حضرت لوط عليه السلام جي قوم جو احوال
وَ لَقَدۡ اَنۡذَرَہُمۡ بَطۡشَتَنَا فَتَمَارَوۡا بِالنُّذُرِ ﴿۳۶﴾ (سورة القمر: 36- 33 )
”(حضرت) لوط جي قوم به خبردار ڪندڙ (پيغمبرن) کي نه مڃيو. اسان هنن جي مٿان پٿرن جو مينهن وسايو سواءِ (حضرت) لوط جي ماڻهن جي. انهن کي اسان اسر جي وقت (شهر مان ڪڍي ٻاهر ڪيو ۽ تباهه ٿيڻ کان) بچائي ورتو. اهو (مٿن) اسان جو فضل ٿيو. اسان اهڙيءَ طرح انهن ماڻهن کي چٽو بدلو ڏيندا آهيون، جيڪي خدا جي نعمت جو قدر ڪندا آهن (۽ سندس حڪمن تي هلندا آهن.) ۽ هيءَ حقيقت آهي ته (حضرت) لوط هنن کي اسان جي سخت پڪڙ بابت خبردار ڪيو هو پر هو ان تنبيهه بابت جهڳڙو ڪندا رهيا.“
حضرت لوط عليه السلام ، حضرت ابراهيم عليه السلام جو همعصر هو. کين حضرت ابراهيم عليه السلام جي ويجهن ماڻهن ڏانهن نبي بڻائي موڪليو ويو. اهي ماڻهو قرآن پاڪ جي بيان مطابق، غير فطري عمل يعني لواطت وارو ڪم ڪندا هئا. جنهن جي ان وقت تائين دنيا کي خبر ڪونه هئي جڏهن حضرت لوط عليه السلام انهن کي غير فطري عمل ۽ بدڪاريءَ کان منع ڪئي ۽ الله پاڪ جي عذاب کان ڊيڄاريو ته، هنن نه رڳو حضرت لوط عليه السلام جي حق جي دعوت جو انڪار ڪيو، بلڪه سندس نبوت جي به تڪذيب ڪئي ۽ پنهنجي ڪُڌي عمل تي ڄميا بيٺا رهيا. نيٺ سندن انجام اهو ٿيو جو اهي هڪ خوفناڪ تباهيءَ جي ذريعي هلاڪ ڪيا ويا.
قديم عهد نامي ۾ حضرت لوط عليه السلام جي شهر کي ”سدوم“سڏيو ويو آهي. تحقيقات جي مطابق بحيره احمر (Read Sea) جي اتر ۾ واقع اهو شهر اهڙيءَ طرح تباهه ٿيو، جهڙيءَ طرح ان جو تفصيل قرآن پاڪ ۾ بيان ڪيو ويو آهي. قديم آثارن جو مطالعو ٻڌائي ٿو ته، هيءُ شهر بحيره مردار (Dead Sea) جي علائقي ۾ واقع آهي، جيڪو اسرائيل ۽ اردن جي سرحد سان گڏوگڏ پکڙيل آهي. انهيءَ تباهيءَ جي آثارن جي مطالعي کان اڳ اسان اهو، ڏسون ٿا ته قوم لوط کي اهڙيءَ طرح سزا ڇو ڏني ويئي.
