شدي جي ٽڪري، شور ڪوٽ جا شودا ۽ شڪارپور جو امن
اھو عجيب اتفاق آھي يا ڌاڙيلن کي مليل آزادي جو نتيجو جو جڏھن ڊي آءِ جي سنڌ اتر سنڌ جي ڊگھي دوري تي آيل ھيو ته ان وقت ڌاڙيلن ھڪ ڏينھن اندر ٽن ھندن سميت 7 ماڻھو صرف شڪارپور مان اغوا ڪيا آھن. آءِ جي کي جيتوڻيڪ اھا متضاد پوليس رپورٽ به ملي چڪي آھي ته شڪارپور جي ڌاڙيلن واري صنعت ڪھڙا خان ھلائي رھيا آھن، پر ھو رات جي مانيءَ تي انھن مان ئي ڪجھه ”معززين“ سان امن امان بابت بحث ڪري ٿو. اھو ته پس منظرن ۽ روايتن جو اتفاق چئجي جو جڏھن سکر ۾ ٿيل ھڪ اعلى سطحى اجلاس ۾ ڌاڙيلن جي ڪارواين کي ٻنجو ڏيڻ واري موضوع تي خاڪي ۽ ڪاري وردي وارن وچ ۾ متضاد بحث ٿي پيو. انھن منجھان ھڪڙو لاڙڪاڻي ۾ ”شدي“ جي ٽڪريءَ تي ويھي وڏو ٿيو ۽ آفيسر بڻجي ويو. ھاڻي ”شدي“ کي به اھا شڪايت آھي ته ھو پراڻي سڃاڻپ ھوندي به سندس ڪم نٿو ڪري جنھنڪري شدي جي ٽوڪريءَ تي اھو اڳوڻو اوج ناھي رھيو. لاڙڪاڻي واري شدي جي ٽڪري کان ھاڻ ته ھو گھڻو اڳتي نڪري ويو آھي پر اڌڙوٽ عمر وارو آفيسر اڃان به پنھنجي طبيعت ۾ اھو ئي ”شور ڪوٽ“ جي شودن جو اثر کڻي گھمي ٿو جن سان فورس ۾ اچڻ کان اڳ سندس دوستي بڙ جھڙي گھاٽي ۽ خماريندڙ ھئي. سندس اھا دوستي ھاڻي پنھنجي ليول وڌائي چڪي آھي. جڏھن ته ھو آرام ده ماحول ۾ رھندي به انھن ڪردارن لاءِ بي چين ھو جن کي پوليس آفيسر ھٿ تي کنيل ڏنڊي تي نچائڻ شروع ڪيو ھو اتر سنڌ جي اصل واڳ ڌڻين ۾ پاڻ کي ڪرتا ڌرتا سڏائيندڙ ان آفيسر کي ڪير سمجھائي ته شڪارپور ۾ ڌاڙيل پنھنجون ڪاروايون ثناءالله عباسي جي بدلي ٿيڻ ۽ نادر کوسي جي ايس ايس پي مقرر ٿيڻ سان ڪونه روڪيندا آھن. جيڪڏھن ائين ھجي ھا ته ھڪ ڏينھن اندر 7 ماڻھو اغوا نه ٿين ھا. جيتوڻيڪ شڪارپور جي عام ماڻھوءَ کي سرڪار جي اھا پاليسي سمجھه ۾ اڃا به نه ٿي اچي پر ھڪ ڊي ايس پي سطح جي عملدار چواڻي ته وڏي سرڪار ھاڻي اھا پاليسي اختيار ڪئي آھي ته لوھ، لوھ کي ڪٽي. “ سرڪاري دفترن ۾ اھي رپورٽون ھاني کولڻ جي تڪليف ڪير ڪري جن ۾ انھن اڳوڻن پوليس اھلڪارن جو ذڪر ٿيل آھي، جيڪي ھاڻي ضلعي جا سرگرم ڌاڙيل ٿي ويا آھن ۽ انھن حاضر سروس اھلڪارن کي به نشاندھي ٿيل آھي جيڪي وڏن شھرن جا معروف ڪار لفٽر ٿي ويا آھن. ”حقيقت ھي آھي ته سڀ پنھنجي وڏن جي نقش قدم تي ھلي رھيا آھن ته جيئن پئسو گڏ ڪري ٽرانسپورٽر ٿي پوءِ وري سرداري پڳ پائجي. اتر سنڌ ۾ مقرر روينيو عملدار انھن پوليس آفيسرن ڏانھن اشارو ڪندي چيو جن کي نوڪرين دوران صنعتڪار ۽ سردار ٿيڻ جا شوق اچي جاڳيا آھن. شڪارپور جا ماڻھو گھڻي مٿا ڪٽ کان پوءِ به ڳجھارت ڀڃي نه سگھيا آھن ته اھا تبديلي آخر آئي ڪھڙين ڪرامتن عيوض؟ ڇا سائوٿ آفريڪا ۾ ھزارين جانورن جي ڪرايل شڪار رنگ لاٿو آھي يا اصل واڳ ڌڻين جي اشارن تي شارٽ نوٽيس تي ھڪ سياستدان پاران ڪيل پريس ڪانفرنس جو اثر ڇا به ھجي، ماڻھو اھا ڳالھه سمجھي چڪا آھن ته سرڪار جون ترجيحات ماڻھن جي مسئلن کان مٿانھيون آھن. شايد تڏھن ئي ته نوين ڪمار بابت لاڙڪاڻي ۾ جڏھن آءِ جي پوليس کان سوال پڇيا ويا ته ھن جي ڄڻ طبيعت خراب ٿي پئي ۽ ھن اھو مسئلو ايس پي سطح جو بڻائيندي چيو ته ”مين ني ايس پي ڪو بول ديا ھي“ ايئن ئي جڏھن ايس پي مسئلو ايس ايڇ او کي چئي ٿو. ايس ايڇ او وري ايس آءِ اي کي چئي ٿو ته مسئلو وڃي ترو وٺي ٿو.
