ايامِ عزا دوران سرڪاري ادارن ۽ سياسي تنظيمن جو ڪردار
ٽائون ڪاميٽي محرابپور
هن اداري جي ورڪرن جو شهر جي صفائي ۾ اهم ڪردار رهيو آهي. هن اداري جا ورڪر ايامِ عزا جي ڏهاڙن ۾ صبح شام صفائيءَ جو بهتر نظام رکندا آهن. هن اداري جي قيام کان وٺي هن مهل تائين صفائيءَ واري عملي عزادارن سان پاڻ ملهايو آهي. اهڙن کاهوڙي ورڪرن کي جس ڏيڻ کان رهي نه ٿو سگھجي.
ٻين شهرن جي ڀيٽ ۾ هتي صفائيءَ جو انتظام بهتر رکندڙ، کاهوڙي ورڪرن جي هڪ ڊگھي لسٽ آهي. جنهن جي شروعات سُکرام کان ٿئي ٿي. هن فهرست ۾ جمعدار سُکرام هندستاني ۽ سندس مڪمل فيملي، چندڪي هندستاني ۽ سندس مڪمل فيملي، بشير احمد شيخ ۽ سندس مڪمل فيملي، غلام شبير شيخ ۽ سندس مڪمل فيملي ۽ جمعدار اختر حسين شيخ ۽ سندس مڪمل فيملي ۽ ٻيا ورڪر شامل آهن؛ جيڪي هن مهل تائين شهر ۾ نڪرندڙ ماتمي جلوسن جي روٽن جي صفائي بنا ڪنهن چوڻ جي پنهنجي عبادت سمجھي ڪندا آهن. سُکرام هندستانيءَ کان وٺي نوجوان اختر حسين شيخ تائين هنن ماڻهن جو عزاداري امام حسين (عه) ۾ پنهنجي حصي جو هڪ ڪردار رهيو آهي. ماتمدارن لاءِ روٽ صاف ڪندڙن ۾ ڪيترائي عزادار ۽ مظلوم ڪربلا جا عقيدتمند هندو توڙي مسلمان شامل رهيا آهن جن جو ڪردار محرابپور جي عزاداريءَ جو حصو بڻيل آهي. جن جا ڪجھ نالا هن ريت آهن.
بشير احمد شيخ، شبير احمد شيخ، اياز احمد شيخ، مجاهد حسين شيخ، لعل بخش شيخ، مينهون خان شيخ، امير بخش شيخ ۽ هندن مان: ٽيڪچند بالميڪي هندستاني، پريم چند هندستاني، پريم بنگالي، شريف هندستاني، سُڃيرو هندستاني، سُکرام هندستاني، بابولال هندستاني، بينو هندستاني، سلطان هندستاني، چندڪي هندستاني، اعتباري هندستاني، جاويد هندستاني، جاويد ولد پريم بنگالي، راجه ولد ٽيڪچند هندستاني. هنن ماڻهن ماتمدارن جي خدمت ۾ پنهنجي حصي جو ڪردار ادا ڪيو آهي. جيڪو سلسلو سالن کان اڄ تائين جاري آهي. هي ماڻهو ماتمدارن جي خدمت ڪنهنجي حڪم تي نه پر، امام حسين عه جي عشق ۾ پنهنجي عبادت سمجھي ڪندا آهن.
