاز علي شاهه رضوي، سال: 2013ع، ڇاپو: پهريون، ص: 33
[212] ڪتاب: عرفانِ غم، مرتب: سيد قيصر حسين ’قيصر‘ مشهدي، ناشر: محفوظ بڪ ايجنسي _ مارٽن روڊ ڪراچي. تاريخ اشاعت: پهرين محرم 1414 هجري، ص: 8
[213] عرفانِ غم، مُرتب: سيد قيصر حسين ’قيصر‘ مشهدي، ناشر: محفوظ بڪ ايجنسي ، مارٽن روڊ ڪراچي، اشاعت: پهرين محرم 1414 هجري، ص: 10
[214] ڪتاب: تنقيد ۽ تنقيد نگاري، ليکڪ: احسان بدوي، ڇپائيندڙ: آر_ ايڃ _ احمد ائنڊ برادرس بوڪسيلرس، پبلشرس، شاهي بازار حيدر آباد سنڌ. سال: 1970ع دفعو: ٻيو، ص: 44 کان 45 تائين
177 ڪتاب: سيد ثابت علي شاهه، شخصيت ۽ شاعري، مصنف: عبدالقيوم ’صائب‘، پريس: اين _ ڪي _ پرنٽنگ پريس، محمدي پلازه، ويسٽ ڪچا، حيدر آباد، سنڌ . سال: اپريل 2003ع، ص: 7 کان 19 تائين
[216] ڪتاب: تنقيد ۽ تنقيد نگاري، ليکڪ: احسان بدوي، ڇپائيندڙ: آر _ ايڃ _ احمد ائنڊ برادرس بوڪسيلرس، پبلشرس، شاهي بازار، حيدرآباد سنڌ. سال: مارڃ 1970ع، دفعو: ٻيو، ص: 34 کان 35 تائين.
[217] ڪتاب: مَرثيو تاريخ جي آئيني ۾، تحقيق ۽ تحرير: زوار عبدالستار درس، ڇپائيندڙ: پروفيسر سيد اعجاز علي شاهه رضوي، ڇپيندڙ: ڪولاچي پرنٽرز حيدر چوڪ حيدرآباد، سنڌ، سال: 2015ع، ص: 10
[218] ڪتاب: سر ڪيڏارو، مرتب: منظور احمد قناصرو، ڇپائيندڙ: ثقافت ۽ سياحت کاتو، حڪومت سنڌ، سال: 2008ع، ڇاپو: پهريون، ص: 18
[219] ڪتاب: تنقيد ۽ تنقيد نگاري، ليکڪ: احسان بدوي، ڇپائيندڙ: آر _ ايڇ _ احمد ائنڊ برادرس بوڪسيلرس، پبلشر، شاهي بازار، حيدر آباد سنڌ. سال: مارچ 1970ع، دفعو: ٻيو، ص: 63، 64، 72 تائين.
[220] ڪتاب: وهي کاتي جا پنا (آتم ڪٿا)، ليکڪ: لڇمڻ ڪومل، پبلشر: سوجھرو، پي او باڪس نمبر 700 جي پي او ڪراچي، سنڌ. سال: مئي 2008ع، ڀاڱو: ٻيو، ص: 227
[221] ڪتاب: عرفانِ غم، مرتب: سيد قيصر حسين قيصر مشهدي، ناشر: محفوظ بڪ ايجنسي، مارٽن روڊ ڪراچي. سال: پهرين محرم 1414 هجري، ص: 8
[222] ڪتاب سچل سرمت جو مرثيو، تحقيق: ڊاڪٽر مخمور بخاري، ڇپائيندڙ: ثقافت کاتو، حڪومت سنڌ، سال: جولاءِ 2014ع، ڇاپو: پهريون، ص: 14
[223] ڪتاب: مَرثيو تاريخ جي آئيني ۾، تحقيق ۽ تحرير: زوار عبدالستار درس، ڇپائيندڙ: پروفيسر سيد اعجاز علي شاهه رضوي، ڇپيندڙ: ڪولاچي پرنٽرز حيدر چوڪ حيدرآباد سنڌ، سال: 2015ع، ڇاپو: پهريون، ص: 46 کان 47 تائين.