قرآن حڪيم حضرت لوط عليه السلام جي دعوت و انذار (ڊيڄارڻ) ۽ ان جي رد عمل ۾ سندس قوم جي رويي کي هيئن ٿو بيان ڪري:
کَذَّبَتۡ قَوۡمُ لُوۡطِۣ الۡمُرۡسَلِیۡنَ ﴿۱۶۰﴾ۚۖ اِذۡ قَالَ لَہُمۡ اَخُوۡہُمۡ لُوۡطٌ اَلَا تَتَّقُوۡنَ ﴿۱۶۱﴾ۚ اِنِّیۡ لَکُمۡ رَسُوۡلٌ اَمِیۡنٌ ﴿۱۶۲﴾ۙ فَاتَّقُوا اللّٰہَ وَ اَطِیۡعُوۡنِ ﴿۱۶۳﴾ۚ وَ مَاۤ اَسۡـَٔلُکُمۡ عَلَیۡہِ مِنۡ اَجۡرٍ ۚ اِنۡ اَجۡرِیَ اِلَّا عَلٰی رَبِّ الۡعٰلَمِیۡنَ ﴿۱۶۴﴾ؕ اَتَاۡتُوۡنَ الذُّکۡرَانَ مِنَ الۡعٰلَمِیۡنَ ﴿۱۶۵﴾ۙ وَ تَذَرُوۡنَ مَا خَلَقَ لَکُمۡ رَبُّکُمۡ مِّنۡ اَزۡوَاجِکُمۡ ؕ بَلۡ اَنۡتُمۡ قَوۡمٌ عٰدُوۡنَ ﴿۱۶۶﴾ قَالُوۡا لَئِنۡ لَّمۡ تَنۡتَہِ یٰلُوۡطُ لَتَکُوۡنَنَّ مِنَ الۡمُخۡرَجِیۡنَ ﴿۱۶۷﴾ قَالَ اِنِّیۡ لِعَمَلِکُمۡ مِّنَ الۡقَالِیۡنَ ﴿۱۶۸﴾ؕ (سورة الشعراءَ: 168-160 )
”(ساڳيءَ طرح) (حضرت) لوط جي قوم جي ما ڻهن به رسولن کي نه مڃيو. ڏسو! سندن برادريءَ جي ماڻهن کي (حضرت) لوط عليه السلام چيو ته (افسوس توهان سخت شرمناڪ ۽ غلط ڪم ڪري رهيا آهيو) . ڇا توهان خدا (جي عذاب) کان ڊڄوئي نٿا. يقيناً مان اوهان ڏي رسول ڪري موڪليل آهيان، ۽ (توهان کي معلوم آهي ته) مان امين آهيان (مون تي اعتبار ڪيو مان توهان کي توهان جي ئي چڱائي لاءِ ضروري نصيحت ٿو ڏيان). ته خدا کان ڊڄو ۽ منهنجي چوڻ تي هلو. ۽ (ياد رکو ته) مان هن ڪم لاءِ (يعني خدائي حڪمن پهچائڻ جي عيوض) توهان کان ڪو به اجورو ڪونه ٿو گهران، منهنجو اجورو ته جهانن جي پروردگار جي ذمي آهي. ڇا سڄي جهان ۾ توهان ئي آهيو جي نرن ڏي (بد فعليءَ لاءِ) وڃون ٿا؟ (يا سڄي جهان ۾ توهان کي رڳو نر ئي بدفعليءَ لاءِ پسند آهن ڇا؟ ) ۽ توهان جي لاءِ توهان جي پروردگار جيڪي زالون پيدا ڪيون آهن تن کي ڇڏي ٿا ڏيو (۽ ڇوڪرن ۽ مردن ڏي ٿا وڃو) حقيقت هيءَ آهي ته توهان اهي ماڻهو آهيو جيڪي ليڪو لنگهي بيٺا آهيو. هنن (فاحش ماڻهن) جواب ڏنو ته اي لوط! جيڪڏهن تون (هن واعظ ۽ نصيحت کان) باز نه ايندين ته اسان توکي ضرور (هن ملڪ مان ئي) ڪڍي ڇڏينداسين. (تنهن تي) (حضرت لوط) چيو ته مون کي اوهان جي (برن) عملن کان سخت نفرت آهي (سو مان پاڻ اوهان وٽ رهڻ ۾ راضي نه آهيان.)“
يعني حق جي واٽ ڏانهن سڏڻ جي جواب ۾ قوم کين ڌمڪيون ڏيڻ شروع ڪيون. قوم، هدايت واري واٽ ڏانهن سڏڻ ڪري ، سندس مخالفت ڪرڻ شروع ڪري ڏني ۽ کين ايمان وارن سان گڏ وطن مان نڪرڻ تي مجبور ڪيو ۽ آخرڪار پاڻ پنهنجي ساٿين سان گڏجي خدائي حڪم موجب مصر ڏانهن هليا ويا. ٻين هنڌن تي قرآن حڪيم انهيءَ تفصيل کي هيئن بيان ڪيو:
وَ لُوۡطًا اِذۡ قَالَ لِقَوۡمِہٖۤ اَتَاۡتُوۡنَ الۡفَاحِشَۃَ مَا سَبَقَکُمۡ بِہَا مِنۡ اَحَدٍ مِّنَ الۡعٰلَمِیۡنَ ﴿۸۰﴾ اِنَّکُمۡ لَتَاۡتُوۡنَ الرِّجَالَ شَہۡوَۃً مِّنۡ دُوۡنِ النِّسَآءِ ؕ بَلۡ اَنۡتُمۡ قَوۡمٌ مُّسۡرِفُوۡنَ ﴿۸۱﴾ وَ مَا کَانَ جَوَابَ قَوۡمِہٖۤ اِلَّاۤ اَنۡ قَالُوۡۤا اَخۡرِجُوۡہُمۡ مِّنۡ قَرۡیَتِکُمۡ ۚ اِنَّہُمۡ اُنَاسٌ یَّتَطَہَّرُوۡنَ ﴿۸۲﴾
(سورة الاعراف: 82-80 )
”۽ (لوط کي به اسان هڪڙي قوم ڏي پيغمبر ڪري موڪليو.“ هن پنهنجي قوم کي چيو ته (وڏي شرم جي ڳالهه آهي) ڇا توهان اهڙو بي شرميءَ جو ڪم ٿا ڪيو جو اوهان کان اڳي سڄي جهان ۾ ڪنهن نه ڪيو. (يعني) توهان عورتن کي ڇڏي مردن ڏي شهوت راني ڪرڻ لاءِ ويندا آهيوڇا؟ بلڪه (افسوس ۽ شرم!) توهان (فطرت جي) حدن کان ٻاهر نڪري ويا آهيون. پر هن جي قوم جي جواب ٻيو ڪو به ڪونه هو سواءِ هن جي جو چوڻ لڳا ته هنن (يعني حضرت لوط ۽ ايمان وارن) کي پنهنجي شهر مان لوڌي ٻاهر ڪڍو. اهي ماڻهو (ڏسو جو) اچي پاڪ ۽ صاف بڻيا آهن!.