جنھن وقت حيدرآباد جي زماني ساز عملدار تي اعترافن واري شام لٿل ھئي، تڏھن اتر سنڌ ۾ پير پائڻ سان پتو پوي ٿو ته ماڻھو جيئري دوزخ ۾ ڪيئن گذاريندا آھن! سڄو ڏينھن عدالتن ۽ اسپتالن جا چڪر ڪاٽڻ کان پوءِ جڏھن ھو پريشانين جا ڍير کڻي گھر موٽن ٿا ته سڪون اتي به کين نٿو ملي. ايري چانورن کي ڳڙ واري مٺائي ۽ کير سان گڏائي نڙيءَ ھيٺ لاھڻ کان پوءِ ھو ڪٽ چڙھيل بندوق کڻي گھر مٿان موڙچي ۾ ويھن ٿا. ڇو ته زماني جا دستور بدلجي ويا آھن، ڪتن مان رسا ڪڍي پٿر ٻڌا ويا آھن. ايئن به ناھي ته ڪو اتر سنڌ جو ھر ٻيو ماڻھو ايترو امير آھي جو ڌاڙيلن کي ڀنگ خوشي سان ڏئي. ايئن ھجي ھا ته ڌاڙيل به پٽڪا، کٽون ۽ گوڏيون آڻڻ وارا مطالبا ڪري پنھنجي ليول نه ڪرائين ھا . پاڻي جي کوٽ وارن ھنن ڏينھن ۾ جڏھن چڱا ڀلا زميندار به شھرن جي ڊراءِ ڪلينرس کان به گھٽ ڪمائين ٿا ته آخر اٽريڪشن ڪھڙي آھي؟ واري سوال تي ھڪ سينئير روينيو عملدار ٻڌايو ته اھا اٽريڪشن آھي ”چورن پاٿايدارن جو نيٽ ورڪ“ ھو ڌاڙيلن کي چور چوڻ جو حامي آھي ڇو ته کيس ھاڻوڪي زماني ۾ اھي مڻيادار ڌاڙيل نظر ئي نٿا اچن. جيڪي ھيڻي جا ھمراھ ھوندا ھئا. ھو چوي ٿو ته جيستائين اھو شيطاني نيٽ ورڪ جاري رھندو تيستائين شام جو ته ڇا صبح جو به ماڻھو اغوا ٿيندا رھندا. وڏا زميندار ته نه باقي گڏھ گاڏي ۽ بٺي وارا مزدور به اغوا ٿيندا. ٿڌي مشين واري ڪمري ۾ ٻري اٿيل سندس منھن ۾ ڏسندي مونکي اھو پوليس آفيسر ياد اچي ٿو، جنھن سردارن جي سردار کي گرفتار ڪري بڪتربند گاڏي ۾ ويھاري ڪنڌڪوٽ ۽ جيڪب آباد جي شھرن جو گشت ڪرايو ھو. ھاڻي جڏھن انھن آفيسرن جي حوصله شڪني ڪئي پئي وڃي ته سردار ته ڇا سندن ڪمداري ڪندڙ ڌاڙيل به مچي مواڙ ٿيندا پيا وڃن. اھو نظارو ڀل ته اسان کي سنڌين خلاف سازش نظر اچي پر ڇا ڪجي ته اتر سنڌ ۾ اغوا ۽ قتل کانسواءِ ڪاٻي خبر نٿي ملي ۽ ھر ٻئي ماڻھوءَ جي ذھن تي جڏھن خون سوار ھجي ته ان جو علاج آخر ڇا ڪجي؟
لاڙڪاڻي جي انھن روڊن سان (جتان ٻارڙا اغوا يا گم ٿيڻ ھاڻي معمول بڻجي ويو آھي) گھمندي مونکي اھو ننگر پارڪر ياد اچي ٿو، جتان جي جھوني کان جھوني شخص جي يادگيرين ۾ اغوا جي واردات شامل ناھي پر ھتي اھو زندگي جو عام رواجي ڪاروھنوار آھي جنھن کي سرڪار نه ته گھٽائي سگھي آھي ۽ نه ئي روڪي سگھي ٿي. پوليس آپريشن ھاڻي ھتان