حضرت شيخ الهند جي عظمت
حضرت شيخ الهند مولانا محمودالحسن جن جي شخصيت جو خمير قوم ۽ ملت جي همدردي ۽ خيرخواهيءَ واري مٽي مان ڳوهيو ويو هو جنهن ديوبند جي اسلامي مدرسي ۾ ملت لاءِ قرباني ۽ خيرخواهي جو سبق حضرت قاسم العلوم والخيرات مولانا محمد قاسم نانوتوي وٽ پڙهيو هو ۽ جڏهن سندس ڄمار ستر سال هئي تڏهن کيس حرم جي پاڙي مان گرفتار ڪري قوم سان محبت ڪرڻ واري ڏوهه ۾ پورا ٽي سال مالٽا ۾ باندي بنايو ويو. مولانا آزاد ان بابت لکيو آهي:
”مولانا مرحوم هندستان ۾ گذريل دور جي عالمن جو آخري يادگار هو. سندس زندگي هن محرومي واري دور ۾ حقاني عالمن جي ڳڻن ۽ فضيلتن جو بهترين نمونو هئي. ان جو آخري زمانو جن سهڻن ڪمن ۾ گذريو سو علماء هند جي تاريخ ۾ هميشه يادگار رهندو. ستر سالن جي عمر ۾ جڏهن ان جو قدڪاٺ سندس دل جيان پنهنجي پالڻهار آڏو جهڪي ويو هو تڏهن بلڪل حرم جي پاڙي مان کيس گرفتار ڪيو ويو ۽ پورن ٽن سالن تائين مالٽا جي ٻيٽ ۾ نظربند رهيو. هيءَ مصيبت کيس رڳو ان ڪري سر تي سهڻي پيئي جو اسلام ۽ ملت اسلام جي تباهي ۽ بربادي تي سندس خداپرست دل صبر ڪري نه سگهي. هن سچ جي ويرين جي سڌن ۽ مطالبن مڃڻ کان مڙس ماڻهو ٿي انڪار ڪيو. حقيقت ۾ ان اڳين حقاني عالمن جي سنت کي زندهه ڪري هندستاني عالمن لاءِ پنهنجو سهڻو ۽ يادگار طريقو ڇڏي ويو.“ (خطبه صدارت جميعت علماءِ هند لاهور)