واپڊا: هن کاتي جا آفيسر ۽ ٻيو اسٽاف پهرين محرم کان 8 ربيع الاول تائين شهر ۾ ٿيندڙ مجلسن ۽ ماتمي جلوسن دوران هر حالت ۾ بجليءَ کي بحال رکندا آهن ۽ دوران پروگرام هر اڻ وڻندڙ واقعي کي منهن ڏيڻ لاءِ موجود هوندا آهن. 10 محرم الحرام جي رات واري جلوس ۾ واپڊا جو مڪمل عملو هر اڻ وڻندڙ واقعي کي منهن ڏيڻ لاءِ هر وقت تيار هوندو آهي ۽ سڄي رات جلوس سان هوندو آهي. روٽ ۾ جيڪي به هيٺ لڙڪيل بجليءَ جون تارون تعزين جي گذرڻ ۾ رڪاوٽ جو سبب بڻجنديون آهن، انهن کي ڪٽي روٽ صاف ڪندا هلندا آهن؛ ته جيئن جلوس پنهنجي انداز سان جاري رهي. ان کان علاوه عزاداريءَ جي ڏهاڙن ۾ ڪنهن وقت به بجليءَ جو مسئلو پيدا ٿي پوندو آهي ته واپڊا جو عملو بروقت پهچي مسئلو حل ڪندو آهي. واپڊا جي سڄي عملي جو عزادارن سان ساٿ ۽ سهڪار جو اهڙو سلسلو سالن کان جاري پئي رهيو آهي، جيڪو ساراهه جوڳو عمل آهي.
هن اداري جي فرض شناس، موجوده ورڪرن جي سٿ ۾ ملڪ محمد يامين، ديدار علي نوناري، گل فراز نوناري، رياض حسين راڄپر، عابد علي سيال، فقير عرض محمد هيسباڻي، ملڪ محمد علي هيسباڻي، ديوان لڇمڻ داس لوهاڻو ۽ ٻيا شامل هوندا آهن. هن موڙ تي اسان واپڊا جي رٽائرڊ ۽ وڇڙي ويل دوست ميووه خان نوناريءَ (مرحوم)، اسانجي شهر جي بزرگ شخصيت ملڪ غلام نبي عرف ( چاچو ڀوت)، ملڪ نواب خان، غلام سرور نوناري، فتاح رند (هالاڻي) غلام نبي ميمڻ (هالاڻي) جن جي خدمتن کي به وساري نه ٿا سگھئون. جيڪي گرمي هجي يا سردي، مينهن هجي يا واچ ۽ جَھڪ ۽ جھولي ۾ ماتمدارن جي خدمت ۾ پيش پيش رهيا.
پوليس: هن اداري جو شهر ۾ ماهه محرم الحرام دوران امن و امان جي مسئلي کي برقرار رکڻ ۾ اهم ڪردار پئي رهيو آهي. هن اداري جا ذميوار آفيسر ۽ سپاهه، ذوالحج جي آخري ڏهاڙن ۾ شهر جي شيعه قوم جي نمائينده تنظيم انجمن نوجوانانِ شيعه، جي اهم عهديدارن سان ميٽنگ ڪري، شهر ۾ پوليس عملي جون انهيءَ ترتيب سان ڊيوٽيون لڳائيندا آهن. شهر ۾ ٿيندڙ عشرا، مجلسن ۽ ماتمي جلوسن جو شيڊول کين پهرين محرم الحرام کان اڳ ئي پهچي ويندو آهي. پهرين محرم کان ئي هن اداري جو سپاهه پنهنجين مقرر ڊيوٽين تي وقت سِر پهچي ويندو آهي. هي ادارو ايامِ عزا دوران مومنين سان هر وقت رابطي ۾ رهندو آهي. ماتمي جلوس نڪرڻ کان ڪجھ وقت اڳ ئي پنهنجا سيڪيورٽيءَ جا انتظام سنڀالي وٺندو آهي. جلوسن دوران ڪنهن به اڻ وڻندڙ واقعي، حادثي کي منهن ڏيڻ لاءِ هن اداري جا تربيت يافته جوان هر حوالي سان تيار بيٺل هوندا آهن. ماتمين جو تحفظ ۽ امن و امان جي مسئلي کي بحال رکڻ لاءِ ٻاهران نفري پڻ گھرائي ويندي آهي جنهن جي کاڌ خوراڪ جو بندوبست مرڪزي تنظيم انجمن نوجانانِ شيعه ڪندي آهي.