جي ماڻھن لاءِ کل جوڳو اصطلاح بڻجي ويو آھي، جتي درجنينن ماڻھو اغوا ٿيندا ھجن اتي انھن آفتن سان گڏ جيئڻ جو ھنر ماڻھن ڳولي لڌو آھي. جڏھن ڪنھن ڳوٺ مان اغوا جي واردات ٿئي ٿي ته پوءِ ماڻھو ڏوھارين جو زيان خور ڪتي جيترو پيڇو ڪن ٿا پر پوءِ سندن پھرين منزل حد جو ٿاڻو نه پر راڄوڻي سرڪار جو ڪرتا ڌرتا مقامي وڏيرو ھجي ٿو، جنھن جو ڪو ڪمدار انھن ڏوھارين سان رابطي ۾ ھجي ٿو ۽ اھوئي اغوا ٿيل ماڻھن جا پڙيءَ تي آيل ٻڪرين جيان اگھه طئه ڪري ٿو. ڪنڌڪوٽ ۾ ڪليءَ طور مشھور سردار ته وٽس مدد لاءِ آيل ھڪ ايس ايس پي کان اھو به چئي ڀنگ طلب ڪيو ھو ته ”سائين ڌاڙيل به نانگ ناھن جو مٽي کائيندا.“ اھي ئي سردار آھن جيڪي ڀنگ طئه ڪري يرغمالي واپس ڪرائي پوليس آفيسرن تي ٿورا به ڪندا آھن. تڏھن ئي ته ھڪ ھاءِ پروفائيل ڏوھاري بڻجي ويل سردار جي ڀاءُ سکر جي ھڪ اڳوڻي ايس ايس پي کي چيو ھو ته ”ماڻھن کي ڇڏيو ته پاڻ ڀنگ ڀرين باقي جيڪڏھن توھان سان ڪو (بدليءَ جو) مسئلو آھي ته مان ڪوشش ڪريان.“ بعد ۾ ان ئي سردار جي روھڙي ۾ ويھاريل ھڪ دوشيزه جي پيءُ کي جڏھن پوليس گرفتار ڪري ورتو ھو ته ڪجھه يرغمالي به موٽي آيا ھئا. ڌاڙيلن جون وڌنڌڙ ڪاروايون ڏسي معصوم ماڻھن جو من ته وسامي ٿو پر ھن معصوم مان جند ڇڏائي ھو وڃن به ته آخر ڪيڏانھن وڃن؟ ننڌڻڪي ۽ لاوارث بڻيل سنڌ ۾ اھي اھلڪار گھمن ٿا جن کي ڌاڙيلن سان ايتري انسيت آھي جو ھو ان کي سٺي پيداور سمجھي پروموٽ ڪن ٿا. اھڙي حالت سرڪاري ڪرسي سندن آڏو رڪاوٽ بڻجي وڃي ٿي نه ته ھو ڌاڙيلن سان ون ٽو ون ملاقاتن جو سلسلو به شروع ڪري ڏين. جڏھن اھو ممڪن نٿو رھي ته پوءِ ڊائيٽينگ کي نظر ۾ نه رکندڙ رئيسن جو پاسو وٺن ٿا.
ان سڄي ماجرا کان واقف ماڻھو ان وقت زير لب مسڪرائي وجھندا آھن، جڏھن ھو اخبارن ۾ ڌاڙيلن خلاف آپريشن ڪرڻ جا سرڪاري اعلان پڙھندا آھن. ڇو ته کين خبر ھجي ٿي ته پنھنجي پٽيل پوليس اھڙو ڪو به آپريشن ڪاميابيءَ سان ڪرڻ جي لائق نه رھي آھي. باقي رينجرس ۽ فوج ته ڌاڙيلن کي سدائين”پوليس کا معاملا“ سمجھندي ٽاريندي رھي آھي. ڪجھه پوليس عملدارن جوخيال آھي ته ھاڻي به ٻيھر سنڌ ۾ شايد اھو دور موٽڻ وارو آھي. جڏھن ڌاڙيلن خلاف آپريشن لاءِ فوج کي استعمال ڪيو وڃي. ھي ڏينھون ڏينھن وڌندر اغوا جون وارداتون کين ان انديشي جي اڳواٽ تياري لڳن ٿيون.