مريدن جو شيخ ڏانهن واپس ورڻ
هو پوءِ خوشيءَ ۾ مدهوش ڊوڙندوآيو ۽ اچي پنهنجي ساٿين کي هيءَ خوشخبري ٻڌائي ۽ بعد ۾ سڀيئي گڏجي اچي پنهنجي شيخ جي هنڌ سهڙيا (پهتا). ڏٺائون ته هو باوجود بيقراريءَ جي خوش هو، نه وٽس ناقوس هو ۽ نه زنار، نه ڪفر جي ٽوپي ۽ نه ڪا عيسائيت. مطلب ته ڪفر جي هر داغ کان صاف ۽ پاڪ ٿي چڪو هو ۽ جو ڪجهه دين مان وساريو هئائين سو سمورو موٽي ياد آيس. شرم کان سندس اکيون خون سان ڀريل ۽ سندس جسم پگهر سان ٽمٽار هو.
مڙي چيائونس ته، الله تعاليٰ جو شڪر آهي جو ڪفر جي جاءِ وري ايمان موٽي آيو ۽ روم جو بت پرست، خدا تعاليٰ جو پوڄاري بڻجي پيو. اسان جون دعائون وڃي اگهاميون ۽ الله تعاليٰ جي رسول شفاعت ڪئي. هينئر هي وقت شڪر جو آهي ۽ نه غمخواريءَ جو.
مطلب ته، شيخ اٿي غسل ڪري صوفياڻو لباس پهريو ۽ پنهنجي مريدن سان گڏجي حجاز روانو ٿيو.
ڇوڪريءَ جو خواب ڏسڻ ۽ شيخ جي پٺيان پوڻ
شيخ جي اتان رواني ٿيڻ بعد، هڪ رات عيسائي ڇوڪريءَ خواب ۾ ڏٺو ته سج سندس هنج ۾ اچي، کيس شيخ جي پٺيان في الفور وڃڻ لاءِ چيو ۽ اهو به چيائينس ته تون ان جو دين اختيار ڪري سندس تابعدار ٿي رهه، ناداني ڇڏي ڏي ۽ دانائي اختيار ڪر.
جڏهن خواب مان بيدار ٿي تڏهن پان کي بيقرار ۽ دردمند ڏٺائين. سمجهي نه سگهي ته آخر هيءَ بيقراريءَ اندر ۾ ڪهڙو ٻج ڇٽيندي. نه سندس ڪو ساٿي هو ۽ نه همراهه نه رستي جي ڪا خبرچار. بهرحال، هوءَ نعرو هڻندي، ڪپڙا ڦاڙيندي ۽ مٽي مٿي تي هاريندي رواني ٿي. عاجز ۽ پريشان، لڙڪ وهائيندي ويئي ۽ خدا تعاليٰ کي هردم نيزاريون ڪرڻ لڳي ته، جيئن ته مان نماڻي عورت آهيان، تنهن ڪري اي منهنجا موليٰ منهنجي ڪارسازي ڪر، مون کان جو ڪجهه ٿيو تنهن جو بدلو نه چڪائينم، مان هينئر مري رهي آهيان. منهنجي دستگيري ڪر!
هوڏانهن وري شيخ کي دل ۾ آگاهه ڪيو ويو ته عيسائي ڇڪري، پنهنجو سڀ ڪجهه ڇڏي اسان جي دوستي خريد ڪئي آهي، ۽ اسان جي ئي رستي تي گامزن آهي. تون پويان پير ڪري وڃي سندس همدم ۽ همراز ٿي. شيخ فوراً هوا ٿي اُڏاڻو ۽ پٺيان مريدن ۾ شور برپا ٿي ويو. چوڻ لڳا ته اي مرشد سائين! تنهنجي هيءَ منهن موڙ ۽ ڊڪ ڊوڙ آخر ڇا لاءِ هئي؟ توبهه ڪري وري عشق سازي ڪرڻ نهايت ئي بيجا حرڪت آهي.