[224] ڪتاب: ڪڇين جا قول، ليکڪ: محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ . سال: 2006ع، ڇاپو: ٻيو، ص:3 .
[225] ڪتاب: ڪڇين جا قول، ليکڪ: محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. سال: 2006ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 229 .
[226] ڪتاب : ڪڇين جا قول، ليکڪ: محمد سومار شيخ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ، سال: 2006ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 229
[227] ڪتاب: علم موسيقي، تصنيف: شاعر رمضان واڍو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: مارچ 2006ع، ص: 104 کان 105 تائين.
[228] ابرق: ڪپڙي جي قسم کان علاوه هڪ پٿر به آهي. پر هتي تعزيي ۾ رنگين قسم جو ’اَبرَقُ _ ڪپڙو‘ استعمال ٿيل آهي. پٿر جي ابرق تي وري نقش چٽبا هيا ۽ انهن جون مهرون ٺاهيون وينديون هيون. ابرق پٿر بابت پرڏيهي اسڪالر مسٽر گريگوري ايل. پوسيل، جو شڪاگو يونيورسٽيءَ جي انٿرا پالاجي شعبي ۾ پي. ايڇ. ڊي لاءِ پيش ڪيل تحقيقي مقالو، ” Indus civilization in saurashtra“ جي عطا محمد ڀنڀري پاران ڪيل سنڌي ترجمي: ”سنڌو سڀيتا جا سوراشٽر وارا ماڳ“ ۾ تعارفي باب پهرين ۾هڪ هنڌ لکي ٿو ته: ”سنڌو لکت ۽ ابرق جي پٿر ( Steatite) جي مهرن ( Seal). اڳتي وري صفحي نمبر 19 تي لکي ٿو ته: ڳوٺ ”نند واري“ مان ابرق پٿر جون ٺهيل مهرون به مليون. (ڪتاب: سنڌو سڀيتا جا سوراشٽر وارا ماڳ، مصنف: گريگوري ايل. پوسيل. سنڌيڪار: عطا محمد ڀنڀرو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. ڇاپو: پهريون، سال: اپريل 2015ع، ص: 15 کان 19 تائين.
[229] ڪتاب: علم موسيقي، تصنيف: شاعر رمضان واڍو، تحقيق ۽ تصحيح: ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ. ڇاپو: پهريون، مارچ 2006ع، ص: 78
[230] حوالو : رڪارڊ انجمن نوانانِ سنه 1962_ (منشور) ضميمه الف، ص: 13 کان 15 تائين .
[231] شهر جي عزاداريءَ جي سلسلي ۾ 3 آگسٽ 1965ع تي مرڪزي انجمن نوجانانِ شيعه پاران شهر جي مذهبي تنظيمن جي ڪوٺايل گڏجاڻيءَ ۾، ’انجمن حسيني‘ جو صرف صدر: مير غلام عابد ٽالپر (مير مولائي) پهتو.“ (حوالو: رڪارڊ انجمن نوجوانانِ شيعه.)
[232] ملڪ بشير احمد اعواڻ، محرابپور لڳ ملڪن جي چئودڳيءَ تي ويٺل هيو، جيڪو هتي مير غلام عباس ٽالپر وٽ مال جي واڙي تي ملازم بيٺل هيو. تنهن پهريون ڀيرو ڇهين محرم الحرام تي هتي چاڪين جي پڙ اڳيان شاهي بازار جي چوڪ تي زنجير جو ماتم ڪري، زنجير زني جي ماتم جي شروعات ڪئي، ان بعد سنه 1970ع واري ڏهاڪي ۾ حلقي واري انداز ۾ زنجير زني جي ماتم کي خيرپور (لقمان) جي ماتمي تنظيم زور وٺرايو.
