اڪيلائين جا ماريل ماڻھو!
”اصل ۾ ماڻھوءَ کي وقت پوڙھو نٿو ڪري اڪيلائي پوڙھو ٿي ڪري ڇڏي.“ پوڙھپڻ جي اڪيلائي ۾ گذاريندڙ گريس فل پوڙھي حليم بروھيءَ سندس گھر آيل ھڪ دوست کي چيو، حليم جنھن کي ھاڻي سندس جونيئردوست دادا حليم چون ٿا، سو حيدرآباد جي صدر ۾ به نيويارڪ جھڙي اوپرائپ ۽ اڪيلائي گذاري ٿو. ”حلميات“ جھڙو مزاح لکي سنڌ جي ٽن چئن پڙھيل لکيل پيڙھين کي کلائي کلائي کيرو ڪندڙ حليم اڄڪلھه ڇا پيو سوچي ۽ ڇا پيو ڪري؟ ڪنھن کي ايتري فرصت پئي آھي جو اھڙن بخيل پوڙھن جون وتي پڇائون ڪندو. سنڌي سوسائٽي جو زمانو اڄڪلھه ڏاڍو تيزي سان تبديل ٿي رھيو آھي. ٻھراڙيءَ ۾ رھندي به موسٽ اربن ويليوز اپنائڻ جديد دور جي تقاضا بڻجي پئي آھي. جديد دور جتي منافقت ٻچاپڙائي، چاپلوسي ۽ ذھني ڏيوالپڻي جي نمائش اڪثر آفيس ۽ گھر ۾ 24 ڪلاڪ جاري ھجي. اھڙي ٻطرفي منافقت واري ماحول ۾ حليم بروھيءَ جھڙن پوڙھن کي سندن حياتين جي محنتن جو مان آخر ڇو ڏجي؟ ڪنھن محفل (ڀلي ادبي ھجي يا سوشل) ۾ گھرائي حيلم جي قدرداني ڪير ڪري ۽ ڇو ڪري؟ حليم جنھن عمر گذاري جھيڙن ۾، ادبي پنڊتن کي جاھل ثابت ڪرڻ ۾، رومن سنڌي اسڪرپٽ سمجھائڻ ۾، سنڌي انگريزي ڊڪشنري ٺاھي ساڙڻ ۾، اھڙي بخيل پوڙھي جي آخر ڪھڙي قدرداني ڪجي؟ ھو جيڪڏھن بيمار آھي، اڪيلو آھي. پوڙھو ٿي ويو آھي ته ان ۾ ادبي ادارن فورمن ۽ حلقن جو ڪھڙو ڏوھ؟ ٺيڪ آھي اڃا ڪجھه سال جيئڻ ڏيوس. پوءِ کڻي تعزيتي بيان جاري ٿيندا. منافقت جي مخمل ۾ ويڙھيل اھا سوچ اپنائيندڙ پيڙھيءَ ئي اسان جي گريس فل پوڙھن جو وقت کان اڳ ساھ منجھائي ڇڏيو آھي. ھاڻي ته ان اردو غزل جي ٽڪري ۾ ئي ڪو فرار وٺن ٿا ته
ميري تنھائيو تم ھي لگالو مجھه ڪو سيني سي
که ميرا گھبرا گيا ھون اس طرح رو رو کي جيني سي
بھت رنگين ھين راھين پيار کي اور زندگي کم ھي
گھٽا بھي تيز آئي ھي دئي کي لو بھي مدھم ھي
کنارا دور ھوتا جارھا ھي پھر سفيني سي
که مين گھبرا گيا ھون اس طرح رو رو کي جيني سي
ريڊيو ٻڌندڙن جي ھڪ ٽھيءَ کي اھو دٻدٻي ۽ رعبدار آواز وارو ڪردار ضرور ياد ھوندو، جيڪو ريڊيو حيدرآباد تان نشر ٿيندڙ ڊرامن ۾ بادشاھن ۽ شھزادن جا ڪردار ادا ڪندو ھو. اھو آي آر بلوچ جي آواز جو جادو ھو، جيڪو ڪيترن ئي ٻڌندڙن جي لونءَ ڪانڊاري ڇڏيندو ھو. ڪو گھڻو نه، پر ھڪ ڏيڊ ڏھاڪا اڳ جڏھن سيٽلائيٽ ٽي ويءَ چئنلز جي اڃا ايتري ڀرمار نه ھئي، تڏھن اي آر بلوچ جو ڪو ثاني نه ھو. سموري اداڪاريءَ واري ڪيريئر ۾ پنھنجي آواز ذريعي بادشاه رھندڙ آرٽسٽ ھاڻي ڪسمپرسيءَ واري اھڙي زندگي پيو گذاري، جو سندس حالتن کي ڏسي سندس نسل مان ڪير به اداڪاري طرف شايد اچڻ نه چاھيندو. اھو پوڙھپڻ اھا اڪيلائي صرف اي آر بلوچ جي حصي ۾ ناھي، پر ڪراچي کان ڪوھين پور ٽالپر وڏا ۾ مينديءَ رتا وار ڪري فقيرن جي ويڙھي ۾ ويٺل فقير سھراب به اڄ اڪيلو آھي پنھنجي جادو ڀرئي آواز ذريعي جھڏي کان جرمني تائين مداحن کي موھيندڙ فقير ھاڻي آلاپ به نٿو ڪري سگھي. ھو پنھنجي اندر جو آواز ھميشه راڳ سان ساز سان اوريندو ھو. پر ھاڻي اندر جا اڌما اندر ۾ ئي رھن ٿا. ھو راڳ جي ويل روئي نه ٿو ”پر روئڻ سان جي رھن سپرين ته مان نيڻن نير نه روڪيان ھا“
