شخصيتون ۽ خاڪا

مولانا عبيدالله سنڌي ۽ سندس ڪجهه همعصر

مولانا عبيدالله سنڌي هڪ عظيم انقلابي عالم ۽ مفڪر جي حثيت ۾ عالمي مڃتا رکي ٿو، هِي ڪتاب ”مولانا عبيدالله سنڌي ۽ سندس ڪجهه همعصر” سندس شخصيت تي متعلق هڪ بهترين ڪتاب آهي. ڪتاب جو ليکڪ ڊاڪٽر ابوسليمان شاهه جهانپوري ۽ سنڌيڪار حافظ ابوالاديب سنڌي صاحب آهن.

Title Cover of book Molana Ubedullah Sindhi & Sands Kujh Hamasar

ڪجهه تاريخي دستاويزن جي آئيني ۾

ايندڙ پنن ۾ جيڪي دستاويز پيش ڪيا پيا وڃن اهي محترم شان محمد جي ترتيب ڏنل ڪتاب ”دي انڊين مسلمز اي ڊاڪيو منٽري رڪارڊ 1900ع کان 1947ع انٽر سٽ ان ورلڊ وار“ دهلي 1982ع جي پنجين جلد تان ورتل آهن. ان جلد ۾ ڏنل سڀ دستاويز پهرئين عالمي لڙائي جي زماني 1914ع کان 1918ع جي باري ۾ آهن. هتي رڳو اهي دستاويز ڏنا ٿا وڃن جن جو تعلق حضرت شيخ الهند جي تحريڪ بابت شمس العلماء حافظ محمد احمد مهتمم دارالعلوم ديوبند جي رويي ۽ سندس سرگرمين سان آهي. هي سڀ دستاويز اصل ۾ انگريزي ٻولي ۾ مرتب ڪيا ويا هئا پوءِ انهن جو اردو ترجمو ڪيو ويو آهي. پر انهن ۾ هڪڙو دستاويز (سپاسنامو) جيڪو يوپي جي گورنر سر جيمس مسٽن جي خدمت ۾ پيش ڪيو ويو اهو اصل اردو ۾ هو. ان جو انگريزي ترجمو گورنر جي دفتر يا يوپي گورنمينٽ جي سيڪريٽريٽ جي ڪنهن ماڻهو ڪيو هوندو. سپاانامي جو هي ترجمو يوپي حڪومت جي سيڪريٽري پنهنجي تبصري سان حڪومت هند کي موڪليو هو ۽ ان تي ڪرمنل انٽيلي جنس پنهنجو ردعمل به ڏيکاريو هو. جيئن ته اصل اردو وارو سپاسنامو هٿ نه آيو آهي ان ڪري سندس انگريزي ترجمي تان وري اردو ۾ آندو ويو آهي. ترجمي جي ان ڦيرگهير اٿل پٿل سان سندس مطلبن ۾ فرق نه پيو آهي. ان جو مفهوم يقيناً ساڳيو ئي رهيو آهي پر سندس ٻولي ۽ لهجي جي ذميواري سپاسنامي پيش ڪرڻ وارن تي نٿي وجهي سگهجي. سپاسنامي ۾ هنن ڪهڙي معنيٰ جي ادائگي لاءِ ڪهڙا لفظ ڪتب آندا هئا؟ ان بابت يقين سان ڪابه ڳالهه نٿي چئي سگهجي سپاسنامي ۾ قرآن پاڪ جي ڪجهه آيتن جا حوالا پڻ آيل آهن ترجمي جي لفظن ۾ معنيٰ جي مدد سان انهن کي سڃاڻڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي آهي پر ٿي سگهي ٿو ته اصل سپاسنامي ۾ ان ئي مفهوم واريون ڪي ٻيون آيتون ڏنل هجن. انهن دستاويزن پڙهڻ بنان مولانا سنڌي خلاف ڀنڊي ٻارڻ، ڪافر ڪوٺڻ، ديوبند مان نيڪالي ۽ حضرت شيخ الهند مولانا محمودالحسن ۽ سندس تحريڪ خلاف دارالعلوم جي مهمتممن جي ڪرتوتن ۽ انگريز پرستانه روين جو يقين ئي نٿو ڪري سگهجي. سڀني همراهن خاص ڪري شمس العلماء مولانا محمد احمد جو صحيح سياسي ۽ قومي ڪردار انهن دستاويزن پڙهڻ بنان معلوم ئي نٿو ڪري سگهجي.
جيڪي دستاويز هتي پيش ڪيا پيا وڃن ڪتاب ۾ انهن جا نمبر 11- 21- 22- 24- 25 ۽ 26 آهن. پر هتي انهن جي ترتيب سندن لکجڻ ۽ ٽپال واري تاريخ جي اعتبار سان رکي ويئي آهي.