حضرت لوط، قوم کي هڪ واضح سچائيءَ جي طرف سڏيو ۽ بڇڙي انجام کان به ڊيڄاريو پرانهيءَ ڊيڄارڻ طرف قوم ڪو به ڌيان ڪونه ڏنو ۽ حضرت لوط عليه السلام جي دعوت ۽ عذاب کان ڊيڄارڻ کي لڳاتار ٿڏيندا ۽ ڪوڙو ڪندا رهيا. ارشاد رباني آهي:
وَ لُوۡطًا اِذۡ قَالَ لِقَوۡمِہٖۤ اِنَّکُمۡ لَتَاۡتُوۡنَ الۡفَاحِشَۃَ ۫ مَا سَبَقَکُمۡ بِہَا مِنۡ اَحَدٍ مِّنَ الۡعٰلَمِیۡنَ ﴿۲۸﴾ اَئِنَّکُمۡ لَتَاۡتُوۡنَ الرِّجَالَ وَ تَقۡطَعُوۡنَ السَّبِیۡلَ ۬ۙ وَ تَاۡتُوۡنَ فِیۡ نَادِیۡکُمُ الۡمُنۡکَرَ ؕ فَمَا کَانَ جَوَابَ قَوۡمِہٖۤ اِلَّاۤ اَنۡ قَالُوا ائۡتِنَا بِعَذَابِ اللّٰہِ اِنۡ کُنۡتَ مِنَ الصّٰدِقِیۡنَ ﴿۲۹﴾
(سورة العنکبوت: 29-28 )
”۽ (حضرت) لوط عليه السلام کي به اسان (هڪڙي قوم ڏي) پيغمبر ڪري موڪليو. هن انهيءَ قوم جي ماڻهن کي چيو ته توهان اهڙا بي شرميءَ جا ڪم ٿا ڪيو، جهڙا توهان کان اڳي سڄي جهان ۾ ڪنهن به نه ڪيا. ڇا توهان (عورتن جي بجاءِ) مردن ڏي ٿا وڃو؟ ۽ پڻ رهزني ٿا ڪيو؟ (يعني واٽن تي ويهي مسافرن کي ٿا لٽيو ۽ ڦريو؟) ۽ پنهنجي مجلسن ۾ به اهو ساڳيو نفرت جهڙو ڪم ٿا ڪيو. پر سندس قوم جي ماڻهن وٽ (انهن سمجهاڻين متعلق) فقط هي ئي جواب هو جو کيس چيائون ته جيڪڏهن تون سچو آهين (هن ڳالهه ۾ ته اسان تي عذاب ايندو.) ته ڀلا آڻ اسان تي خدا جو عذاب.“
جڏهن حضرت لوط عليه السلام پنهنجي قوم جو اهو طرز عمل ڏٺو ته هن الله تعاليٰ کان مدد گهري:
قَالَ رَبِّ انۡصُرۡنِیۡ عَلَی الۡقَوۡمِ الۡمُفۡسِدِیۡنَ (سورة العنکبوت: 30 )
”اي منهنجا پروردگار! منهنجي هنن (ظالمن ۽) بگاڙو وجهندڙ ماڻهن جي خلاف مدد ڪر.“
رَبِّ نَجِّنِیۡ وَ اَہۡلِیۡ مِمَّا یَعۡمَلُوۡنَ (سورة الشعراء: 169 )
”(۽ حضرت لوط عليه السلام پوءِ خدا کي پڪاريو ته) اي منهنجا پروردگار! مون کي ۽ منهنجي خاندان جي ماڻهن کي هنن (فاحش) ماڻهن جي عملن (جي شامت کان يا سندن ظلم) کان بچائي وٺ.“
حضرت لوط عليه السلام جي انهيءَ دعا تي، الله تعالي انساني صورت ۾ ٻه فرشتا موڪليا. حضرت لوط عليه السلام ڏانهن اچڻ کان اڳ، فرشتا، حضرت ابراهيم عليه السلام جي خدمت سڳوري ۾ آيا. فرشتن حضرت ابراهيم عليه السلام کي اها خوشخبري ڏيڻ کانپوءِ ته، کيس هڪ پٽڙو ٿيندو، پنهنجي اچڻ جو مقصد بيان ڪيو، ته هو حضرت لوط عليه السلام جي نافرمان قوم کي تباهه ڪرڻ لاءِ آيا آهن:
قَالَ فَمَا خَطۡبُکُمۡ اَیُّہَا الۡمُرۡسَلُوۡنَ ﴿۳۱﴾ قَالُوۡۤا اِنَّاۤ اُرۡسِلۡنَاۤ اِلٰی قَوۡمٍ مُّجۡرِمِیۡنَ ﴿ۙ۳۲﴾ لِنُرۡسِلَ عَلَیۡہِمۡ حِجَارَۃً مِّنۡ طِیۡنٍ ﴿ۙ۳۳﴾ مُّسَوَّمَۃً عِنۡدَ رَبِّکَ لِلۡمُسۡرِفِیۡنَ ﴿۳۴﴾
(سورة الذاريات: 34-31 )
”(حضرت ابراهيم) چيو ته اي خدا جا موڪليل (فرشتؤ! هاڻي ٻڌايو ته) توهان ڪهڙي ڪم لاءِ موڪليا ويا آهيو. هنن جواب ۾ چيو ته اسان هڪڙي سخت گنهگار قوم جي ماڻهن ڏي موڪليا ويا آهيون. انهيءَ لاءِ (ته) مٿن پڪل پٿر وسايون. جيڪي (پٿر) تنهنجي پروردگار وٽان انهن ماڻهن لاءِ نشان ڪيل ۽ مقرر ڪيل آهن جيڪي گناهن ۾ ليڪو لنگهي بيٺا آهن. (يعني سدوم ۽ غموره جي ماڻهن تي پٿر وسائينداسين. جيڪي حضرت لوط عليه السلام کي نٿا مڃين. پوءِ هو هليا ويا.)“
اِلَّاۤ اٰلَ لُوۡطٍ ؕ اِنَّا لَمُنَجُّوۡہُمۡ اَجۡمَعِیۡنَ ﴿۵۹﴾ اِلَّا امۡرَاَتَہٗ قَدَّرۡنَاۤ ۙ اِنَّہَا لَمِنَ الۡغٰبِرِیۡنَ ﴿٪۶۰﴾
(سوره: الحجر: 60-59 )
”مگر هڪ خاندان اُتي لوط عليه السلام جو آهي. ان خاندان جي سڀني ڀاتين کي اسان بچائي وٺنداسين. مگر سندس زال نه بچندي، هن جي لاءِ اسان جو اندازو ٿي چڪو آهي ته هوءَ پٺتي رهندڙن سان شامل ٿيندي.“
حضرت ابراهيم عليه السلام کان موڪلائڻ بعد، الله پاڪ جا موڪليل اهي فرشتا، حضرت لوط عليه السلام وٽ آيا. جيئن ته حضرت لوط عليه السلام انهن سان اڳ ۾ ڪڏهن ڪونه مليا هئا، تنهنڪري انهن کي ڏسندي ئي پريشان ٿي ويا، پر پوءِ بعد ۾ ساڻن گفتگو ڪرڻ تي اطمينان محسوس ڪرڻ لڳا:
وَ لَمَّا جَآءَتۡ رُسُلُنَا لُوۡطًا سِیۡٓءَ بِہِمۡ وَ ضَاقَ بِہِمۡ ذَرۡعًا وَّ قَالَ ہٰذَا یَوۡمٌ عَصِیۡبٌ
(سورة هود: 77 )
”۽ جڏهن اسان جا فرشتا (حضرت) لوط وٽ پهتا تڏهن هو سندن اچڻ تي خوش ڪونه ٿيو، ۽ سندن موجودگي کيس پريشان ڪري وڌو. هن چئي ڏنو ته اڄوڪو ڏينهن وڏي مصيبت جو ڏينهن آهي.“
قَالَ اِنَّکُمۡ قَوۡمٌ مُّنۡکَرُوۡنَ ﴿۶۲﴾ قَالُوۡا بَلۡ جِئۡنٰکَ بِمَا کَانُوۡا فِیۡہِ یَمۡتَرُوۡنَ ﴿۶۳﴾ وَ اَتَیۡنٰکَ بِالۡحَقِّ وَ اِنَّا لَصٰدِقُوۡنَ ﴿۶۴﴾ فَاَسۡرِ بِاَہۡلِکَ بِقِطۡعٍ مِّنَ الَّیۡلِ وَ اتَّبِعۡ اَدۡبَارَہُمۡ وَ لَا یَلۡتَفِتۡ مِنۡکُمۡ اَحَدٌ وَّ امۡضُوۡا حَیۡثُ تُؤۡمَرُوۡنَ ﴿۶۵﴾ وَ قَضَیۡنَاۤ اِلَیۡہِ ذٰلِکَ الۡاَمۡرَ اَنَّ دَابِرَ ہٰۤؤُلَآءِ مَقۡطُوۡعٌ مُّصۡبِحِیۡنَ ﴿۶۶﴾ (سورة الحجر: 66-62 )