پوڙھپڻ طرف وڌندڙ سماجي بيچيني ڏسي ھاڻي اڪثر پوڙھا سگھو ئي ساه جو سڳو ٽٽڻ جي تمنا ڪن ٿا. ”ڪٿي ائين نه ٿئي ته عمر دراز ٿي وڃي ۽ گھر ڀاتين منجھان به ڪو ڳوڙھا ڳاڙڻ گوارا نه ڪري“ چاليھارو ساکن کان ٽپي ھليل ھڪ حساس دوست تڏھن چيو ھو جڏھن اسان جي ھڪ صحافي دوست ھڪ بيباڪ شاعر جي موت جو منظر ٻڌايو ھو. قومپرست جلسن جي اسٽيجن تان ھميشه سنڌ سنوارڻ جي ڳالھه ڪندڙ ان شاعر جو جيون ڪافي سالن کان اڪيلائيءَ ۾ پئي گذريو. شايد سندس ٻه شاديون ٿيل ھيون، پر مان جڏھن ان فليٽ ۾ گھڙيس ته ڊرائينگ ھال ۾ ويٺل گھر ڀاتين جي ڳالھين مان اندازو ئي نه پئي ٿيو ته ڪو عظيم شاعر جو موت ھن فليٽ ۾ ٿيو آھي. صحافي دوست ٻڌايو ۽ وڌيڪ چيو ته ”پڇا ڪرڻ تي ھڪ عجيب لاتعلقي سان ٻڌايو ويو ته لاش اندرئين ڪمري ۾ پيل آھي تدفين شام جو ٿيندي“ڇا سڄي عمر ماڻھو پنھنجي گھر ڀاتين سان ان ڪري پيار ڪري ٿو ته جيئن آخر ۾ لاش اندرئين ڪمري ۾ رکي ڪچھريون ڪندا رھن؟ ان دوست افسوس وچان چيو.
پر شايد کيس خبر نه ھئي ته ھاڻي سنڌ اندر اھڙو ڳڀرو نسل به جوان ٿي چڪو آھي، جيڪو پنھنجي ئي پيرسن مائرن ۽ ڀينرن کي ڪھاڙيون ھڻي قتل ڪري ٿو ڇڏي. سبب اھي نام نھاد پيار جا پرڻا نه ڪرائڻ يا 2 جريب زمين واري ملڪيت نه لکي ڏيڻ آھي. پوڙھپڻ جي اڪيلائي به عجيب شيءَ آھي گھر ۾ ھوندي به ڄڻ ته اھو ڀاتي گھر جو حصو ناھي. زماني کان ناراض پوڙھا کنگھي کنگھي پنھنجي موجودگيءَ جو احساس بار بار ڏيارين ٿا، پر سندن پٽ پوٽا ان ڪارنر کان ايترا ته ٻوڙا ٿي وڃن ٿا جو انھن بخيل پوڙھن جي ڳالھه ٻڌي اڻ ٻڌي ڪري ٿا ڇڏين، پنھنجي ئي ارمانن کي بيان نه ڪري سگھندڙ اھي پوڙھا اسان جي گھرن ۾ پراڻي اسٽائيل جي فرنيچر جيان پيل رھن ٿا جن جي اڪيلائي ڪڏھن ڪڏھن ڀڻڪي پوي ٿي ته
تم نھين غم نھي، شراب نھين
ايسي تنھائي کا جواب نھين
ٻيو احساس ته ڪنھن کي ٿئي الائي نه، پر اھڙيون ناياب شيون اوچتو ساه جو سڳو ٽٽڻ کان پوءِ جڏھن ھليون وڃن ٿيون ته سڀني گھر ڀاتين کي اھا ڪنڊ ھانٽ ڪندي رھي ٿي، جتي ھاڻي ڪو به بخيل ۽ گاريال پوڙھو کنگھي کنگھي ڪنھن جي به آرام ۾ خلل نه وجھندو ڇو ته ھاڻي ھو سانت ھڪ گھري سانت ۾ ھليو ويو. ھاڻي کِڻي ڪير ڪيترو به روئي، پر ان پوڙھي جون اھي التجائي اکيون واپس ناھن اچڻيون، جيڪو شايد موت جي فرشتي سان اڪيلو ويندي گھٻرائي رھيو ھو، جوان ٿي ويل اولاد ۽ ڏينھون ڏينھن پوڙھو ٿيندڙ والدين جي المين تي ڇا صرف ھڪ انڊين فلم ”باغبان“ ئي ڪافي آھي؟ چون ٿا ته فلم ڪامياب به ان ڪري ٿي جو ان فلم ۾ جوان ۽ پوڙھن، ٻنھي نسلن جي احساس جي ترجماني بھتر انداز ۾ ٿيل ھئي. بدلجندڙ وقت اھو سوال ڪيترن ئي ذھنن کان ڪري رھيو آھي ته پوڙھا واقعي اسان جي گھرن تي بار ٿيندا وڃن؟ ڇا ھنن کي صرف اسان اھو سوچڻ ۽ گنگائڻ تي ڇڏي ڏيون ته؛
يه ميري خود کي دنيا نھين سھي ليکن
اب آگيا ھون تو دو دن قيام کرتا چلون.