هڪڙي ٻئي پکيءَ جو حڪم جي تابعداري بابت سوال ڪرڻ
هدهد جو جواب
هدهد جواب ڏيندي چيو ته اڙي دوست! هن کان وڌيڪ ٻيو ڪهڙو ڪمال ٿي سگهي ٿو (ٻيو ڪمال ئي ڪونهي). جنهن هڪ گهڙي ان جي حڪم جي پيروي ڪئي، تنهنجي ثواب جو ڪو ڪاٿوئي ڪونهي ۽ هو گهڻن اوکاين ۽ دشوارين کان ڇٽي پيو. ڪم جو دارومدار فرمانبرداريءَ تي آهي، تنهن ڪري تون پنهنجي طرفان ڪوبه دخل نه ڏي ۽ الله تعاليٰ جي هر حڪم جي بي چون و چرا تابعداري ڪندو رهه. ان بابت مان توکي ٻه چار حڪايتون به ٻڌايان ٿو.
اياز جو لعل جي پيالي کي ٽوڙڻ
هڪڙي دفعي، اياز جي هٿ ۾ هڪ لعل جو پيالو هو، جنهن جي قيمت جو ته ڪو اندازو ئي ڪونه هو. سلطان محمود جي حڪم ڏيڻ تي هن ان کي هڪدم زمين تي هڻي پرزا پرزا ڪري ڇڏيو. سپاهي ۽ درٻارين ۾ گهڻو شور ۽ غل مچي ويو ۽ انهن مان هرهڪ کيس اهڙي قيمتي چيز جي ضايع ڪرڻ تي ملامت ڪرڻ لڳو ۽ بادشاهه هي سڀ مشڪندو ٻڌندو رهيو ۽ انهن اڳيان پنهنجي اطمينان جو اظهار ڪندو رهيو. نيٺ هڪڙو اٿي کانئس پڇڻ لڳو ته، آخر تو اهڙي قيمتي ۽ روشن پيالي کي ڇو اهڙي بيعزتيءَ سان ڀڃي ڀور ڪيو؟ جواب ڏنائين ته: بادشاهه سلامت جو حڪم بجا لائڻ مون وٽ زمين ۽ آسمان کان وڌيڪ وزن رکي ٿو. تنهنجي نظر وڃي پيالي تي پئي ۽ منهنجي نظر سندس فرمان ۾ رهي.
بندو اهو ڀلو آهي جو پنهنجي آقا جي فرمان تي هلي ۽ ان خاطر پنهنجي جان ڏيڻ کان به دريغ نه ڪري، پيالي وغيره جي ته ڪا قيمت ئي ڪانهي.
هڪڙي بادشاهه جو پنهنجي فرمانبردار قيدين طرف متوجهه ٿيڻ
هڪڙي دفعي هڪڙو بادشاهه پنهنجي شهر واپس موٽي رهيو هو ۽ ان شهر جا باشندا سندس آمد خاطر ان کي خوب سينگاري رهيا هئا. ان شهر ۾ جيڪي قيدي هئا، تن وٽ سواءِ هٿڪڙين، ڳٽن، ڪجهه ڪٽيل سرن ۽ هٿن ۽ ٽٽل جگرن جي ٻيو ڪجهه ڪٽيل ڪونه ۽ هنن (غريبن) اُنهن سان ان شهر جي سجاوٽ پئي ڪئي. بادشاهه سينگاريل شهر مان ٿيندو، جڏهن قيدخاني وٽ آيو، تڏهن گهوڙي تان لهي قيدين کي ملاقات جو شرف بخشيو ۽ کين جهجهو سون ۽ چاندي ڏني. بادشاهه جو هڪ رازدار ساٿي، هيءَ ماجرا ڏسي کانئس پڇڻ لڳو ته، آخر هي ڇا آهي، جو توهان هيتري ساري زيب ۽ زينت کان منهن ڦيري اچي هڪ قيدخاني وٽ قيام فرمايو؛ جتي رهزنن جي چند ڪٽيل سرن ۽ هٿن کان سواءِ ٻي ڪابه وندرائڻ جهڙي شيءِ ڪانهي؟ بادشاهه جواب ڏنس ته ٻين جي سجاوٽ بازيگرن جي راند مثل هئي، هرهڪ پنهنجي طور ۽ طريقي ۽ مذاق مطابق پنهنجي پنهنجي شيءِ پيش ڪري رهيو هو ۽ ائين ڪرڻ سان هو سڀيئي گهاٽي ۾ هئا؛ منهنجي مراد کي قيدين پورو ڪيو آهي. جيڪڏهن منهنجو حڪم هتي جاري نه هجي ها ته ڪيئن سر جسم ۽ جسم سر کان جدا هجي ها! مون پنهنجي حڪم جي تعميل هي ڏني آهي. هي ويچارا سارو وقت هن انتظار ۾ ويٺا آهن ته ڪڏهن ٿا قيدخاني کان نڪري سوريءَ طرف وڃن. انهيءَ ڪري ئي هي قيدخانو مون کي باغ بهار نظر آيو.