” (تڏهن حضرت لوط عليه السلام کين) چيو ته توهان ته ڪي ڌار يا ماڻهو ٿا ڏسجو. هنن چيو ته اها ڳالهه ناهي، بلڪه اسان تو وٽ اُها ڳالهه کڻي آيا آهيون جنهن بابت ماڻهو شڪ آڻيندا هئا (يعني تباهيءَ جي خبر، جنهن تباهيءَ بابت هي ماڻهو مسخريون ڪندا هئا. اسان جو اچڻ هڪڙي حق جي ڳالهه لاءِ آهي، ۽ اسان بيشڪ سچي ڳالهه ٿا ٻڌايون. ۽ گهرجي ته جڏهن ڪجهه رات اڃان رهيل هجي، تڏهن پنهنجي گهر جي ماڻهن سان گڏ نڪري هليو وڃ، تون هنن جي پٺيان ٿي هلجانءِ، ۽ هن ڳالهه جو خيال رکجانءِ، ته ڪو به مڙي پٺئين پاسي نه نهاري، جاڏي وڃڻ جو حڪم ڏنو ويو آهي تاڏي (رخ رکي) هلندا وڃن. مطلب ته اسان لوط عليه السلام کي هيءَ حقيقت چٽي ڪري ٻڌائي ته (تباهي اچڻي آهي ۽) شهر جي ماڻهن جي پاڙ، صبح ٿيندي ئي، پٽجڻ واري آهي.“
انهيءَ وچ ۾ قوم کي خبر پئجي ويئي ته حضرت لوط عليه السلام وٽ ڪجهه مهمان آيل آهن. هنن انهن مهمانن کي به پنهنجي بري ارادي جي پورائي ڪرڻ لاءِ ڪا ڏکيائي ۽ شرم ڪونه محسوس ڪيو. ڇو ته اهو سندن پهريان کان معمول هو. اهي ماڻهو حضرت لوط عليه السلام جي گهرجي چوڌاري گڏ ٿي ويا. پنهنجي مهمانن جي عفت ۽ عزت جي ڳڻتيءَ کي آڏو رکندي حضرت لوط عليه السلام پنهنجي قوم کي هن طرح خطاب ڪيو:
قَالَ اِنَّ ہٰۤؤُلَآءِ ضَیۡفِیۡ فَلَا تَفۡضَحُوۡنِ ﴿ۙ۶۸﴾ وَ اتَّقُوا اللّٰہَ وَ لَا تُخۡزُوۡنِ ﴿۶۹﴾
(سورة الحجر: 69-68 )
”(حضرت لوط عليه السلام کين) چيو ته ڏسو! هي (نوان ماڻهو) منهنجا مهمان آهن سو منهنجي بي عزتي نه ڪيو. خدا کان ڊڄو، ۽ مون کي شرمسار نه ڪريو.“
پر قوم چيس:
قَالُوۡۤا اَوَ لَمۡ نَنۡہَکَ عَنِ الۡعٰلَمِیۡنَ (سورة الحجر: 70 )
”هنن چيو ته اسان توکي هن ڳالهه کان جهلي ڪين ڇڏيو هو ته ڪنهن به قوم جي ماڻهن کي پاڻ وٽ نه رهاءِ؟ (جيڪڏهن رهائيندين ته پوءِ جيڪي اسانکي وڻندو سو ڪري گذرنداسين)“
اهو سوچيندي ئي هو ۽ سندس مهمان بي آبروءَ جو شڪار ٿي ويندا، حضرت لوط عليه السلام فرمايو:
قَالَ لَوۡ اَنَّ لِیۡ بِکُمۡ قُوَّۃً اَوۡ اٰوِیۡۤ اِلٰی رُکۡنٍ شَدِیۡدٍ (سورة هود: 80 )
