ملاحن جي پِڙَ تان نڪرندڙ ماتمي جلوسَ
شهادت حضرت امام موسى ڪاظم عليه السلام جي حوالي سان سيد مجاهد شاهه’ناشاد‘ پاران پهرين مختصر انداز ۾ جلوس سهتن جي امام بارگاهه مان سنه 1988ع کان شروع ڪيو جيڪو اڳتي هلي ملاحن جي امام بارگاهه مان سنه 1990ع کان 2007ع تائين هڪ وڏو ماتمي جلوس جي صورت ۾ برآمد ڪيو ويو. جيڪو 25 هين جي منجھند کان شروع ٿي 26 هين جي صبح 10 وڳي ميرن جي امام بارگاهه ۾ ختم ٿيندو هيو؛ جنهن ۾ سنڌ ۽ پنجاب جون ماتمي تنظيمون نوحا خواني ڪنديون هيون. هن جلوس ۾ شرڪت لاءِ ملاحن جي پڙ تي 1998ع ۾ قائد ملت علامه سيد ساجد علي نقوي ۽ شهيد علامه حسن علي تُرابي جن اچي چڪا آهن. سنه 2008ع کان هن جلوس جي روٽ کي مختصر ڪري شيخن جي امام بارگاهه کان شروع ڪري ميرن جي امام بارگاهه ۾ ختم ڪيو ويندو آهي.
شهادت سانئڻ فاطمه ’معصومه قُمُ‘ سلام الله عليها جي سلسلي ۾ 11 ربيع الثاني تي سنه 2013ع کان زوار اختر حسين نوناريءَ پاران هن امام بارگاهه کان هڪ ماتمي جلوس برآمد ڪيو ويندو آهي جيڪو زوار پيراڻو نوناريءَ جي امام بارگاهه ۾ نَهر ڪندو آهي. جنهن ۾ شهر جون سڀ نوحا خوان پارٽيون نوحا خواني ڪنديون آهن.
نونارين جي پِڙَ تان نڪرندڙ تعزيو
زوار پيراڻي جي پڙ تان ڏهين محرم جي رات نڪرندڙ تعزيو، انجمن صغيريت شيعه، جي تعزيي جهڙو آهي. هي قديم تعزيو خان محمد نوناريءَ پنهنجي زندگيءَ ۾ سنه 1910ع ۾ انهن ئي ڪاريگرن کان جوڙايو جن ميرن جو تعزيو ٺاهيو هيو. هن کي پهريان پاڻ پوءِ زوار پيراڻي ان بعد رسول بخش نوناري پوءِ توفيق حسين نوناري ولد رسول بخش نوناري ۽ محبوب حسين نوناري جن سينگاريندا هيا. انهن کانپوءِ غلام سرور نوناري (پپو نوناري)، عارف نوناري، گلزار نوناري (جَگي) ۽ شاهد علي ولد ضمير نوناري جن هن مهل تائين سينگاريندا آهن. هن پڙ تان (مرحوم) توفيق حسين نوناريءَ جي هٿن جو ٺهل وڏو علم حضرت عباس عه نڪرندو آهي، جيڪو هاڻ (مرحوم) الطاف نوناريءَ جو وڏو فرزند دانش نوناري سينگاري جلوس ۾ کڻي هلندو آهي. هي علم عباس (عه) سڄي رات جلوس جي زينت بڻيل هوندو آهي. هن امام بارگاهه ۾ لڳل قديم علم پاڪ ۽ تعزيي جو سڄو خرچ زوار ضمير نوناريءَ پاران ڪيو ويندو آهي. هن پڙ تي ٿيندڙ عشري ۽ تعميرات ۾ به سندس هر حوالي سان حصو شامل هوندو آهي. زوار ضمير نوناري هن پڙ جي بانيڪار گھراڻي جو ذميوار فرد آهي. جيڪو پنهنجن بزرگن جي ورثي کي سنڀاليندو اچي ٿو.
