پکين جو ميڙ
هدهد جي تقرير ۽ سيمرغ جي تعريف
هدهد، جنهن جي جسم تي (ڳچيءَ ۾) طريقت جو چوغو پيل ۽ مٿي تي حقيقت جو تاج رکيل هو ۽ جو گهڻو ڏاهو ۽ (رستي جو) واقفڪار هو ۽ هر چڱائي ۽ مٺائي کان خوب باخبر هو، تنهن پنهنجي غمگين دل ۽ بيقراريءَ سان سندن وچ ۾ اچي کين مخاطب ٿي چوڻ لڳو.
”اي پرندو! هن ۾ ڪوبه شڪ نه آهي ته مان خدائي درٻار جو قاصد ۽ غيب جو ڄاڻو آهيان. ان جي درٻار جي مون کي پوري خبر آهي ۽ مان پيدائشي رازدان آهيان. ڀلا جنهن جي چهنب ۾ بسم الله هجي ته پوءِ هو رازن جو ڄاڻندڙ ڪيئن نه هوندو؟ 1 مان ڏکن ۽ ڏولاون ۾ ڏينهن گذاريان ٿو، مون سان ڪنهن جو سروڪار ڪونهي؛ نه مخلوق سان منهنجو ڪو تعلق ۽ نه وري مخلوق جو مون سان ڪو واسطو. آءٌ پنهنجي بادشاهه جي عشق ۾ ايترو ته گرفتار آهيان جو دنيا جي ڪا خبر ئي ڪانهيم (جو سپاهين کان بالڪل بي پرواهه آهيان). مان پنهنجي فهم فراست سان پاڻيءَ طرف رهنمائي ڪريان ٿو. 2 (پاڻي ڏيکاريان ٿو) ۽ ان کان سواءِ ٻيا به ڪئين راز رکان ٿو!
توهان خود خيال ڪريو ته جنهن حضرت سليمان سان گفتگو ڪئي سو سندس ساري لشڪر کان وڌيڪ مرتبي وارو نه هوندو؟ ڏسو ته جڏهن ڪڏهن ڪوبه ان جي ملڪ مان گم ٿي ٿيو، تڏهن هن ان جي ڪا پڇا ئي ڪانه ٿي ڪئي؛ ليڪن جڏهن مان سندس ملڪ کان هڪ گهڙي غائب رهيس، تڏهن منهنجي ڳولا لاءِ هرطرف متلاشي روانا ڪيائين. هن جو مون بغير گهڙي صبر نه ڪرڻ ئي مون لاءِ ڪافي فخر جي ڳالهه آهي. مان ان جو خط کڻي واپس جواب وٺي آيس ۽ اهڙي طرح ان جو همراز به بڻيس. سچ پچ جنهن کي پيغمبر چاهيندو هجي، تنهن جو سِر تي ڇٽ خوب سونهي ٿو، جنهن جو ذڪر خود خدا تعاليٰ (قرآن شريف ۾) ڀلائي سان ڪيو، تنهن جي پرواز جي دنيا جي ويجهو ڪهڙو پکي وڃي سگهي ٿو!
مون ڪيترائي سال درياءَ ۽ خشڪيءَ جو سفر ڪيو آهي؛ نهايت گهڻو گهميو ڦريو آهيان ۽ ڪيتريون ئي واديون، پهاڙ ۽ برپٽ جهاڳيا آهن ۽ حضرت سليمان جي فوج ڪشيءَ وقت ساريءَ دنيا جو چڪر لڳايو آهي نه فقط ايترو پر مان خود حضرت سليمان سان سفر ۾ گڏ رهيو آهيان، ۽ پوري جهان کي ماپي ورتو آهي.
انهيءَ ۾ ته ڪو شڪ ئي ڪونهي ته مان پنهنجي بادشاهه کي چڱيءَ پر ڄاڻان ٿو، ليڪن اڪيلو وڃي نٿو سگهان جو ايتري قوت ڪانه اٿم. جيڪڏهن توهين سڀ مون سان گڏجي هلندا ته يقيناً انهيءَ جي درگاهه کي هلي رسندا. توهان پنهنجي خوديءَ کان پاڻ کي آزاد ڪريو، آخرڪار شبهات جي ڄار ۾ ڪيترو ڦاٿل رهندا؟ جنهن به پنهنجو ناتو اُن سان جوڙيو تنهن جي جان خودبخود خوديءَ کان آزاد ٿي ويئي، پنهنجي محبوب جي راهه ۾ هو نيڪيءَ ۽ بديءَ کان آزاد به ٿي ويو (بي ميارو ٿي پيو). توهان پنهنجيون جانيون قربان ڪريو، ۽ انهيءَ جي رستي تي قدم رکو ۽ سندس عشق ۾ ٽمٽار ٿي (نچندا) هلي سندس درگاهه آڏو سِرُ جهڪايو.