”)حضرت) لوط عليه السلام چيو ته شال ائين هجي ها جو مون کي اوهان جي مقابلي ڪرڻ جي طاقت هجي ها، يا ڪو مضبوط سهارو (ڪنهن جماعت جي مددگاري) هجي ها جنهن جو آسرو يا پناهه يا مدد وٺي سگهان ها! “
فرشتن حضرت لوط عليه السلام کي ياد ڏياريو ته اوهان ڳڻتي نه ڪريو ڇو ته اسان الله تعالي جا موڪليل آهيون:
قَالُوۡا یٰلُوۡطُ اِنَّا رُسُلُ رَبِّکَ لَنۡ یَّصِلُوۡۤا اِلَیۡکَ فَاَسۡرِ بِاَہۡلِکَ بِقِطۡعٍ مِّنَ الَّیۡلِ وَ لَا یَلۡتَفِتۡ مِنۡکُمۡ اَحَدٌ اِلَّا امۡرَاَتَکَ ؕ اِنَّہٗ مُصِیۡبُہَا مَاۤ اَصَابَہُمۡ ؕ اِنَّ مَوۡعِدَہُمُ الصُّبۡحُ ؕ اَلَـیۡسَ الصُّبۡحُ بِقَرِیۡبٍ (سورة هود: 81 )
”)تڏهن) انهن مهمانن (يعني فرشتن) چيو ته اي لوط! اسان تنهنجي پروردگار جا موڪليل آهيون. (گهٻرائڻ جي ڳالهه ئي ڪانهي) هي ماڻهو ڪڏهن به تو وٽ پهچي نه سگهندا (جو توکي ايذاءُ ڏين يا توتي غالب پون). تون هيئن ڪر جو جڏهن رات جو هڪ حصو گذري وڃي تڏهن پنهنجي گهر جي ماڻهن کي پاڻ سان وٺي نڪري هليو وڃ ۽ اوهان مان ڪو به هيڏي هوڏي نه ڏسي (يعني ڪنهن به ڳالهه جو فڪر نه ڪري) مگر تنهنجي گهرواري (توسان گڏ نه هلندي. هوءَ پٺتي رهجي پوندي ۽) جيڪو هنن ماڻهن تي (حادثو) اچڻو آهي، سو مٿس به (يعني تنهنجي زال تي به) ايندو. انهن ماڻهن جي لاءِ عذاب جو مقرر وقت صبح آهي ۽ صبح جي اچڻ ۾ ڪا دير ڪانهي.“
جڏهن حضرت نوح عليه السلام جي قوم جا بڇڙا عمل پنهنجي انتها کي پهتا ته الله پاڪ حضرت لوط عليه السلام کي پنهنجي فرشتن جي ذريعي بچائي ورتو. صبح ٿيندي ئي ماڻهو انهيءَ تباهيءَ جي ور چڙهيا، جنهن کان حضرت لوط عليه السلام انهن کي خبردرا ڪندو رهيو هو:
وَ لَقَدۡ رَاوَدُوۡہُ عَنۡ ضَیۡفِہٖ فَطَمَسۡنَاۤ اَعۡیُنَہُمۡ فَذُوۡقُوۡا عَذَابِیۡ وَ نُذُرِ ﴿۳۷﴾ وَ لَقَدۡ صَبَّحَہُمۡ بُکۡرَۃً عَذَابٌ مُّسۡتَقِرٌّ ﴿ۚ۳۸﴾ (سورة القمر: 38-37 )
”۽ هيءَ به حيققت آهي ته هو سندس مهمانن کي (بد ارادي سان) کانئس کسي کڻي وڃڻ لڳا. پر اسان سندن اکيون انڌيون ڪري ڇڏيون. (۽ اهي مهمان سلامت نڪري ويا ۽ ڪافرن کي چيو ويو ته) هاڻي منهنجي عذاب ۽ تنبيهه جو مزو چکو. ۽ ٻئي ڏينهن صبح جو ئي دائمي (تباهيءَ جو) عذاب مٿن اچي ڪڙڪيو.“
قومِ لوط جي تباهيءَ جي تفصيل کي قرآن پاڪ هيئن بيان ڪيوآهي:
فَاَخَذَتۡہُمُ الصَّیۡحَۃُ مُشۡرِقِیۡنَ ﴿ۙ۷۳﴾ فَجَعَلۡنَا عَالِیَہَا سَافِلَہَا وَ اَمۡطَرۡنَا عَلَیۡہِمۡ حِجَارَۃً مِّنۡ سِجِّیۡلٍ ﴿ؕ۷۴﴾ اِنَّ فِیۡ ذٰلِکَ لَاٰیٰتٍ لِّلۡمُتَوَسِّمِیۡنَ ﴿۷۵﴾ وَ اِنَّہَا لَبِسَبِیۡلٍ مُّقِیۡمٍ ﴿۷۶﴾
(سورة الحجر: 76-73 )
”مطلب ته سج نڪرندي هڪ خوفناڪ آواز اچي مٿن ڪڙڪيو.“ پوءِ اسان ان بستيءَ کي زيرو زبر ڪري تباهه ڪري ڇڏيو، ۽ انهن ماڻهن تي پڪل مٽيءَ جي پٿرن جي برسات وسائي. بيشڪ هن واقعي ۾ انهن ماڻهن لاءِ وڏيون نشانيون آهن جيڪي (حقيقت جي) ڄاڻ سڄاڻ رکڻ وارا آهن ۽ (لوط عليه السلام جي قوم جي) هيءَ بستي (ڪنهن نامعلوم ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ڪانه هئي، اها ته) اهڙي شاهي رستي تي آهي جنهن تي آمد رفت جو سلسلو (هاڻي به)قائم آهي (۽ اوهان پنهنجي اکين سان اهي پٿر ۽ کنڊر ڏسي سگهو ٿا.“
فَلَمَّا جَآءَ اَمۡرُنَا جَعَلۡنَا عَالِیَہَا سَافِلَہَا وَ اَمۡطَرۡنَا عَلَیۡہَا حِجَارَۃً مِّنۡ سِجِّیۡلٍ ۬ۙ مَّنۡضُوۡدٍ ﴿ۙ۸۲﴾ مُّسَوَّمَۃً عِنۡدَ رَبِّکَ ؕ وَمَا ہِیَ مِنَ الظّٰلِمِیۡنَ بِبَعِیۡدٍ ﴿٪۸۳﴾ (سورة هود: 83-82 )
”پوءِ جڏهن اسان جي (ٺهرايل) ڳالهه جو وقت اچي ويو، تڏهن (اي پيغمبر!) اسان ان (آباديءَ) جون سڀ بلنديون (يعني بلند عمارتون) هيٺاهينءَ ۾ بدلا ئي ڇڏيون ( يعني ڪيرائي زمين جي برابر هموار ڪري ڇڏيون) ۽ انهن (علائقن) تي باهه ۾ پڪل پٿر لاڳيتا وسايا. جيڪي پٿر تنهنجي پروردگار جي حضور ۾ (انهيءَ مطلب لاءِ) نشان ڪيا ويا هئا. اها بستي ۽ علائقا هنن ظالمن (يعني مڪي جي شريرن) کان پري ڪونه آهن (اهي مڪي جا ظالم پنهنجي مسافريءَ وقت اتان لنگهندا رهن ٿا ۽ جيڪڏهن چاهين ته ان مان عبرت وٺي سگهن ٿا)“
ثُمَّ دَمَّرۡنَا الۡاٰخَرِیۡنَ ﴿۱۷۲﴾ۚ وَ اَمۡطَرۡنَا عَلَیۡہِمۡ مَّطَرًا ۚ فَسَآءَ مَطَرُ الۡمُنۡذَرِیۡنَ ﴿۱۷۳﴾ اِنَّ فِیۡ ذٰلِکَ لَاٰیَۃً ؕ وَ مَا کَانَ اَکۡثَرُہُمۡ مُّؤۡمِنِیۡنَ ﴿۱۷۴﴾ وَ اِنَّ رَبَّکَ لَہُوَ الۡعَزِیۡزُ الرَّحِیۡمُ ﴿۱۷۵﴾٪
(سورة الشعرا: 175-172 )
”۽ پوءِ ٻين کي اسان ناس ڪري ڇڏيو. ۽ اسان هنن (فاحش ماڻهن) تي پٿون جو مينهن وسايو. سو (ڏسو ته) جن ماڻهن کي خبردار به ڪيو ويو (پر ته به نصيحت نه مڃيائون.) تن تي ڪهڙو نه بڇڙو مينهن وسيو. بيشڪ هن واقعي ۾ وڏي عبرت جي نشاني آهي، مگر (افسوس جو) هنن مان گهڻا ماڻهو ايمان نٿا آڻين. ۽ (نٿا ڄاڻن ته) تنهنجو پروردگار ئي آهي جو سڀني تي غالب پوڻ وارو ۽ وڏي رحم وارو آهي.“
