شخصيتون ۽ خاڪا

مولانا عبيدالله سنڌي ۽ سندس ڪجهه همعصر

مولانا عبيدالله سنڌي هڪ عظيم انقلابي عالم ۽ مفڪر جي حثيت ۾ عالمي مڃتا رکي ٿو، هِي ڪتاب ”مولانا عبيدالله سنڌي ۽ سندس ڪجهه همعصر” سندس شخصيت تي متعلق هڪ بهترين ڪتاب آهي. ڪتاب جو ليکڪ ڊاڪٽر ابوسليمان شاهه جهانپوري ۽ سنڌيڪار حافظ ابوالاديب سنڌي صاحب آهن.
Title Cover of book مولانا عبيدالله سنڌي ۽ سندس ڪجهه همعصر

محمودي دور

حضرت شيخ الهند آڏو دارالعلوم جا تعليمي ۽ سياسي ٻئي پهلو هئا. دارالعلوم جي قائم ٿيڻ واري زماني سان سندس تعلق ويجهڙائي وارو هو. سندس پيءُ مولانا ذوالفقار علي دارالعلوم جي جوڙجڪ، تعمير ۽ ترقي جي سڀني مرحلن ۾ مولانا محمد قاسم سان گڏ رهيو هو. حضرت شيخ الهند دارالعلوم جو پهريون شاگرد هو. گهر ۾ توڙي ٻاهر سندس تعليم ۽ تربيت جي نگراني ولي اللهي جماعت جي ڪارڪنن ڪئي هئي. تنهن ڪري هو دارالعلوم جي قائم ڪرڻ ۽ ان جي مول متن کان ڪنهن جي ٻڌائڻ بنان اڳ ئي واقف هو. هو پنهنجي ان ڄاڻ لاءِ ڪنهن اخبار يا ڪتاب جي مطالعي جو محتاج نه هو. هن جي اها ڄاڻ ڪنهن پراسپيڪٽس يا ڪنهن دستاويزي مطالعي تي ٻڌل ڪانه هئي. بلڪ شاملي جي محاذ تان موٽندڙ ۽ قومي ملي مقصدن لاءِ ”نئون محاذ“ کوليندڙ جماعت جي محفلن ۽ راز و نياز وارين جي گڏجاڻين ۽ ڪچهرين مان حاصل ٿيل هئي. حضرت شيخ الهند جي تعليم ۽ تربيت اهڙي ئي ماحول ۾ ٿي هئي ۽ دارالعلوم جي بانيڪار جماعت ڪئي هئي. پاڻ ان جماعت جي نامور ڪارڪنن جو شاگرد ۽ مريد هو. انهيءَ جماعت جي بزرگن کيس قرآن ۽ حديث جا درس ڏنا هئا ۽ ان جماعت ئي کيس شريعت ۽ طريقت جو رمزون سمجهايون هيون. انهيءَ جماعت ئي کيس قومي، ملي ۽ سياست جي رازن ۽ نڪتن کان واقف ڪيو هو. حضرت شيخ الهند کي هڪ ئي وقت مولانا رشيد احمد گنگوهي، حضرت حاجي امداد الله مهاجر مڪي ۽ حضرت قاسم العلوم مولانا محمد قاسم نانوتوي سان بيعت ۽ خلافت جي خلعت به حاصل هئي ۽ انتهائي فخر جوڳي ڳالهه ته اها آهي جو حضرت شيخ الهند انهن ٽنهي بزرگن جو نه رڳو ”مريد“ پر ”مراد“ پڻ هو. حضرت قاسم العلوم سندس تعليم ۽ تربيت تي خصوصي توجهه سان محنت ڪئي هئي. حضرت شيخ الهند حضرت قاسم العلوم جو تربيت يافته ۽ تيار ڪيل هو ۽ کيس انهن بزرگن جو اعتماد پڻ حاصل هو. مولانا قاري طيب صاحب به کيس حضرت قاسم العلوم جو علمي جاءِ نشين مڃي چڪو آهي. هو سائين جن جو مزاج شناس ۽ لڪيل رازن جو امين هو. دارالعلوم جي بانيڪارن ۽ شروعاتي مخلص ڪارڪنن جي سلسلي ۾ جن بزرگن جا نالا اچن ٿا، حضرت شيخ الهند پاڻ اهي هستيون ڏٺيون هيون ۽ انهن کان علمي ۽ روحاني فيض ورتو هو ۽ انهن جي صحبت مان گهڻو ڪجهه پرايو هو.
حضرت شيخ الهند، ديوبند جي عظمت جو داستان اسان پوين وانگر ڪتابن ۾ ڪونه پڙهيو هو بلڪ ان جي عظمت جو نقشو سندس اکين اڳيان اجاگر ٿيو هو ۽ پاڻ به ته ان کي عظيم تر بنائڻ ۾ حصيدار رهيو هو. پوءِ تاريخ اهو وقت به ڏٺو جڏهن هو حضرت قاسم العلوم جو علمي جاءِ نشين ۽ سندس جماعت جو رهنما ٿيو ۽ دارالعلوم ۾ کيس مرڪزي مقام حاصل ٿيو. دارالعلوم جي صدارت ۽ اجتماعي زندگي لاءِ انهن بزرگن جو بلند ڪيل جهنڊو سندس هٿ ۾ هو، جنهن کي حضرت شيخ الهند پوري همت ۽ قوت سان سڄي ڄمار مٿانهون رکندو آيو.