انجمن نوجوانانِ جو تعزيو
انجمن نوجوانانِ شيعه، ٺهڻ کانپوءِ ان کي پهريون تعزيو سنه 1963ع ۾ وڏيري محمد بخش ساکاڻي کان مليو، جيڪو ڪجھ سالن کانپوءِ انجمن کان ملاحن جي نوجوانن منظور ملاح، سڪندر ملاح ۽ حاجي نظر ڪلهوڙو ۽ بشير ملاح کي مليو، جنهن کي ڏهين محرم جي رات ملاحن جي پڙ تان سينگاري ڪڍيو. ان کانپوءِ هي تعزيو سن 1973ع کان 2007ع تائين انجمن نوجوانانِ شيعه جي ذيلي تنظيم انجمن صغيريت شيعه، سنڀاليو.
هي تعزيو ميرن جي تعزيي کانپوءِ، 1864ع ۾ محمد بخش ‘ساکاڻيءَ‘ انهن ئي لکنوءَ جي شيشه گر روهيلا خاندان جي مسترين کان تيار ڪرايو. انجمن نوجوانانِ جو ٻيو تعزيو 1974ع ۾ وڏو ڪري جوڙايو جنهن کي محرابپور جي ڪاريگرن تيار ڪيو. هن تعزيي ۾ ٽي منزلون ۽ هڪ گُنبذ رکيل آهي. جيڪو ڏهين محرم جي رات انجمن جي امام بارگاهه مان ڪڍيو ويندو هيو، 1985ع کانپوءِ سونو خان ساکاڻي جي امام بارگاهه مان سينگاري ڪڍيو ويندو آهي؛ جنهن کي يارهين محرم تي وري انجمن جي امام بارگاهه ۾ آڻي سڄي سال لاءِ رکيو ويندو آهي. هن تعزيي کي جلوس سان هلائڻ جي ذميواري حمزه علي ملاح جي حوالي هئي، سندس سٿ ۾ عابد سومرو، حمزه سهتو( گونگو سهتو) ۽ ٻيا مومن شامل هيا. حمزه ملاح اها ذميواري زندگيءَ جي آخري گھڙين تائين نڀائي. هاڻي هن تعزيي کي سينگارڻ ۽ جلوس ۾ ڪڍڻ تائين جي ذميواري سونو خان ’ساکاڻي‘ جي اولاد جي هوندي آهي.
انجمن صغيريت شيعه، جو تعزيو
هي قديمي تعزيو ميرن جي تعزيي کانپوءِ، 1864ع ۽ ۾ وڏيري محمد بخش ’ساکاڻي‘ بلوچ، هندستان جي انهن ئي’لکنوءَ جي شيشه گر روهيلا خاندان‘ جي ڪاريگرن کان جوڙايو جن ميرن جي پڙ جو تعزيو تيار ڪيو. هنن ڪاريگرن مختلف وقتن ۾ هن ئي شهر ۾ ميرن، وڏيري ۽ نونارين جي پڙ جو تعزيو تيار ڪيو. نونارين ۽ هن تعزيي جي ڊزائين ۾ ٿوري فرق جي باقي نقشو ساڳيو آهي. هي تعزيو نونارين جي پڙ تي رکيل تعزيي کان ڪجھ وڏو ٺهيل هو.
هي قديمي تعزيو، ملاحن جي نوجوانن کي انجمن نوجوانانِ کان 1973ع ۾ مليو. هن تعزيي کي ملاحن جي نوجوانن منظور ملاح کان محسن ملاح تائين (1973ع کان 2007ع) تائين سينگاريو ۽ سنڀاليو، 2007ع جي ماهه رجب المرجب کان انجمن نوجونانِ شيعه، جي نئين آيل ڪابينا هن قديمي تعزيي کي سنڀالي نه سگھي، جيڪو ’ٽنڊي ڪرم خان نظاماڻيءَ‘ جي هڪ مومن سخاوت مڱڻهار حوالي ڪيو ويو.