شيخ، ڇوڪريءَ جي ڳالهه ڪري ٻڌائي ۽ جنهن به اُها ڳالهه ٻڌي تنهن پنهنجي جان تان هٿ کڻي ڇڏيو. پوءِ اُهي سڀيئي اچي ان محبوب وٽ پهتا، جنهن جو منهن زرد ۽ وار گرد آلوده ها. پيرن اگهاڙي، ڪپڙن ڦاٽل، هڪڙي مردي مثل مٽيءَ جي ڍير تي پئي هئي. شيخ هي حالت ڏسي سندس ڳلن تي پنهنجي اکين مان ڳوڙها هارڻ لڳو، جنهن تي ان جي اک کلي ۽ شيخ کي ڏسي اکين مان نار وهائڻ لڳي؛ ۽ کيس عرض ڪرڻ لڳي ته هينئر اصل حقيقت منهنجي اڳيان کول ۽ اسلام پيش ڪر ته جيئن مان سنئينءَ راهه تي اچان. شيخ جي اسلام پيش ڪرڻ تي هوءَ يڪدم مسلمان ٿي پيئي ۽ وڃي معرفت کي رسي ۽ ايمان جي زوق کان پوريءَ طرح آگاهه ٿي ويئي، ۽ چوڻ لڳي ته، ايمان جي چاشني چکڻ کان پوءِ منهنجي دل بيقرار ٿي پيئي آهي، هينئر منهنجو بچڻ ڪونهي، اي شيخ صنعان الوداع، الوداع!
ائين چئي دم ڏنائين ۽ مجاز جي درياءَ جو هي قطرو وڃي حقيقت جي سمنڊ سان مليو. عشق جي رستي ۾ اهڙا ئي واقعا پيش ايندا، مگر ماڻهو انهن رازن کي سمجهي نٿا سگهن. دل جي، نفس سان جنگ هر وقت سخت رهي ٿي. اي انسان! تون پنهنجي حال تي ماتم ڪر، هي واقعي ماتم جي جاءِ آهي.
معشوقه جي مرڻ کان پوءِ شيخ جي جان به جلي ويئي ۽ پنهنجي ساٿين کي سڏي چيائين ته، عشق جي شروعات ۽ پڇاڙي ائين ئي ٿيندي آهي، جو شخص ان جي ڦاهيءَ ۾ ڦاسڻ چاهي تنهن کي دير نه وجهڻ گهرجي. مون عشق جي پکيءَ کي سوگهو پڪڙيو آهي، هينئر ان بغير منهنجو زندهه رهڻ ناممڪن آهي. مان هينئر پنهنجي محبوب جي طرف بهشت وڃي رهيو آهيان.
صبوح جو عيسائي ڇوڪريءَ دم ڏنو ۽ منجهند جو شيخ به موڪلايو. مريدن انهن جي هڪ ئي قبر بنائي ۽ ٻنهي کي هڪ ٻئي جي آغوش ۾ سمهاريو، ڪجهه وقت گذرڻ بعد انهن ٻنهي جي قبر مٿان هڪ بلند سرو جو وڻ پيدا ٿيو ۽ علاوه ان جي الله تعاليٰ پنهنجي فضل سان هڪ مٺي پاڻيءَ جو چشمو پيدا ڪيو. اها زمين ڪيترن ميلن ۾ سرسبز ۽ شاداب پکڙي پيئي آهي. ان جهڙي دنيا ۾ ٻي ڪا جاءِ ئي ڪانهي. جيڪڏهن توکي اها جاءِ نصيب ٿي پوي ته تون اتي سدائين بهار ڏسندين ۽ سدائين ميوا ۽ ڦل موجود.
اهي ٻئي وڏي مرتبي وارا هئا ۽ عاشقي جو ڦل پيدا ڪن ٿا. عشق جا ڪم ئي عجيب آهن. اها جاءِ اڃا تائين ڪعبي ۽ روم درميان عام ۽ خاص جي زيارتگاهه بڻيل آهي. ڪاش، عطار جي هن قصي کي ڪو سمجهي!