فقر ۽ فنا جي واديءَ جو بيان
معشوق طوسيءَ جي آکاڻي
هڪ رات معشوق طوسيءَ پنهنجي مريد کي چيو ته تون سدائين ڳرندو رهه. جڏهن تون عشق اندر سارو ڳري ويندين تڏهن ڪمزوريءَ کان وار وانگر ٿي ويندين، ۽ پوءِ جڏهن تنهنجي شخصيت وار مثل سنهي ٿي ويندي تڏهن اها تنهنجي جاءِ به وڃي محبوب جي زلفن ۾ ٺاهيندي، جو شخص خوديءَ کان فارغ ٿيو سو ڄڻڪ فنا ٿيو ۽ جو فنا ٿيو سو باقي رهيو.
هڪڙي عاشق جي آکاڻي جو گهڻو پئي رُنو
هڪڙو عاشق، هڪ ڏينهن ڏاڍو روئي رهيو هو. جڏهن ڪنهن ان جو سبب پڇيس تڏهن جواب ڏنائين ته مون ٻڌو آهي ته سڀان قيامت ڏينهن الله تعاليٰ چاليهه سال لاڳيتو پنهنجي بندن کي زيارت ڪرائيندو. ڪا گهڙي اهي لوڪ هوش ۾ به انيدا ۽ ناز ۾ پرورش وٺي وري عاجزيءَ ۾ ڪري پوندا، تنهن ڪري مان هن ڪري روئان ٿو ته جڏهن مان هوش ۾ ايندس تڏهن انهيءَ هڪڙيءَ گهڙيءَ کي ڇا ڪندس؟ انهيءَ غم کان ته چاهيان ٿو ته پاڻ کي ماري ڇڏيان (مارڻ گهرجي). جڏهن مان پاڻ کي پاڻ کان خالي ڏسندس تڏهن مان خدا تعاليٰ سان هوندس ورنه ڏاڍو خراب ۽ بڇڙو نظر ايندس. بس جنهن وقت خودي کان آزادي حاصل ٿي، تنهن وقت اها بي خودي مون لاءِ عين خدائي هوندي.
پتنگن جو شمع جي ڳولا ۾ گڏ ٿيڻ
هڪ رات، سڀ پتنگ اچي هڪ هنڌ ڪٺا ٿي چوڻ لڳا ته اسان مان هڪڙو اهڙو هجي جو وڃي اسان جي مطلوب جي ڪا خبر وٺي اچي. انهن مان هڪڙو اٿي هڪ محل اندر وڃي شمع جي نور کي پري کان ڏسي، واپس اچي پنهنجي سمجهه آهر ان جي تعريف ڪئي، ليڪن منجهن هڪڙو واقفڪار موجود هو، جنهن هي ٻڌي چيو، ته هن کي شمع متعلق ڪا آگاهي ڪانهي. وري هڪڙو ٻيو روانو ٿيو ۽ روشنيءَ کي ڏسندي ئي کڻي پاڻ کي شمع تي سٽيائين ۽ ان تي پر هڻندي هڻندي آخر مغلوب ٿي ڪِري پيو ۽ موٽي اچي شمع سان پنهنجي وصال جي ڳالهه ٻڌايائين، ليڪن ان واقفڪار ان کي به رد ڪندي چيو ته هيءُ خبر پهرينءَ جيان اڻپوري آهي. آخر ۾ ٽيون جوش ۽ خروش سان اٿي وڃي سڌو ان باهه تي ويٺو ۽ ان سان بغلگير ٿي پاڻ کي فنا ڪري ڇڏيو. جڏهن هو ساري جو سارو باهه جي لپيٽ ۾ اچي ويو، تڏهن ان جا سڀئي عضوا باهه وانگر ڳاڙها ٿي ويا. واقفڪار، جڏهن هن کي پري کان ڏٺو ته شمع ان کي همرنگ بنائي ڇڏيو آهي، تڏهن چيائين ته هيءُ واقعي ڪم وارو پتنگ آهي.
اي عزيز! جيستائين تون جسم ۽ جان کان بيخبر نه ٿيندين تيستائين هڪ گهڙي به پنهنجي محبوب جي سڌ نه لهندين.
هڪڙي شخص جو صوفيءَ کي ڪياڙي وارو ڌڪ هڻڻ
هڪڙو صوفي، جيئن بي فائدو وڃي رهيو هو تيئن هڪڙي سنگدل، ڪياڙيءَ تي مڪ هڻي ڪڍيس. هي ڏسي، ان کي چوڻ لڳو هت جنهن کي تو سمڪ هنئي آهي سو ته ٽيهه سال ٿيا ته هن جهان کان موڪلائي مري چڪو آهي. انهيءَ شخص کلي چيس ته، تنهنجي هيءَ دعويٰ قطعاً غلط آهي. ڀلا مري ويل به ڪڏهن ڳالهائيندو آهي؟ تو ۾ جيستائين وار برابر خودي موجود آهي، تيستائين تنهنجو انهيءَ منزل تي پهچڻ ڏاڍو مشڪل آهي.
