اڳ ۾ خطا تي غور ڪجو، پوءِ سزا ڏجو
جي نظر ۾ ھڪ سؤ ڪن ڪوشين ۽ ھڪ سؤ ڀيرا ملڪ جا نعرا ھڻن سان ڀلي ته اھو الزام لھي ويو ھجي، پر ان الزام جو پڙاڏو اڄ به اسلام آباد جي ايوانن ۽ تخت لھور (لاھور) جي بادشاھن جي بيانن ۾ ٻڌي سگھجي ٿو. اھا نفرت جنھن جو طعنو ڪالھه تائين سنڌ يونيورسٽيءَ جي ڪامريڊن، سن جي سيد ۽ بي ايس او جي بلوچن کي ڏنو ويندو ھو. اڄ اھو سڀني سنڌين کي پاڻ ڏئي رھيا آھن، جڏھن ملڪ ۾ سيٽلائيٽ چئنلز جو نالو نشان به نه ھوندو ھو. سئنيمائن ۾ فلمون به بليڪ اينڊ وائيٽ لڳنديون ھيون. ان زماني ۾ تڏھوڪي من موھڻي ھيروئن نورجھان جا ٿيٽر لڳندا ھئا، جنھن کي تڏھوڪا جوان ۽ اڄوڪا پوڙھا ”زنده ناچ“ سڏيندا ھئا. ”ڪالاباغ ڊيم جي حوالي سان جيڪو ڪجھه ٿي رھيو آھي، ان کي ڇا چئجي؟ ھاڻي جي کڻي ماڻھن کي ٻڌايو ويو ته ”توھان بي عقل آھيو، ننڍڙي ڳالھه کي سمجھي نٿا سگھو. ملڪي مفاد اھم آھن. ننڍن صوبن جي ھجڻ نه ھجڻ واري سوال کان به اھم ۽ ڪروڙين ماڻھن جي حياتين کان به اھم آھن اھي ملڪي مفاد، جيڪي صرف واپڊا جي بريفنگ ۾ ظاھر ٿين ٿا ۽ پنجاب جي اسٽيبلشمينٽ جي ٽيبل تي سجايل آھن.“
”ڪالاباغ ڊيم ته پٺاڻن لاءِ به سنڌين جيترو ئي ناقابل قبول آھي، ته پوءِ اتفاق راءِ جو سمورو زور سنڌين مٿان ڇو ٿو وڌو وڃي.“ ڪنھن صحافي نما پوليس عملدار پڇيو. جنھن کي اھو ئي ٻڌايو ويو ته جيڪڏھن پٺاڻن تي اتفاق راءِ جو ايترو زور بار وڌو وڃي ھا ته ھن وقت تائين ٻنھي مان ڪنھن ھڪ جو مٿو ڦٽيل ھجي ھا. اھو ته پٺاڻ به سمجھن ٿا ته ڪالاباغ ڊيم جي تعمير سان مردان ۽ چارسده جون سرسبز زمينون سم ڪلر جو شڪار ٿي تباه ٿي وينديون. نوشھره جھڙو پختونن جو تاريخي شھر تباه ٿي ويندو. اھو خدشو ھنن کي ان ڪري به وڌيڪ آھي جو پشاور جي آس پاس وارن علائقن ۾ ڊيم جي تعمير سبب پاڻي اچي چار فوٽ زير زمين تان پھتو آھي. ”پٺاڻن جي ھر معاملي کي ھٿيارن ذريعي حل ڪرڻ واري سوچ حاڪمن کي مردان، چارسده ۽ نوشھره ڏانھن وڃڻ کان روڪي رکيو آھي. حالانڪه سڀ کان پھرين حاڪمن کي اتفاق راءِ لاءِ ان طرف وڃڻ گھرجي.“ ھڪ اڳوڻي ڪامريڊ چيو، اڳوڻا ڪامريڊ به عجيب ماڻھو ھئا جيڪي ھاڻ ته بلڪل به باياب ٿيندا پيا وڃن، بلڪل ائين جيئن اردو شاعر چيو؛
نوگي اگر ملڪون ملڪون
ملني ڪي نھين ناياب ھين ھم.
مورن ۽ ھرڻن جا نسل بچائڻ لاءِ به ادارا ٺھيل آھن. پر ڌرتي کي تحرڪ ۾ رکندڙ انھن ڪامريڊن جو سنڌ ۾ نسل بچائڻ لاءِ ڪنھن به ڪا ڪوشش نه ڪئي ۽ انھن منجھان ڪي ناياب ته ڪي ڪمياب ٿي ويا. اڳي ساڳيا ڪامريڊ ھئا، جيڪي بکن ڏکن ۾ اھوئي سمجھائيندا ھئا ته منزل ڏاڍو ڏور آھي ۽ پنڌ اڻانگو آھي. ھاڻي جڏھن پنجاب جي سياستدانن، ميڊيا ۾ موجود سرڪاري لابيءَ ۽ وردي وارن ڪالاباغ ڊيم کي ملڪي مفادن جو چولو پھرائڻ شروع ڪيو آھي تڏھن ڪو، ھالا جو پراڻو پوڙھو قومپرست به نظر نٿو اچي. جيڪو اسٽيج تي تقرير بدران گاريون ٻڌائي به خوب داد حاصل ڪندو ھو. ”ھن جي نگاه ۾ سنڌ جون سڀئي سياسي ڌارائون ھڪ ھيون ھو رسول بخش پليجي کي پنھنجو محبوب ۽ جي ايم سيد کي پنھنجو مرشد سڏيندو ھو. ھاڻي جڏھن حاڪم در تي اچي پنجاب جا دڙڪا ڏيئي ٿا وڃن، تڏھن واقعي جواب لاءِ اکيون ڪنھن حفيظ قريشيءَ کي ٿيون ڳولھين“ ھڪ سياسي ڪارڪن چيو.