هي تعزيو، وڏيري محمد بخش ’ساکاڻي‘ ٺهرايو هو جيڪو ڪافي سالن تائين سينگارڻ کانپوءِ انجمن نوجوانانِ شيعه، کي ڏنائين. کيس سکر ۾ رهندڙ لکنوءَ جي هڪ بزرگ عزادار کان سانئڻ زهرا سلام الله عليها جي روضه اقدس جي شبيهه جي نقشي تي ڪاٺ ۽ شيشي تي خوبصورت انداز ۾ ٺهيل تعزيو مليو. انجمن نوجوانانِ، ڏهن سالن تائين هي تعزيو سنڀاليو. محرم الحرام جي ڏهاڙن ۾ سينگاري ماتمي جلوسن ۾ ڪڍيو. 1974ع ۾ انجمن نوجوانانِ جو نئون، ٻيون تعزيو ٺهيو ته انهن هي تعزيو ملاحن جي نوجوانن کي ڏنو جن هن کي ٿورو ننڍو ڪرايو. ان بعد جڏهن روشن ملاح، جي ٽهيءَ هي تعزيو سنڀاليو ته انهن به هن جون منزلون ۽ مَنجو ننڍو ڪرائي، پنهنجي حساب سان ڪڍيو. انجمن صغيريت جي ٺهڻ کانپوءِ هي تعزيو انجمن صغيريت شيعه، جي حوالي رهيو. جنهن کي ملاحن جا نوجوان پنجين پشت تائين سينگاريندا ۽ سنڀاليندا آيا. مير ببر علي انيس جي سٽ جيان ته:
عُمرِ گذري هئي اِسي دشت ڪي سَياحي مين،
پانچوين پُشت هئي، شبير ڪي مَداحي ميـن!
(ميرانيس)
انجمن نوجوانانِ، کانپوءِ هن تعزيي کي منظور ملاح، نظر ڪلهوڙو، سڪندر ملاح ۽ بشير ملاح جن سينگاريندا هيا. اُهي انجمن نوجوانانِ شيعه، ۾ شامل ٿيڻ کانپوءِ، هنن تعزيو محبوب علي نوناري کي ڏنو جنهن کان ڪجھ ڏهاڙن اندر روشن ملاح واپس وٺي آيو. پوءِ روشن ملاح، مجاهد شاهه ترمذي، علي ڏنو ملاح، بخش علي ملاح (امتياز) ۽ افتخار ملاح (زاهد ملاح) جن سينگاري ملاحن جي پڙ تان ڪڍيو، انجمن صغيريت شيعه، جي ٺهڻ کانپوءِ مهر علي ٻرڙو، محمد هاشم خواجه، غلام جعفر تنيو، اشفاق ملاح (آفتاب ملاح) جاويد ملاح، رضا ملاح، عبدالغفار ملاح، نظر ملاح ۽ مسرت ملاح جن سينگاريو، ان بعد ابرار نديم ملاح، مولائي ملاح جن ڪڍيو، ان بعد اطهر ناهيدُ ملاح، عرفان ملاح، واجد ملاح، انيس ملاح، اظهر ملاح، ان ٽهيءَ بعد نذاقت ملاح، عمران ملاح، وسيم ملاح، ارمان ملاح، فهد ملاح، ان بعد ٻه سال سجاد ملاح، نويد سهتو، فراز سهتو،(ڦَلو)، جواد ملاح، سرفراز ملاح، مون ملاح، آخر ۾ محسن ملاح، حسن ملاح (نقاش)، جابر ملاح جن سان هنن معصومن ٻارڙن تقي ملاح، قنبر ملاح، باقر ملاح، زين العابدين ملاح، عباس ملاح، علي حيدر ملاح، حُسين جُونُ ملاح ساڻن (B) ٽيم طور ڪم ڪيو. جن 2007ع تائين هي تعزيو سينگاريو. ان بعد ملاحن جي ٻارڙن جابر ملاح، محسن ملاح، تقي ملاح، قنبر ملاح، باقر ملاح ۽ عباس رضا ملاح جن 2014ع ۾ ننڍڙو تعزيو تعمير ڪرايو جيڪو هن مهل تائين پنهنجي پڙ تان باقاعدي ڪڍندا اچن ٿا.