[233] انجمن جي رڪارڊ موجب: ”محمد بخش نانگراج، انجمن ٺهڻ جي ٻن سالن بعد 1964ع ڌاري شامل ٿيو. پهريون عهدو شيعه جامع مسجد جي تعميراتي ڪاميٽيءَ ۾ سنه 1965ع ۽ ٻيو سنه 1966ع ۾ رضاڪار ۾ ماڻيائين.“ انجمن ۾ دير سان شامل ٿيڻ جو سبب؛ ننڍي عمر، معاشي حالتون، پڙهائي ۽ رهائش شهر کان ٻاهر ڳوٺ ۾ هئڻ، ڪري وقت جي قلت ٿي سگھي ٿو. زباني بيان زنوار عبداللطيف ملاح: ”محمد بخش نانگراج اسانجو ننڍپڻ جو هم خيال دوست هيو، پر مذهبي شوق گھٽ هئڻ ڪري انجمن ۾ ٻن سالن بعد شامل ٿيو. انجمن کي رجسٽرڊ ڪرائڻ لاءِ سنه 1966ع ۾ تنظيم جو آئين جوڙيو سين ته ان ۾ سندس نالو شامل ڪيو ويو. 1966ع کان زندگيءَ جي آخري گھڙين تائين يگانو عزادار رهيو.“
[234] ڪتاب: جامع سنڌي لغات، (جلد: پنجون، ک _ ي) مرتب: ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، حيدرآباد، سنڌ .سال: 1408 هجري، 1988ع، ڇاپو: پهريون، ص: 2609
[235] ڪتاب: روهڙيءَ جون ساڍيون ٽي سورا ئتيون صديون، تحقيق ۽ تصنيف: انجينئر سيد عبدالحسين موسوي، ڇپائيندڙ: موج وحدت پبليڪيشنس روهڙي، سال: 2013ع ڇاپو: پهريون، ص: 151
[236] ڪتاب: جامع سنڌي لغات، جلد: پهريون (ا _ ب)، مرتب: ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ، سال: 1995ع، ڇاپو: ٻيو، ص: 186
[237] ڪتاب: لغات سنڌي مّفّفات، مصنف: مخدوم محمد زمان طالب المولى، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو، سنڌ، سال: 1991ع، ڇاپو: پهريون، ص: 90
[238] ڪتاب: سر ڪيڏارو، مرتب: منظور احمد قناصرو، ڇپائيندڙ: ثقافت ۽ سياحت کاتو، حڪومت سنڌ . سال: 2008ع، ڇاپو: پهريون، ص: 16
[239] ڪتاب: سرهاڻ، ليکڪ: سيد عبدالحسين شاهه موسوي، ڇپائيندڙ: آر _ ايڇ احمد برادرز حيدرآباد، ڇاپو: پهريون. ص: 315/16
[240] ڪتاب: روهڙيءَ جون ساڍيون ٽي سورا ئتيون صديون، تحقيق ۽ تصنيف: انجينئر سيد عبدالحسين موسوي، پبلشر: موج وحدت پبليڪيشنس روهڙي، سال: 2013ع، ڇاپو: پهريون، باب: ٽيون، ص: 480
[241] سنڌ جو مشهور شرناءِ نواز استاد فقير عبد الله سمو، ڄامشورو، سنڌ _ چوي ٿو ته: ”اوسارن تي صرف ’سنڌي راڳ‘ مان ئي طرزون _ ڌنون ، رکيون وينديون آهن. جيڪي مستورات جي عزاداريءَ ۾ چيا ويندا آهن. سندس چواڻي ته : اوسارو سنڌ ۾ ميرن جي دور کانپوءِ _ انگريز دور ۾ شروع ٿيو.“
[242] زباني بيان: زوجه مير غلام حسين ٽالپر (اول) ۽ مير فيض حسين ٽالپر .
[243] ڪتاب: شاهه جو رسالو، مرتب: عبدالغفار ’گوهر‘ دائود پوٽو، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي، سنڌ. سال: 2009ع، ، ٽيون: ڇاپو، ص:1392
[244] ڪتاب: پيڙا جو سفر، ليکڪا: حميده گھانگھرو، ڇپائيندڙ: شهيد نظير عباسي فائونڊيشن، سال: 9 آگسٽ 2006ع، ڇاپو: پهريون. ص: 16
[245] فيس بڪ: ”ديوان گاگن داس“ جي اسٽيٽس تان کنيل پوسٽ.