پوليس انتظاميه سان مومنين، شهر جي عام ماڻهن، ٻين مسلڪ ۽ مذهب جي ماڻهن جو پڻ سٺو تعاون رهندو آهي. پوليس انتظاميه کي بهتر مشوره ڏيڻ ۽ شهر جي پر امن ۽ مذهبي مِٺاس واري ماحول کان واقف رکڻ ۾ مقامي پوليسارن جو به اهم ۽ ساراهه جوڳو ڪردار هوندو آهي. جن ۾ غلام عباس سهتو، نصر الله شيخ، سينگار علي شيخ، قادر بخش سولنگي،عبدالغفار راجپوت، محمد حنيف ڪمبوهه، سليم رضا قاضي، ياسين شيخ، انور علي ڪمبوهه، عبد الرزاق ميمڻ، سرور حسين مغل، محمد بوٽا مغل، عبداللطيف مغل، محمد امين مغل، محراب خان کرل، ڪامران علي چانڊيو، محمد سرور چنه، شوڪت حسين ’سنڌي‘ ملڪ، وحيد علي شيخ، عبداللطيف سومرو، فقير سڪندر علي نوناري، شبير احمد راجپوت، شاهد حسين نوناري، شوڪت حسين نوناري، ذيشان حسين نوناري، فدا حسين شيخ، زاهد حسين آرائين، ڪريم بخش ميمڻ، عابد حسين راڄپر، محمد الياس سومرو، فرزند علي آرائين، سيد رياض حسين شاهه، ۽ ٻيا شامل آهن. محرابپور جي هنن عملدارن جو امن جي بحاليءَ ۾ انتظاميه ۽ شهرين وچ ۾ هڪ پل وارو ڪردار رهيو آهي. جيڪو سنڌ جي ٻين شهرن لاءِ به هڪ مثال بڻيل آهي.
ٽيلي فون: هن اداري جا آفيسر ۽ ملازم ٻين ادارن جيان عزاداريءَ جي ڏهاڙن ۾ رابطن جي سلسلي کي هر وقت قائم رکڻ ۾ پنهنجو ڪردار نڀائيندا رهيا آهن. پراڻي دور ۾ گھٽ سهوليتن هئڻ ڪري ڪنهن مقرر، مولوي، ذاڪر سان خاص ڪري پنجاب جي عالمن ۽ ذاڪرن سان رابطو ڪرڻ هڪ مسئلو هوندو هيو. انهن ڏهاڙن ۾ هن اداري جا ورڪر ٻيڻي ٻانهن ڏئي انجمن ۽ مجلسن جي بانيڪارن جا مقررن، عالمن ۽ ذاڪرن سان رابطا ڪرائيندا هيا. امن امان جي مسئلي لاءِ ڪنهن به انتظامي اداري ڏانهن ’تار‘ ڪرڻي هوندي هئي ته وارو وارو ڪري وٺندا هيا.
10 محرم جي رات ۽ ڏينهن واري جلوس ۾ ٻين ادارن جيان هن اداري ۽ ان جي ورڪرن جو به اهم ۽ هڪ ساراهه جوڳو ڪردار آهي. هن اداري جا ورڪر سڄي رات ۽ ڏينهن جلوس جي اڳيان پويان هلندا رهندا آهن. روٽ ۾ ڪٿي ڪائي ٽيلي فون جي تار کنڀي يا گھر تان لڙڪيل هوندي ته ان کي ان ئي وقت ڪٽي وٺندا آهن؛ ته جيئن تعزين جو جلوس پنهنجي روانيءَ سان هلندو رهي. هي عملو تتي، ٿڌي ماتمدارن سان جلوس شروع ٿيڻ کان جلوس ختم ٿيڻ تائين گڏ گڏ هلندو آهي. هن اداري جي بزرگ ۽ نوجوان، رٽائرڊ ۽ حاضر سروس ورڪرن جون عزاداري امام حسين عليه السلام لاءِ ڪيل خدمتون وسارڻ جوڳيون آهن. هن موڙ تي انهن بلند وقار ورڪرن کي نالن سان ياد نه ڪرڻ ساڻن ناانصافي ٿيندي. مونکي جن دوستن جي نالن جي لسٽ ملي سگھي آهي انهن ۾ چاچو امداد علي مغل (ٽنڊو مير محراب )، مراد علي چاچڙ، الاهي بخش چاچڙ، تاج محمد موجائي، فيض محمد چنه، محمد اقبال چاچڙ ۽ ٻيا شامل آهن.