جنرل مشرف ھاڻي جڏھن پاڪستان تي حڪمرانيءَ جي ھڪ رات تان پردو کڻي چڪو آھي ته پنجاب جي حمايت کانسواءِ پاڪستان تي ڪوبه حڪومت نٿو ڪري سگھي. ڄڻ ته ھن قومپرستن جي ان اصطلاح ۽ ٿيوريءَ کي سچ ثابت ڪيو آھي جيڪي زمانن کان پنجابي پناھگير ڳٺ جوڙ جي ڳالھه ڪندا اچن ٿا. پنجاب وٽ راجا رنجيت سنگھه کان پوءِ جڏھن ڪو به پاپولر ليڊر ناھي، ته پوءِ آخر پنجاب وٽ ڪھڙي قوت آھي، جيڪا سڀني جي راءِ مٿان ڀاري آھي؟ اھو راز ڄاڻڻ لاءِ ڪنھن وڏي تحقيق جي ضرورت نه آھي. چون ٿا ته 1819ع ۾ جڏھن رانجيت سنگھه جي فوجن کي برطانوي فوجن شڪست ڏني ته سمورو پنجاب سخت صدمي ۾ اچي ويو. ان صدمي کي ڪنھن ڪروڌ ۾ تبديل ٿيڻ کان اڳ ئي برطانوي فوج ٻن قومن کي ”مارشل ريز“ قرار ڏنو، جن ۾ پنجاب جا مسلم جٽ ۽ پختون شامل ھئا. گڏيل ھندستان جي پاڪستان واري حصي مان ٻنھي قومن منجھان فوج لاءِ ايتري ڀرتي ڪئي ويئي جو اھا وڏي برطانوي فوج جي ھڪ حصي سان گڏ پاڻ به ھڪ پوري ۽ مڪمل فوج بڻجي پئي. پاڪستان جي آزادي کان پوءِ 1947ع ڌاري جڏھن نئين ملڪ جي فوج ٺھي ته ان ۾ 77 سيڪڙو فوج پنجاب مان 19.53 سيڪڙو فوج پشتونستان مان جڏھن ته باقي گڏيل سڏيل آباديءَ منجھان ھئي.
ڳالھه کي توڙ تائين پھچائيندي ھن چيو، ”جيڪا ڌمڪي حڪمران سنڌين کي ڏئي ويا آھن. اھڙي ڌمڪي ھو پشاور ۾ پٺاڻن يا ڪوئيٽا ۾ بلوچن کي ڏئي سگھن ٿا؟ ڪڏھن به نه. ڇو ته ٻنھي صوبن ۾ ڪنھن نه ڪنھن حوالي سان ھٿياربند تحريڪون ھلندڙ آھن.“ سندس اھا ڳالھه ٻڌڻ کان پوءِ مونکي ڪوھلو جا جبل ياد اچي ويا، جتي مري قبيلي جا ماڻھو پاروٿو ڍوڍو ۽ ٻڪريءَ جو کير پيئندي به ھٿيار تاڻيو ويٺا آھن. ڪڏھن ھيلڪاپٽرن تي فائرنگ ڪن ٿا، ڪڏھن حاڪمن جي جلسن دوران راڪيٽ فائر ڪن، پر سنڌين کي اڃا تائين بي عقلي ۽ خودڪشي ڪرڻ جا مھڻا ملن ٿا. ھاڻي ھڪ ڀيرو ٻيھر پنجاب جا ڌڙڪا ڏئي سنڌين کي ڊيڄاريو ۽ ھيسايو پيو وڃي. تڏھن ”صوبائي ھم آھنگي“ سان ڪھڙا ڇٽ جھلندا؟ ھر ڪوئي ڄاڻي ٿو. ڄاڻون ٿا ته سنڌ اندر اھو سياسي تحرڪ ناھي رھيو، پر ان جي باوجود حالتن پلٽو کاڌو ته ھڪ دفعو ٻيھر سنڌ جي شھرن جا اسٽيڊيم ”محرمن“ کي ڪوڙا ھڻڻ لاءِ سجائي سگھن ٿا جتي ڪو مارشل ريس جو حوالدار محرم کان اھو ئي نعرو ھڻڻ جي گھر ڪري سگھي ٿو، جيڪو راڌڻ اسٽيشن ڀرسان ڪجھه سال اڳ شاگردن کان ھڻايو ويو ھو.“
مين مجرم ھون مجھي اقرار ھي جرم محبت کا
مگر پھلي خطا پر غور کرلو پھر سزا دينا.