[246] ڪاٺ ٻانڀڻ: ڪاٺ ٻانڀڻن بابت ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ پنهنجي ڪتاب ’رهاڻ هيرن کاڻ‘ ۾ هڪ هنڌ لکي ٿو ته: ”ڀانئجي ٿو ته’ڪاٺ ٻانڀڻ‘ قبيلي وارا سنڌ ۾ توڙي سنڌ کان ٻاهر، جيسلمير ۽ جوڌپور طرف آباد رهيا آهن. پاڪستان کان اڳ اهي ٻاهريان ’ڪاٺ ٻانڀڻ‘ سنڌ ۾ خيرات وٺڻ لاءِ ٽولا ٽولا ٺاهي ايندا هئا. مٿي تي ڳاڙهي پڳڙي سندن سڃاڻپ جو نشان هئي. در تي اچي امام حسين سڳوري جي ساراهه ڪندا هئا ۽ خيرات گھرندا هئا.
سنڌ جي ضلعي حيدر آباد تعلقي ٽنڊي محمد خان ۾’ڪاٺ ٻانڀڻ‘ جي نالي سان ڳوٺ، ديهه ۽ تپو مشهور آهي.“ (حوالو: ڪتاب: رهاڻ هيرن کاڻ ’ڀاڱو ٻيو‘ تحقيق ۽ تاليف: ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڇپائيندڙ: ثقافت کاتو، حڪومت سنڌ، سال: 2012ع، ڇاپو: پهريون، ص: 751)
[247] ڪتاب: عزاداري اور غير مسلم اقوام، تحقيق و تحرير: زوار عبدالستار درس، ناشر: عزادار رابطه ڪاميٽي حيدرآباد، سنڌ . سال: 2017ع، ڇاپو: پهريون، ص: 68 کان 69 تائين.
[248] ڪتاب: اقوام عالم اور عزاداري حسين، مقرر: علامه ڊاڪٽر سيد ضمير اختر نقوي، ناشر: مرڪزِ علومِ اسلاميه ڪراچي، سال: 2012ع، اشاعت: اول، ص: 152
[249] حوالو: ڪالم: حسن مجتبى، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي، 23 آگسٽ 2006ع
[250] فقير گلاب مڱڻهار جي ڏسيل ڇهن (6) تارُ جي تصديق استاد فقير عبدالله سمو _ ڄام شورو، ڪئي. ۽ تفصيل سان ڏسيو ته: اهي ڇهه ئي تار اسان هتي ڄام شورو، حيدرآباد، سيوهڻ ۽ سنڌ جي ٻين علائقن ۾ نغارن تي وڄائيندا آهيون. جنهن جي شروعات پهرين تار، ياحسين عه کان ڪري ڇهين تار، نُوليءَ تي اختتام پذير ڪندا آهيون.
[251] ڪتاب: جامع سنڌي لغات، جلد: پنجون (ک _ ي)، مرتب: ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي اسبي بورڊ، ڄام شورو، سنڌ. سال: 1408هجري، 1988ع، ڇاپو: پهريون. ص: 2817
[252] حوالو: روزانه ڪاوش حيدرآباد، سنڌ، تاريخ: 28 ڊسمبر 2009ع، بروز سومر، ڏهين محرم الحرام، خاص ايڊيشن .
[253] ڪتاب: علم موسيقي، تصنيف: شاعر رمضان واڍو، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ، ڄام شورو، سنڌ. ڇاپو، پهريون، مارچ 2006ع، ص: 93 کان 94 تائين.