بيشڪ اسان جو هڪ بادشاهه آهي جو ڪوهه قاف جبل جي پـٺيان رهي ٿو. انهيءَ جو نالو سيمرغ آهي، ۽ اهو سڀني پکين جو سردار آهي. هو اسان کي بلڪل ويجهو آهي، مگر افسوس جو اسين کانئس گهڻو پري پهچي ويا آهيون. ان جو آکيرو هڪ وڏي ۽ اونچي وڻ تي آهي ۽ سندس نالو به سڀ ڪنهن زبان تي اچي نٿو سگهي (جنهن جي وصف کان زبان گنگي آهي). هو هزار پردن اندر ڍڪيل آهي ۽ سندس مقام، روشني ۽ اونداهيءَ کان ازحد مٿي آهي. ٻنهي جهانن ۾ اهڙو ڪو آهي ئي ڪونه جو ان جو ديدار ڪري سگهي. هو هڪ بيپرواهه بادشاهه آهي ۽ پنهنجي ڪمال عزت ۾ محو آهي. سندس رهائش تائين ڪنهن جي رسائي ٿي نه ٿي سگهي ۽ نه وري علم ۽ عقل کي ئي اتي ڪو گذر آهي. نه اسان ان تائين پهچي سگهون ٿا ۽ نه وري ان کان سواءِ رهي ئي سگهون ٿا (ان بغير نهايت پريشان ٿا رهون). اڪيچار مخلوق مٿس ديواني ۽ عاشق آهي.
هاڻي جڏهن ان جي وصف بيان ڪرڻ کان خود پاڪ روح به عاجز آهن، تڏهن ڀلا عقل کي ان جي سمجهڻ جي ڪهڙي طاقت؟ عقل ۽ روح واقعي پريشان ۽ حيران آهن ۽ ٻنهي اکين هوندي به انڌا ۽ بي نور آهن. نه ڪنهن ڏاهي ئي ان جو ڪمال ڏٺو ۽ نه وري ڪنهن بينائي ان جو جمال پسيو. سندس ڪمال جي ادراڪ ۾ دنيا کي ڪا واٽ ئي نه هٿ آئي ۽ نه وري ڏاهپ (عقل) ۽ بينائيءَ کي، (جي ان در پئي رهيا) ڪو پروئي پيو.
جيڪڏهن تون ان جي ) جمال ۽ ڪمال کي ادراڪ ڪرڻ لاءِ، کڻي ساري مخلوق ڪٿي به ڪرين ته به ان جو مجموعي غور ۽ فڪر هڪ مٺ خيال برابر آهي. هر خيال هن راهه کي ڪيئن طئي ڪري سگهي ٿو؟ تون مڇيءَ کان چنڊ کي ڪيئن ٿو پڪڙي سگهين؟ (يعني ته تون بلڪل هيـٺاهينءَ ۾ پيو آهين سو ان بلنديءَ کي ڪيئن ٿو پهچي سگهين؟). هن هنڌ هزارين مٿا هڪ کينهوڙي مثل آهن ۽ هتي شور ۽ غل کان سواءِ ٻيو ڪجهه آهي ئي ڪونه. گهڻائي بحر ۽ بر هن رستي ۾ حائل آهن ۽ تنهنجو هي گمان ته رستو ڇوٽو آهي بالڪل بيجا آهي. هن رستي کي طئي ڪرڻ لاءِ نهايت دلير دل هئڻ گهرجي، ڇاڪاڻ ته هڪ ته رستو ڊگهو آهي ۽ ٻيو ته اڳيان سمنڊ گهڻو اونهو ۽ گوڙيلو (موجزن) آهي. مناسب آهي ته اسين اوڏانهن حيرانيءَ ۽ سرگردانيءَ جي حالت ۾ وڃون، ۽ ان جي راهه ۾ روئندا ۽ کلندا هلون. جيڪڏهن ان جو ڪو ڏس پتو پئجي ويو ته بهتر، ٻيءَ حالت ۾ ان بغير حياتي گذارڻ بيشرمي (۽ معيوب) آهي.
اي انسان تون جيڪڏهن صحيح معنيٰ ۾ عاشق آهين ته هيءُ جان قربان ڪر، محبوب کان سواءِ هيءَ جان ڪهڙي ڪم جي! هن رستي ۾ غير معمولي جوانمردي درڪار آهي ۽ هن درگاهه ۾ جان صدقو ڪرڻ جڳائي. مجاهدن وانگر پنهنجي جان کان هٿ ڌوئڻ گهرجي ته جيئن ڪارآمد سپاهي سڏجي سگهجي. محبوب کان سواءِ هن جان جو ڪو ملهه ئي ڪونهي، تنهنڪري بهادرن جيان پنهنجي پياري جان قربان ڪر. سچ پچ جي تون بهادرن جيان پنهنجي جان قربان ڪندين ته ياد رک ته تنهنجو محبوب به تنهنجي مٿان گهور ويندو، ۽ جڏهن تون پنهنجي جان محبوب تان فدا ڪندين، تڏهن پوءِ ڪيتريون ئي جانيون توکي ان جي موٽ ۾ ملي وينديون.
________
1 هدهد جي چهنب عربيءَ جي حرف ”ب“ وانگر آهي جو بسم الله جو پهريون حرف آهي ۽ هن جو آواز به قريب قريب بسم الله جهڙو آهي.
2 هدهد لاءِ هيءُ مشهور آهي ته ان کي هيءَ خبر پوي ٿي ته فلاڻي يا فلاڻي هنڌ پاڻي جي سطح کان ڪيترو هيٺ آهي.