صحت کاتو: هن اداري جا انسان دوست، فرض شناس بالا آفيسر ۽ ٻيو عملو، محرم الحرام جي ڏهاڙن ۾ ماتمي جلوسن دوران پنهنجي ڊيوٽي وڏي عقيدت ۽ احترام سان ادا ڪندا آهن. هن عملي جا ورڪر محرم الحرام جي ڇهين، ڏهين ۽ چهلم تي ٿيندڙ خون جي زخمي ماتمدارن جي خدمت، مَلَم پٽي ڪرڻ وارو ڪم سنه 1962ع کان وٺي هن مهل تائين ايمان جي سلامتي ۽ عقيدت جي وڏي جذبي سان ڪندا اچن ٿا.
هي شهر جڏهن ننڍڙو هيو تڏهن آبادي به ان حساب سان هئي ۽ هاڻ جڏهن وڌڻ لڳو آهي ته آباديءَ سان گڏ عزاداريءَ ۾ به اضافو آيو آهي. هن شهر ۾ دستي ۽ خون جو ماتم ڪرڻ لاءِ شهر جي آس پاس وارن علائقن کان به ماتمدار ايندا آهن. 1962ع جي ڀيٽ ۾ 2016ع ۾ ٿيندڙ عزاداريءِ ۾ ڏينهن رات جو فرق آهي. ڇهين محرم، ڏهين محرم ۽ 20 صفر چهلم امام حسين (ع) جي موقعي تي ٿيندڙ خون جي زبردست ماتم دوران جيڪي به ماتمدار زخمي ٿيندا آهن انهن جي ترت تيماداري، مَلم پٽي، فرسٽ ايڊ، ڏيڻ لاءِ صحت کاتي جو فرض شناس عملو پنهنجي ڪئمپ ۾ اڳواٽ ئي تيار بيٺو هوندو آهي. مذهبي تنّظيمن جا رضاڪار ۽ اسڪائوٽ جا ورڪر جيئن ئي ڪرندڙ، زخمي ماتمدارن کي ميڊيڪل ڪئمپ تي پهچائيندا آهن ته، هي انهن جي بهتر کان بهتر نموني تُرت خدمت ڪندا آهن. زخم جي گهرائيءَ کي ضرورت جي حساب سان ٽانڪا هڻي وهندڙ رت بند ڪندا آهن. شديد زخمي ماتمدار کي بنا ڪنهن دير جي ٻاهر نوابشاهه، حيدرآباد موڪليندا آهن. هي عملو ماتمدارن جي خدمت دوران زندگيءَ جي معاملي ۾ ڪنهن به قسم جي رسڪ ناهي کڻندو، درست فيصلي ڪرڻ ۾ دير ناهي ڪندو. هي عملو شهر جي ذميوار مذهبي ادارن طرفان هر فيصلي ڪرڻ ۾ بااختيار هوندو آهي.
سالن کان ماتمدارن جي خدمت ڪندڙ، صحت کاتي جا ڪجھ ملازم هن ڌرتيءَ تان اکيون ٻوٽي ويا آهن. جن کي پاڪ بيبي خاتون جنت (س) اَجَرُ عطا ڪندي، باقي جيڪي دوست هن مهل تائين اهڙي عظيم عبادت ۾ مصروف آهن انهن جي احساساتي، انسان دوست جذبن کي جس ڏجي ٿو. ماتمي جلوسن ۾ زخمي ماتمدارن جي مَلم پٽي ڪندڙ صحت کاتي جي ملازمن جي شروع کان وٺي هن مهل تائين فهرست ڪجھ هن ريت آهي.