[254] ڪتاب: شاهه جو رسالو، مهتمم: هوتچند مولچند گُربخشاڻي، ناشر: عبدالحميد آخوند، سيڪريٽري ڀٽ شاهه ثقافتي مرڪز حڪومت سنڌ، سال: 1992ع، نئون ڇاپو هڪ جلد ۾، ٽيون ڇاپو. ص: 366
[255] ارباب ميمڻ اصل هالاڻيءَ جو رهواسي هيو، ٽائون ڪاميٽي راڻيپور ۾ انسپيڪٽر هيو. هتي ڏاڏي اقبال، آڍي ۽ غلام حيدر (نانگو) خاصخيليءَ وارن جي ڏاڏيءَ سان (ٻيو) نڪاح ڪيائين ته هتي رهڻ لڳو. ڪپڙن جو ڪمال جو ڪاريگر هيو. بهترين درزي هيو. راڻيپور ۾’استاد انبڙيءَ‘جي نالي سان مشهور هيو. هتي شادي کانپوءِ محبتِ اهلبيت اختيار ڪيائين. نغارن وڄائڻ جو وٽس وڏو ڏانءُ هيو. حوالو: زباني بيان – صحافي الطاف اثيم راڻيپور، ڪامريڊ غلام رسول سهتو. مير غلام عابد ٽالپر، ۽ والده مولانا امداد حسين شجاعي، ربنواز شيدي (مامو ربن شيدي) .
[256] زباني بيان: ڊاڪٽر سيد محمد عباس شاهه صفوي. 22 رمضان 2012ع ۾ مونکي ان مسجد بابت ڏسيو هيو ته: هن ’مسجد پنجتني‘ جا آخري نمازي انور ملاح ۽ پاڻ هيا.
[257] حوالو: رڪارڊ انجمن سپاهه عباس محرابپور
[258] زباني روايت: مير غلام نبي ٽالپر (محرابپور)
[259] ”مير غلام مصطفى خان ٽالپر کي سنه 1853ع ۾ انگريز سرڪار در مهينو 500 روپيه مهينو پينشن عنايت ڪئي، جيڪا سنه 1890ع ۾ وڌائي 800 روپيه ڪئي. حوالو: پوليٽيڪل ڊپارٽمنٽ ڪمشنر صاحب جي آفيس، صفحه (3) ليٽر نمبر، -A 627 ، تاريخ 24 مهينو جولائي سنه 1896ع Sd/ H. E .M. jAMES “ _ نوٽ: هي نقل جناب ڪمشنر صاحب بهادر سنڌ جو، هاءِ ڪورٽ خيرپور رياست جي مُهرَ سان حبيب الله خان ٽالپر پٽ مرحوم مير غلامصطفى خان ٽالپر ڏانهن 1896ع ۾ موڪليو ويو.
[260] زباني روايت: فقير عطا حسين سهتو.
[261] زباني روايت: فقير عطاءُ حسين سهتو ۽ ڪامريڊ غلام رسول سهتو. سنه 1997ع آفيس: سنڌ اخبار حيدرآباد .
[262] زباني بيان: ربنواز شيدي (ربن شيدي) والد مولانا امداد حسين شجاعي.
[263] زباني بيان: فقير مولابخش ملاح، سنه 1994ع ۾ مونکي ’عاشق‘ درگاهه شير شاهه جي سڄي ڪهاڻي ٻُڌائي هئي.
[264] ڪتاب: جامع سنڌي لغات، جلد ٻيون (ڀ _ چ)، مرتب، ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو/ حيدرآباد پاڪستان. ڇاپو: پهريون. سال: 1981ع، ص: 824
[265] ڪتاب: الف بي وارو شاهه جو رسالو ۽ رسالي جي ڏسڻي، مرتب: عبدالغفار ’گوهر‘ دائود پوٽو، ڇپائيندڙ: سنڌيڪا اڪيدمي ڪراچي، سال: 2009ع، ڇاپو: ٽيون، ص: 21
[266] شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ جو رسالو، مهتمم: هوتچند مولچند گربخشاڻي، ڇپائيندڙ: شاهه عبداللطيف ڀٽائي ثقافتي مرڪز ڀٽ شاهه: حيدرآباد سنڌ. سال: 1992ع، ڇاپو: ٽيون، ص: 143