ڀوتارن جي ڀيڙ ۾ بيٺل ارڏو وڏيرو
اھي ڳالھيون تڏھن ڏاڍيون مقبول ٿيون، جڏھن شاھنواز جوڻيجو مملڪتي وزير ھجڻ ڪري اڪثر اسلام آباد رھندو ھو، پر پنھنجي شوق جي پورائي خاطر ھو ھر روز صبح جو ڳوٺ فون ڪري گھوڙن جا حال احوال وٺڻ کان پوءِ پنھنجي پسنديده ڪڪڙن جون ٻانگون به فون تي ٻڌندو ھو. جيئن ھر دور ۾ رولاڪ قبيلن واري جيڪي انگريزي ميڊيا لاءِ اٽريڪشن جو سبب رھيا آھن، تيئن ئي تضادن سان ڀرڀور زندگي گھاريندڙ ھي کرو وڏيرو به انگريزي ميڊيا لاءِ ھاٽ ڪيڪ بڻيل ھو. اھو وڏيري شاھنواز جو ئي ڪمال ھو، جو ھو اتر سنڌ جي سخت گير سردارن ۾ به ايترو ئي مقبول ھو، جيترو سنڌ جي پڙھيل لکيل ماڻھن ۾. ھڪ ئي وقت ٻن مخالف رخ وارن وھڪرن ۾ ملڻ جو ھنر زماني ساز شاھنواز کي ئي ايندو ھو. اھو ھنر ھر وڏيري جي مقدر ۾ ڪٿي ٿو لکجي اچي ته ھو شڪارپور جي ضلعي ڪائونسل ھالا ۾ ھلندڙ جرڳي دوران ڊنگ سردارن جي به دڙڪي دھمان سان اٿاڙي ويھاري ۽ ساڳئي وقت سيڙجي وڃي حيدرآباد جي اھا پاڻي ڪانفرنس به اٽينڊ ڪري، جنھن ۾ نورالھدى شاھ جي آزاد نظم تي ھال تاڙين سان گونججي وڃي ۽ وڏيري جو پنبڻيون به آليون ٿي وڃن. ھاڻي جڏھن سنڌ جا سياسي ڀوتار پنھنجي ”وڏن صاحبن“ جي خوشنوديءَ خاطر سنڌ جي پاڻيءَ جو سودو ڪرڻ کان به نه پيا ڪيٻائين، تڏھن اھو وڏيرو ڪيئن ياد نه ايندو، جيڪو 70 سالن جي عمر ۾ به پاڻيءَ خاطر جيل ڀوڳي آيو ھيو. ھو سردارن پيرن ۽ وڏيرن سان ته رھايون ايندو ھو، پر سيڙجي سن وڃڻ ۽ پليجي وٽ پير ڀرڻ ۾ به ھن ڪڏھن نه ڪيٻايو. ”جنھن ڏانھن دل ڪڍي اتي ته پاڻ ھلجي وڃجي ، دعوتن جا انتظار ڪھڙا ڪجن.“ ھو اڪثر پنھنجين ڪچھرين ۾ چوندو ھو.
ڪجھه ماڻھو اھڙا به ٿين ٿا، جن کي شھرت زندگيءَ جي آخري ڏھاڪن ۾ نصيب ٿئي ٿي. شاھنواز جوڻيجو جو ڪو به اھڙو پبلڪ فوٽو ظاھر نه ٿي سگھيو آھي، جنھن ۾ ھو جواني کان سرگرم ڏٺو ويو ھجي. ”وڏيرڪا ٻار، مائٽن جا دادلا، ان ڪري شوق شڪار ۾ گھڻو وقت وڃايم، پر ان مان به مزو ماڻيوسين.“ وڏيرڪي ٻار واري دادلائپ کان ٻاھر ايندي ايندي، شاھنواز کي گھڻو وقت لڳي ويو. پر ھو اھڙو سياڻو ماڻھو ٿي اڀريو، جيڪو وقت سان گڏ پاڻ کي تبديل ڪرڻ لاءِ ھر وقت تيار ھو، سياسي مفاھمت شاھنواز جي وس جي ڳالھه نه ھئي. چون ٿا ته مرحوم شاھنواز جوڻيجو جن ماڻھن سان عشق جي حد تائين محبت ۽ عزت ڪندو ھو، تن مان مخدوم امين فھيم، ڄام صادق ۽ فدا ڏيرو کيس اھي ڏينھن به ڏيکاريا، جو شاھنواز جوڻيجو ناڪامين ۽ جيل جي ڪال ڪوٺڙين حوالي ٿي ويو. اھي راڄائتي مڙس جا ئي ڪمال ھئا، جو دوستن جون ايتريون ارڏايون سھڻ باوجود ھن سڀ معاملا تڏھن درگذر ڪري چڏيا. جڏھن ڄام صادق پنھنجي حياتي جي آخري ڏينھن ۾ کيس ان اسپتال سڏايو، جتي ھو بستري داخل ھو، ٻنھي ھڪ ٻئي کي ڏسي روئي ڏنو ۽ ڀاڪر پائي رنجشون ڳوڙھن ۾ لوڙھي ڇڏيون. سنڌ ۾ جن روايتن ۽ ريتن جي مرڻ جو ماتم اسان جا اديب ڪندا رھن ٿا، تن سڀني روايتن کي ھو پوڙھو شخص ھر وقت پاڻي ڏيندو رھيو. ھن کي پنھنجي ڳوٺ ۽ راڄ سان ايڏي محبت ھئي، جو کيس ٻئي ھنڌ آرام ئي نه ايندو ھو. ڇا به ھو، پر ھو ڪوشش ڪري رات ڪٿي به نه ترسندو ھو. کيس شڪارپور ۾ فيصلو ڪرڻو ھجي يا لاڙڪاڻي ۾. شاھنواز جوڻيجو سويل ئي ڳوٺ سنبرڻ ۾ تياري ڪندو ھو سفر ھو ڪوشش ڪري اڪيلي سر گارڊ کڻڻ کان سواءِ ئي ڪندو ھو. کيس لچ لوفر کان ڊپ گھٽ ٿيندو ھو.
