حقيقت جو اعتراف
شمس العلماءَ حافظ محمد احمد جي فرزند محترم قاري محمد طيب مرحوم جو هي بيان ان ڳالهه جو کليو کلايو اقرار آهي ته، 1913ع ۾ دارالعلوم ديوبند ۾ جيڪي حالتون پيدا ٿيون هيون ۽ حضرت شيخ الهند جي مقابلي شمس العلماء مرحوم جيڪو رويو ۽ انگريز پرستانه پاليسي اپنائي هئي اها بلڪل غلط هئي ۽ مدرسي جي قائم ڪرڻ وارن مقصدن بابت حضرت شيخ الهند جو مؤقف ئي صحيح هو. اهڙي طرح جنهن حقيقت کي 1913ع ۾ ڪوڙو چيو ويو هو، پورن 64 سالن کان پوءِ سندس ئي پٽ ان حقيقت کي سچ تسليم ڪري ورتو. جيتوڻيڪ ان (پٽ) به پنهنجي زماني جي اهم واقعن کي پنهنجي مقدمي ۾ نظرانداز ڪري ڇڏيو آهي ۽ پنهنجي ڪتاب ”مختصر تاريخ دارالعلوم ديوبند“ ۾ انهن اهم واقعن تي اصل حقيقت جو پاڇو پوڻ به نه ڏنو اٿس ۽ سيد محبوب رضويءَ کي به جامع ”تاريخ دارالعلوم“ ۾ جمعيت الانصار قائم ڪرڻ ۾ مولانا عبيدالله سنڌيءَ جي تذڪري ۾ اهڙي انداز فڪر اپنائڻ بلڪ انهن ئي جملن ورجائڻ لاءِ چيو اٿس جيڪي هن پاڻ ”مختصر تاريخ“ ۾ لکيا هئا. پر تاريخ نيٺ ان حقيقت کي مڃائي ورتو.
ڀلا ڪٿي يو پي جي گورنر سرجيمس مسٽن جي خدمت ۾ سپاسنامو پيش ڪري ان ۾ هي فرمائڻ ته:
اسان جو هڪڙو رڳو هڪڙو ئي مقصد آهي ۽ اهو آهي مذهبي آزادي جي حفاظت ۽ رڳو مذهبي آزادي جي حفاظت. ان کان اڳتي وڌي ڪري ڪنهن سياسي تحريڪ کي رد ڪرڻ يا قبول ڪرڻ اسان جي پراڻي، پڪي پختي ۽ نه بدلجندڙ نظريي کان ٻاهر آهي. جيڪڏهن حڪومت اسلام ۽ ان جي عقيدن ۽ روايتن کي ۽ اسان جي ”حقيقي ليڊر“ کي سچ پچ به عزت ڏئي ٿي ته ان جو هن سان شڪريو ادا نه ڪرڻ يا پنهنجي عمل سان ان لاءِ مشڪلاتون پيدا ڪرڻ حد درجي جي ”ناشڪري“ ۽ ”معصيت“ آهي ۽ ڪٿي انهيءَ شمس العلماءَ جي فرزند سڳوري قاري محمد طيب صاحب جو هي اقرار ته حضرت شيخ الهند انهن قومي مقصدن کي اڳتي وڌايو ۽ پوءِ سندس شاگردن اجتماعي خدمتون سرانجام ڏنيون. آزادي جي سڀني تحريڪن ۾ حصو ورتو ۽ انگريزن جي مقابلي ۾ قيد و بند جي زندگي اختيار ڪري سچ ڳالهه چوڻ ۾ اڳيان اڳيان ئي رهيا وغيره وغيره.
بيشڪ دارالعلوم ۾ اهو ڪارنامو سرانجام ڏنو ويو پر حضرت قاسم نانوتوي جي آڪهه پٽن پوٽن نه بلڪ سندس شاگردن ۽ علمي جانشين حضرت شيخ الهند ۽ سندس شاگردن مولانا عبيدالله سنڌي ۽ حضرت مولانا حسين احمد مدني وغيره ۽ ان کان پوءِ مولانا مدني جي اولاد خاص ڪري مولانا سيد اسعد مدني جيڪو شمس العلماءَ ۽ سندس آڪهه جي اکين ۾ ڪنڊي وانگر چڀندو رهيو آهي. بهرحال جڏهن نئين محاذ جي قائم ڪرڻ جو فيصلو ڪيو پئي ويو ته ڪيترن ئي علائقن جا نالا ذهن ۾ آيا هئا. پر هي سعادت ته الله پاڪ اصل کان ئي ديوبند جي قسمت ۾ لکي ڇڏي هئي مولانا سيد محمد ميان، حاجي امداد الله مهاجر مڪي جا هي لفظ نقل فرمايا آهن ته:
”هي ديوبند جي قسمت آهي جو ان جي بي بها دولت کي اها زمين ڦٻائي ويئي.“ (بحوالھ علمائے حق اور ان کے مجاھدانھ کارنامے ص 71 حصھ اول)