صحت کاتي جي موجوده عملي ۾ ڊاڪٽر محمد شفيع ’طور‘، ڊاڪٽر نعمت الله ميمڻ، ڊاڪٽر مير نياز حسين ٽالپر، ڊاڪٽر سيد قمر عباس شاهه، جن سان ميڊيڪل عملي ۾ رياض حسين سهتو، علي نواز آرائين، اصغر علي راڄپر، غلام شبير راڄپر، نازڪ حسين چنه، غلام مصطفى قاضي ۽ سڪندر علي سومراه، جن شامل آهن. هن اداري پاران جلوس سان 24 ڪلاڪ ايمبولينس واري گاڏي گڏ هوندي آهي جنهن کي هلائڻ جي ذميواري علي محمد ملاح جي هوندي آهي. خون جي عزاداريءَ ۾ 1978ع کان وٺي هن مهل تائين لڳندڙ ميڊيڪل ڪئمپ جي ذميواري رياض حسين سهتو جي حوالي هوندي آهي جيڪو ان ذميواريءَ کي شروع کان وٺي هن مهل تائين خوش اصلوبيءَ سان نڀائيندو اچي ٿو. سندس چواڻي ته: مولائي سائين!جيستائين زندگي آهي اسان سڀ دوست مولا حسين عليه السلام جي عزادارن جي خدمت ڪندا رهنداسين؛ اسان گنهگارن کي ان خدمت جي عيوض، وڏي سانئڻ اسانجي اوقات کان وڌيڪ نوازيو آهي.
صحت کاتي جي هنن ملازمن پاران زخمي ماتمدارن جون ڪيل خدمتون ساراهه جوڳيون آهن جن کي ڪڏهن به وساري نه ٿو سگھجي. شروعاتي دور ۾ هنن ماڻهن ئي خون جي زخمي ماتمدارن جي ملم پٽي ڪئي. ڊاڪٽر سليم الحق صديقيءَ جي اڳوڻيءَ ۾ ڪم ڪندڙ صحت کاتي جي پهريون مختصر عملو محمد سليمان جانوري، رياض حسين سهتو، جيئند مل لوهاڻو ۽ خادم حسين چَهَواڻُ تي مشتمل هيو.
صحت کاتي جي جن ورڪرن، پنهنجي حياتيءَ جي آخري هڏڪيءَ تائين، مولا حسين (ع) جي زخمي ماتمدارن جي خدمت ڪئي. انهن ۾ مرحوم ڊاڪٽر اعجاز حسين خاصخيلي، الله رکيو جلباڻي، محمد سليمان جانوري ۽ محمد سچل ميمڻ جن جي ساراهه جوڳي ڪردار کي تاريخِ عزاداريءَ ۾ وساري نه ٿو سگھجي.
ايم ڪيو ايم پاران: عزادارن لاءِ ميڊيڪل ڪئمپ ۽ سبيل جو اهتمام
ڏهين محرم الحرام ۽ چهلم امام حسين عه جي ڏهاڙن تي صحت کاتي کان علاوه هتي متحده قومي موومينٽ يونٽ محرابپور، پاران سندن مرڪزي قيادت جي حڪم تي 2004ع کان خون جي ماتم دوران زخمي ماتمدارن جي مَلم پٽي ڪرڻ لاءِ پنهنجي تنظيم طرفان ميڊيڪل ڪئمپ ۽ جلوس جي روٽ سان ٿڌي پاڻيءَ جون سبيلون لڳائيندا آهن. سندن اهڙو ساراهه جوڳو عمل 2004ع کان هن مهل تائين جاري آهي.
هتي محرم الحرام دوران شهر جي ماحول کي پر امن رکڻ ۾ هتان جي سماجي ۽ مذهبي تنظيمن جيان سياسي تنظيمن، ايم ڪيو ايم، پاڪستان پيپلز پارٽي ۽ قوم پرست ۽ ٻين جماعتن جو به اهم ڪردار پئي رهيو آهي. جيڪي محرم الحرام کان اڳ ۽ ايام عزا دوران هر اڻ وڻندڙ واقعي کي منهن ڏيڻ لاءِ عزادارن سان گڏ هوندا آهن.