جڏهن حضرت لوط عليه السلام جي قوم تي عذاب نازل ٿيو ته صرف حضرت لوط عليه السلام ۽ سندن ڪجهه ايمان وارا جيڪي سندن اهل بيت ئي هئا، انهن کي نجات ملي، حضرت لوط عليه السلام جي گهرواري ، جيڪا مٿن ايمان نه رکندي هئي، سا به تباهيءَ جي ور چڙهي ويئي:
وَ لُوۡطًا اِذۡ قَالَ لِقَوۡمِہٖۤ اَتَاۡتُوۡنَ الۡفَاحِشَۃَ مَا سَبَقَکُمۡ بِہَا مِنۡ اَحَدٍ مِّنَ الۡعٰلَمِیۡنَ ﴿۸۰﴾ اِنَّکُمۡ لَتَاۡتُوۡنَ الرِّجَالَ شَہۡوَۃً مِّنۡ دُوۡنِ النِّسَآءِ ؕ بَلۡ اَنۡتُمۡ قَوۡمٌ مُّسۡرِفُوۡنَ ﴿۸۱﴾ وَ مَا کَانَ جَوَابَ قَوۡمِہٖۤ اِلَّاۤ اَنۡ قَالُوۡۤا اَخۡرِجُوۡہُمۡ مِّنۡ قَرۡیَتِکُمۡ ۚ اِنَّہُمۡ اُنَاسٌ یَّتَطَہَّرُوۡنَ ﴿۸۲﴾ فَاَنۡجَیۡنٰہُ وَ اَہۡلَہٗۤ اِلَّا امۡرَاَتَہٗ ۫ۖ کَانَتۡ مِنَ الۡغٰبِرِیۡنَ ﴿۸۳﴾ وَ اَمۡطَرۡنَا عَلَیۡہِمۡ مَّطَرًا ؕ فَانۡظُرۡ کَیۡفَ کَانَ عَاقِبَۃُ الۡمُجۡرِمِیۡنَ ﴿٪۸۴﴾ (سورة الاعراف: 84-80 )
”۽ (لوط عليه السلام کي به اسان هڪڙي قوم ڏي پيغمبر ڪري موڪليو) (هن پنهنجي قوم کي چيو ته (وڏي شرم جي ڳالهه آهي.) ڇا توهان اهڙو بي شرميءَ جو ڪم ٿا ڪريو جو اوهان کان اڳي سڄي جهان ۾ ڪنهن به نه ڪيو. (يعني) توهان عورتن کي ڇڏي مردن ڏي شهوت راني ڪرڻ لاءِ ويندا آهيو ڇا؟ بلڪه (افسوس ۽ شرم!) توهان ماڻهو (فطرت جي) حدن کان ٻاهر نڪري ويا آهيو. پر هن جي قوم جو جواب ٻيو ڪو به ڪونه هو سواءِ هن جي جو چوڻ لڳا ته هنن (يعني حضرت لوط عليه السلام ۽ ايمان وارن) کي پنهنجي شهر مان لوڌي ٻاهر ڪڍو. اهي ماڻهو (ڏسو جو) اچي پاڪ ۽ صاف بڻيا آهن! پوءِ اسان لوط کي ۽ سندس ماڻهن کي (ايندڙ مصيبت کان) بچايو (يعني شهر مان ٻاهر آندو) سواءِ سندس زال جي جا پٺتي رهيل (عذاب چکڻ وارن منڪرن) ماڻهن ۾ رهجي پئي. ۽ پوءِ (اسان انهن منڪرن تي پٿرن جو مينهن وسايو. پوءِ ڏسو ته گنهگارن جي پڇاڙي ڪهڙي (نه خراب) ٿي.“
اهڙيءَ طرح حضرت لوط عليه السلام ۽ سندس گهرڀاتي سواءِ هڪ عورت جي بچايا ويا. قديم عهد نامي مطابق پاڻ حضرت ابراهيم عليه السلام سان گڏ هجرت ڪيائون، ۽ نافرمان ماڻهو تباهه ڪيا ويا ۽ انهن جي آبادين کي زمين ۾ غرق ڪيو ويو.