هڪڙي درويش جو هڪ حسين شهزادي تي عاشق ٿيڻ
هڪڙي بادشاههس کي يوسف مثل خوبصورت پٽ هو، جڏهن به هو گهوڙي تي سوار ٿي ٻاهر ميدان ۾ ايندو هو، تڏهن ان جي چئني طرفن کان سندس سپاهي اگاڙيون تراريون کنيو هلندا هئا، ۽ جو به ان ڇوڪري ڏانهن نظر کڻي نهاريندو هو، تنهن کي يڪدم پڪڙي سزاياب ڪندا هئا. اتفاق سان هڪڙسو درويش ان تي عاشق ٿي پيو مگر عاشق به اهڙو جو جهان جي خبر ئي نه رهيس. رات ۽ ڏينهن انهيءَ گهٽيءَ ۾ پيو غم جا ڳوڙها ڳاڙيندو هو، ڇالاءِ جو هو ڪڏهن ڪڏهن اتان لانگهائو ٿيندو هو. هڪڙي مسڪيني، جو گهر ۾ لولو به نه لڀي ۽ وري اهڙي شهزادي سان عشق!
هڪڙي ڏينهن شهزادو جيئن وڃي رهيو هو، تيئن ان فقير کيس ڏسندي ئي نعرو هڻندي بيهوش ٿي ويو، ۽ چرين وانگر پاڻ کي پٿرن تي سٽيندي رتورت ٿي ويو. هڪڙي ملازم کي جيئن اها خبر پيئي تيئن سڌو وڃي بادشاه کي ٻڌايائين. بادشاه غيرت کان اهڙو ته جلي ويو جو فوراً ان کي ڦاسي چاڙهڻ جو حڪم ڏنو، پوءِ جنهن وقت هن کي ڦاسي چاڙهڻ لڳا، تنهن وقت هن سجدي ڪرڻ لاءِ وزير کان مهلت گهري، ۽ سجدي ۾ وڃي ٻاڏائڻ لڳو ته اي منهنجا الله! هاڻي جڏهن بادشاه مون کي بيگناهه ماري ٿو، تڏهن تون هڪڙي مهرباني ڪرينم، ۽ اها هيءَ ته هن کان اڳ جو منهنجي جان بيخبريءَ ۾ نڪري وڃي، تون مون کي ان ڇوڪري جي جمال جو مشاهدو ڪراءِ تا ته هن کي هڪ دفعو ڏسي پاڻ گهوريان. اي منهنجا پروردگار! تون لکن جون حاجتون پوريون ڪرين ٿو، مون غريب جي به هيءَ هڪڙي حاجت پوري ڪر.
وزير، جو پوشيده طور هي ٻڌي رهيو هو، تنهن ۾ خود احساس پيدا ٿيو ۽ روئندي وڃي هي سارو قصو بادشاهه کي ٻڌايو. بادشاهه تي به چڱو اثر پيو ۽ ان کي معاف ڪرڻ لاءِ آماده ٿيو ۽ پنهنجي پٽ کي چيائين ته هو هينئر جو هينئر وٽس وڃي ساڻس نرمائي ڪري، ۽ دلداري ڏئي ۽ پاڻ کان کيس پري نه ڪري. جڏهن شهزادو سوريءَ جي ويجهو آيو، تڏهن ان کي مٽيءَ ۾ اونڌو پيل ڏسي پاڻ کي روڪي نه سگهيو ۽ سندس اکين مان لڙڪ نار نار ٿي وهڻ لڳا. ان کي جهجهي مهربانيءَ سان پاڻ ڏانهن سڏيائين، مگر هن غريب شهزادي جو آواز نه ٻڌو ۽ جڏهن ڪنڌ مٿي کنيو تڏهن ان کي سامهون ڏسي تاب جهلي نه سگهيو ۽ آخري دم کڻندي، چوڻ لڳو ته اي بادشاهه! جڏهن تون، مون کي هن طرح ماري ٿي سگهئين، تڏهن هن بزدل لشڪر کي وچ ۾ آڻڻ جي ڪا ضرورت ڪانه هئي. بس ائين چوندي ئي هو گم ٿي ويو، ڄڻڪ هوئي ڪونه.
هڪڙي شخص جو حضرت نوريءَ کان سوال
هڪڙي نيڪ شخص، حضرت نوريءَ کان پڇيو ته خدا تعاليٰ تائين پهچڻ لاءِ اسان ڪاڻ رستو ڪيئن کلندو؟ ان کيس جواب ڏنو ته انهيءَ وٽ پهچڻ لاءِ اسان کي پهريائين روشني ۽ باهه جا ست درياءَ پار ڪرڻ گهرجن. جڏهن تون انهن سڀني مان لنگهي پار پوندين، تڏهن هڪڙي مڇي يڪدم توکي پاڻ ڏي ڇڪيندي ۽ اها مڇي اهڙي آهي جا جڏهن سيني مان آهه ڪڍي ٿي، تڏهن اڳين ۽ پوين سڀني کي ڳهي وڃي ٿي.