چڪور جو عذر
اي منهنجا ساٿيو، توهان پنهنجون اکيون به ته کوليو ۽ منهنجي کاڌي ۽ آرام (ننڊ) کي به ته ڏسو. سڄو وقت پٿرن تي پيو آهيان، ۽ پٿرئي کائيندو رهان ٿو، مون سان جنگ (جهيڙو) ڪرڻ اجائي آهي. موتين جي عشق مون کي پهاڙ سان ٻڌي ڇڏيو آهي ۽ انهيءَ ڪري ئي منهنجي دل زخمن سان چور چور آهي، جو شخص موتين کان سواءِ ڪنهن ٻيءَ شيءِ سان پيار رکي ٿو تنهنجي سلطنت جلدي ويندي هلي، باقي موتين جي بادشاهي ته سدائين پائيدار آهي، جو ان جي جان هر وقت پهاڙ سان ڳنڍيل آهي (رهي ٿي). مان پهاڙن جي ڪسوٽي آهيان ۽ موتين جي ڳولا ۾ هميشه سرگردان، گهڙي پلڪ به ان جي چوٽين بغير رهي نٿو سگهان. اتي هميشه موتي رهن ٿا، تنهنڪري مان انهن جي تلاش ۾ لڳو رهان ٿو.
حقيقت هيءَ آهي ته مون موتيءَ مثل ڪو جوهر ڏٺو ئي ڪونهي ۽ نه وري موتيءَ کان زياده قيمتي ڪنهن ٻئي جوهرکي ڏٺو اٿم. سيمرغ جو رستو ڏاڍو ڏکيو آهي، هوڏانهن منهنجي حالت هيءَ آهي جو منهنجا پير سدائين پٿر تي پيا آهن ته موتي دل ۾ پيا آهن. مان اطمينان سان ان کي ڪٿي ٿو پهچي سگهان! جڏهن منهنجو هٿ مٿي تي ۽ پير مٽيءَ ۾ آهن؟ باهه جي طرح پٿر کان منهن هرگز نه موڙيندس، يا مرندس يا هٿ ۾ موتي آڻيندس. منهنجي لاءِ چڱو آهي ته (موتي پيدا ڪريان) منهنجا موتي نڪري نروار ٿين، ڇالاءِ جو جنهن وٽ موتي (جوهر) نه آهن سو آدمي ڪهڙي ڪم جو؟
هدهد جو جواب
اڙي چريا چڪور، تنهنجو رنگ برابر جوهر جهڙو خوشنما آهي، ليڪن آخرڪار هي اڻ واجبي عذر ۽ بهانهء بازي ڪيستائين؟ منهنجي ته دعا آهي ته شال تنهنجي چهنب جگر جي خون سان پُر هجي ۽ تون هڪ بي بنياد (بيقدرو) پٿر ٿيو پيو رهين. موتي به آخر هڪ رنگ چڙهيل (ملمع ڪيل) پٿر آهي ۽ نه ڪا ٻي شيءِ. افسوس جو تون پٿر جي عشق ۾ اهڙو ڪٺور (سخت) دل ٿيوآهين (ٿي ويو آهين). جيڪڏهن سندس رنگ لهي وڃي ته هو ساڳيو پٿر جو پٿر وڃي رهندو. اهو شخص واقعي بي بنياد آهي جو رنگ جي فڪر ۾ گرفتار آهي. حقيقي شخص نه رنگ جو طالب آهي ۽ نه پٿر جو خواهشمند. تون جيڪڏهن ههڙيءَ طرح پٿر ۽ جوهر ۾ اٽڪيو رهندين ته پوءِ تنهنجو اتان نڪرڻ محال آهي. هاڻي مان توکي هڪ حڪايت ٻڌايان ٿو جنهن ۾ سمجهه وارن لاءِ سوائي نصيحت آهي.
