ديوبندي جماعت ۽ ان جو سلسلو
دارالعلوم جيڪا جماعت تيار ڪئي ان ۾ مختلف صلاحيتن وارا ماڻهو شامل هئا. ظاهر ۾ کڻي هو ڌار ڌار ميدانن ۾ ڪم ڪري رهيا هئا پر اندر ئي اندر انهن ۾ هڪ فڪري اتحاد موجود هو. يعني جماعت جون سڀ طاقتون ورهاست واري اصول هيٺ ڪم ڪري رهيون هيون ۽ ان کان اڳتي وڌي ڪري ملڪ جي ٻين اهڙين مذهبي، سياسي جماعتن ۽ ماڻهن سان بهتر لاڳاپا جوڙيا ويا هئا جن جو بنيادي طور تي دارالعلوم جي مذهبي ۽ سياسي مڪتبه فڪر سان تعلق ته نه هو پر ولي اللهي سلسلي جي بزرگن سان عقيدت يا ديني، سياسي ۽ قومي مقصدن ۾ ڪنهن حدتائين اتفاق ضرور رکيائون ٿي. البته اهو ڪم احتياط ۽ رازداري سان هلندو هو تان جو دارالعلوم جي انهن ماڻهن کي به خبر نه هئي جيڪي سياسي ذوق نه رکندا هئا. دارالعلوم ديوبند اسلامي علومن جي پڙهائي، تصنيف تاليف کان سواءِ غلط روايتن ۽ رسمن جي سڌاري لاءِ عظيم الشان خدمتون سرانجام ڏنيون آهن. پر ان کان سواءِ سندس خدمتن جو دائرو ملڪ جي آزادي، انگريز سامراج کان عوام جي نجات، برطانوي لٽيرن کان پنهنجي ملڪ کي ڇوٽڪارو ڏيارڻ، قومي ۽ سياسي شعور جي تربيت ڪرڻ، قوم ۽ وطن جي ڀلائي ۽ ترقي سان گڏوگڏ سماجي ۽ سياست جي سڀني ميدانن۽ عوامي زندگي جي سڀني پهلوئن تائين پکڙيل آهي.