”توھان تي ھڪ الزام اھو به آھي ته توھان جا ڌاڙيلن سان واسطا آھن؟“ انگريزي رسالي جي خاتون صحافيءَ پاران پڇيل ان سوال تي ھن ٺھه پھه وراڻيو ھو، ”ھا واسطا آھن، اھي ڪي آسماني مخلوق ته ناھن، اھي اسان جي ئي راڄ ڀاڳ مان ڪنھن نه ڪنھن جا پٽ، ڀائيٽا ۽ ڀائر آھن. انھن سان ڪيئن ٿا واسطا ٽوڙي سگھون.“ ھر سوال جي جواب ڏيڻ جو ھن وٽ پنھنجو خاص ھنر ھو. ڪجھه سال اڳ جڏھن ھو اھا ڳالھه ڪري رھيو ھو، ته کيس خدا کان سواءِ ڪنھن کان به ڊپ نه ٿيندو آھي. تڏھن مون سندس بيڊروم ۾ سندس سيرانديءَ کان پيل ڪلاشنڪوف طرف اشارو ڪندي چيو ھو، ”پوءِ اھا ڇا لاءِ؟“ ”مون وٽ ڪو به چوڪيدار ناھي، سمھندو به اڪيلو آھيان، پنھنجي حفاظت ڪرڻ به خدا جو حڪم آھي.“ اسان سندس جنھن بيڊروم اندر ويھي مانجھاندو ڪيو، ان ۾ بينظير ڀٽو جي شاھنواز سان عيادت ڪرڻ مھل نڪتل تصوير اڃان به ٽنگيل ھئي، سندس راھون پ پ کان ڌار ٿي چڪيون ھيون، پر ھن جي پارٽي اڳواڻن لاءِ محبت اڃان به قائم ھئي. شاھنواز جوڻيجو عمر جي آخري حصيءَ ۾ شايد پنھنجي ارڏي رولاڪ ۽ آزادنه زندگيءَ سبب سياسي ميدان ۾ اڪيلو ٿي پيو ھو. پر ان اڪيلائي جي باوجود ھن سانگھڙ منجھان سيٽون کڻي، پنھنجي سياسي ھنر ۽ حرفت کي مڃرايو. سياسي ميدان ته ھن پنھنجي تعلقاتن ۽ عوامي خدمتن جي بنياد تي مڃرايو ھو. پر اولاد جي غم کيس گھائي وڌو ھو جڏھن سندس پوٽن مٿان ڪراچيءَ مان ماڻھو اغوا ڪري ڀنگ وٺڻ جا ڪيس درج ٿيا ته سندس ويجھن ماڻھن موجب ھو صفا ويھجي ويو، سندس پٽن ۽ پوٽن جي جھڳٽي منجھان ڪو به اھڙي خوشبو ڦھلائيءَ نه سگھيو، جيڪا سنجر جوڻيجو جي ھن غير روايتي وڏيري ۾ ھئي. ھو آخري ڏينھن تائين زندگي جي سفر مان پوڙھن واري بيزاري نه ڏيکاريندو ھو. صبح جو اٿي ورزش ڪرڻ ۽ گھوڙا ڊوڙائڻ کان پوءِ کير ۽ جوئر جي مانيءَ جو ناشتو ڪري، شام جو دير تائين راڄ جا مسئلا حل ڪرڻ لاءِ اوطاق ۾ ويھندو ھو. ھو سڀني شوقن باوجود گھڻي ۾ گھڻي محبت پنھنجي صحت سان ڪندو ھو. تڏھن ته ھر دور ۾ پنھنجي عمر کان ڏھ سال ننڍو لڳندو ھو. ”مان اڃان تائين ورزش پاپنديءَ سان ڪندو آھيان، ننڍن کي به شرمائيندو آھيان ته ننڍڙيءَ عمر ۾ پيٽ نڪري آيا اٿو ڪجھه ورزش ڪريو.“ عشق محبت جو به ڪوڏيو ھو. ڊوڙي وڃي عشق جي شادي ڪندڙ شاھنواز ھر ان سنگتي جي مدد ڪئي، جنھن عشق جي شادي ڪرڻ چاھي، عشق ۽ رولاڪيءَ جون منزلون چڙھي، ھن جڏھن سياست جي رڻ ۾ گھوڙا ڊوڙايا ه کيس اچرج کان وڌيڪ اھو پھاڪو ياد ايندو رھيو ته ”ماڻھو ۽ موسم مٽجندي دير ئي نٿا ڪن.“ ھونئن ته وڏيري شاھنواز جوڻيجو جي مرتئي تي گھڻن ماڻھن کي ڏک ٿيا ھوندا، پر منھنجي اندر ۾ اھو ئي ڏک رھجي ويو ته خواھش ھوندي به کيس اليڪٽرانڪ ميڊيا ۾ ايئن رپورٽ نه ڪري سگھيس، جيئن کيس پرنٽ ميڊيا ۾ آندو.