حضرت سليمان جي منڊيءَ جي حڪايت
ڪنهن به موتيءَ کي اهڙي سرداري حاصل نه هئي جهڙي حضرت سليمان کي پنهنجي منڊيءَ سبب هئي. انهيءَ ڪري ئي کيس ايتري عزت حاصل ٿي، حالانڪ اها هئي هڪ رتيءَ جيترو پٿر مس. ان (منڊيءَ) ۾ اها خاصيت رکيل هئي جو جڏهن به حضرت سليمان (اها) پائيندو هو تڏهن ساري دنيا سندس حڪم آڏو جهڪي پوندي هئي، ۽ ان جي ڪري ئي سندس ملڪ ايترو وڌيو ۽ سندس اطاعت هيٺ آيو. حضرت سليمان جو شاميانو به چاليهه فرسنگ هو، جنهن کي هوا سندس حڪم سان اُڏائي کڻي ويندي هئي. ان ايڏي ساري عظمت جو بنياد به هڪ اڌ رتيءَ پٿر تي هو. مطلب ته هي ساري عظمت ۽ بزرگي کيس ان منڊيءَ سبب مليل هئي ڇالاءِ جو منجهس اسم اعظم اُڪريل هو.
حضرت سليمان هي حالت ڏسي چوڻ لڳو ته ”جڏهن هڪ مالڪ ۽ هي سارو ڪاروبار هن قدر ننڍي پٿر سبب دائماً قائم آهي تڏهن مان نه ٿو چاهيان ته (دين ۽ دنيا ۾) ڪو شخص اهڙي ملڪ ۾ ڦاسي. بس پوءِ هٿ کڻي چوڻ لڳو ته اي منهنجا موليٰ مون عبرت جي اکين سان هن بادشاهيءَ جي آفتن کي ظاهر ظهور ڏٺو آهي. برابر آخرت جي مقابلي ۾ هيءَ گهڻي گهٽ آهي ته به هن بعد اي پروردگار هي بادشاهي ڪڏهن به ڪنهن کي نه ڏج. پنهنجي لشڪر ۽ بادشاهيءَ سان منهنجو هينئر ڪو سروڪار نه رهيو آهي ۽ هاڻي ڇليون ٻڌڻ ۽ گودڙين ٺاهڻ جو ئي ڌنڌو اختيار ڪريان ٿو، جو ڏسان ٿو ته منهنجي ڀلائي انهيءَ ۾ آهي“.
اها حقيقت آهي ته حضرت سليمان ان موتي سببان ئي شاهه ٿيو، ليڪن اهو ساڳيو موتي ته هو جنهن سندس رستي روڪ ڪئي ۽ جنهن ڪري ئي هو باقي پيغمبرن کان پنج سؤ سال پوءِ عدن بهشت داخل ٿيندو. (هن ۾ ان حديث ڏانهن اشارو آهي جنهن ۾ چيل آهي ته غريب، شاهوڪارن کان پنج سؤ سال اڳ ۾ بهشت ۾ داخل ٿيندا)·! ڀلا تون ان ڳالهه تي ته غور ڪري ڏس ته جنهن حضرت سليمان جهڙي پيغمبر سان اهڙو برتاءُ ڪيو سو تو جهڙي نڪمي کي ڪهڙي وقعت ڏيندو؟ جڏهن موتي هڪ پٿر آهي تڏهن خوامخواه پاڻ کي ايتري تڪليف ۾ به نه وجهه ۽ محبوب جي منهن مبارڪ کان سواءِ ٻئي طرف وڃڻ جي نه ڪر.
اڙي موتيءَ جا طالب (بي سمجهه انسان)، موتيءَ کي خيال مان ئي ڪڍي ڇڏ (موتيءَ جو خيال ڇڏي ڏي)، تون هميشه جوهريءَ (موتين جو صانع ۽ مالڪ) جي تلاش ۾ رهه (يعني مخلوق کي ڇڏي خالق جي طرف راغب ٿي) جنهن ۾ ئي تنهنجي دائمي زندگي ۽ لازوال سعادت آهي.