خواجه اڪاف جو بايزيد ۽ ترمذيءَ کي خواب ۾ ڏسڻ
خواجه اڪاف چوي ٿو ته، هڪ رات مون خواب ۾ ڏٺو ته بايزيد ۽ ترمذي هڪ رستي وڃي رهيا آهن ۽ انهن کڻي مون کي پنهنجو اڳواڻ بنايو آهي. جڏهن ان خواب جي تعبير تي غور ڪيم، تڏهن معلوم ٿيم ته مون کان هڪ دفعي سحر جي وقت، هڪ بيساخته آهه نڪري ويئي هئي ۽ ان وقت مون کي ٻڌايو ويو هو ته سڀني پيرن ۽ مريدن ۾ بايزيد زياده ڀلارو آهي، ڇا لاءِ جو ٻين سڀني اسان کان ڪجهه نه ڪجهه گهريو آهي، ليڪن بايزيد ئي هڪڙو شخص آهي، جنهن فقط اسان کي چاهيو ۽ اسان جي طلب ڪئي ۽ بس. جڏهن مون ان رات اهو خطاب ٻڌو، تڏهن دل ۾ چيم ته، هيءَ يا هوءَ گهر ڪرڻ مناسب نه آهي. ان بعد هيءَ دعا گهرندو هئس، ته اي پروردگار، توکان مرغوب شيءِ جي گهر ڪرڻ اجائي آهي، جيڪڏهن دل تنهنجي درد کان خالي آهي، ۽ منجهس ڪا سائي به نه آهي ته پوءِ تنهنجي ڳولا ۾ رهڻ به بي معنيٰ آهي. هينئر تنهنجي چاهنا منهنجي چاهنا آهي ۽ مان تنهنجي مرضيءَ کان ٻاهر وڃڻ نٿو گهران. منهنجي اهائي دعا هئي، جنهن سبب انهن ٻنهي بزرگن مون کي فوقيت ڏني. بندو جيستائين فرمانبردار رهندو، تيستائين خدا تعاليٰ جو قرب ماڻيندو.
شيخ خرقانيءَ جي سڪرات جي حڪايت
شيخ خرقانيءَ پنهنجي وفات جي وقت فرمايو ته، افسوس، جيڪڏهن منهنجي جسم کي چيري ان مان منهنجي پچيل دل کي ٻاهر ڪڍيو وڃي ها ته جيئن ماڻهن کي معلوم ٿئي ها ته مان ڪهڙين نه مشڪلاتن ۾ مبتلا آهيان، ۽ پوءِ اهي محسوس ڪن ها ته راز جي ڄاڻندڙ سان بت پرستي ڪرڻ مناسب نه آهي. بندگيءَ جي معنيٰ ئي عاجزي آهي، ۽ عاجزيءَ ۾ ئي زندگي آهي ۽ بندگيءَ کان سواءِ ٻيو سڀ هوس آهي.
اي انسان! تون صحيح معنيٰ ۾ عاجز ٿي گذار ۽ حرمت جي راه اختيار ڪر، بي حرمت بندي کي هيمشه مسند تان هٽايو ويندو آهي.
هڪڙي بادشاهه جو ڪنهن بندي کي خلعت بخشڻ
هڪڙي بادشاهه، ڪنهن غلام کي خلعت عطا ڪئي. هو جڏهن شاهي محل مان ٻاهر آيو، تڏهن پنهنجي منهن تان رستي جي پيل مٽيءَ کي ان خلعت سان صاف ڪيو. ڪنهن مخالف، وڃي بادشاهه کي ٻڌايو ته تنهنجي خلعت جو قدر اجهو هيءُ ٿيو آهي. بادشاهه کي اها بي حرمتي ڏاڍي بُري لڳي ۽ فوراً ان پريشان حال کي سوريءَ تي چاڙهڻ جو حڪم ڏنو.
هن مان تون سمجهي ڇڏ ته، جو شخص بي حرمتي ڪري ٿو، تنهن جو بادشاهه جي دربار ۾ ذرو به ملهه ڪونهي.