شاعر پاران
“ڪرشن! توکي اهو ٻُڌي حسد نٿو ٿئي ته مونکي به تو وانگر ڪيئي گوپيون آهن.”
آرٽ سان محبت مونکي ورثي ۾ ملي آهي. منهنجو بابا جواني ۾ ڳائيندو به هيو ۽ ڍولڪ به وڄائيندو هيو. آئون جڏهن يارهن ٻارهن سالن جو هئس ته ان وقت بابا محرم جا ڏهه ئي ڏينهن ڳوٺ ۾ ئي هڪ پِڙ (جنهن کي هو پاڻ ئي وڏن کان وٺي سنڀاليندو هو) ۾ نغارا وڄائيندو هو ۽ هُن حيدرآباد مان منهنجي لاءِ به ننڍڙا نغارا آندا هئا، جيڪي آئون سندس ڀر ۾ ويهي وڄائيندو هئس. منهنجي نانا جو ڀاءُ جمال به جواني ۾ ڳائيندو هيو. شايد اهو ئي ڪارڻ آهي جو منهنجي شاعري ۾ جيڪو ٿورو گهڻو ردم آهي اهو ورثي ۾ مليل موسيقي جي ڪري ئي آهي. شاعري مون 1987 يا 1988 ۾ شروع ڪئي هئي جڏهن چوٿين يا پنجين ڪلاس ۾ پڙهندو هئس ان وقت جي اها شاعري هن ڪتاب ۾ موجود نه آهي ڇاڪاڻ جو اهو سمورو مواد جيڪو ٽن ڊائرين تي اتاريل هو، گُم ٿي چڪو آهي. هن ڪتاب ۾ ڏنل مواد 1990ع کان پوءِ جي ڪيل شاعري آهي. آئون شاعري ۾ بيت کي پنهنجي اظهار جو مؤثر ذريعو سمجهان ٿو. هونئن ته سانيٽ کي ڇڏي ڪري مون تقريباَ هر صنف ۾ لکڻ جي ڪوشش ڪئي آهي، پر بيت مونکي ٻين صنفن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ وڻندو آهي. پرائمري پڙهڻ دوران ئي هُو مونکي ملي هئي جيڪا منهنجي ڏات جي پَٽ راڻي آهي. هُن کي ساري مونکي فارسي جو هيٺيون شعر ٿو ياد اچي.
صبا بہ لطف بگو آں غزال رعنارا
کہ سر بہ کوہ بیاباں دادہ مارا
ترجمو: اي اُتر هير! هُن من موهڻي هرڻي کي پيار سان چئجانءِ ته مونکي ٿرن ۽ برن ۾ ڀٽڪائي ماريو اٿائين.
هن جي سوداءُ مونکي ڪيترو وقت ڏاڍو ڀٽڪايو. ڪنهن ڪنهن وقت جڏهن آئون اسان جي ٻني ۾ بيٺل هوندو هئس ۽ هُن جو آواز ٻڌندو هئس ته گهر ڏانهن سِراڙو پائي ڊوڙندو هئس. جڏهن هو پاسي واري گهر وٽان بيهي امان سان ڳالهائيندڙ هوندي هئي. هڪ ڀيرو انبن ۾ پڪل شاخن سان جهول ڀري ان کي ڏيڻ ٿي ويس پر ڪافي وقت گومگو واري ڪيفيت ۾ رهڻ کانپوءِ به هن کي شاخون ڏيئي نه سگهيس ۽ گهر ڏانهن موٽي ويس. هن جي گهرن جي پُٺ کان منهنجي ٻني هئي ۽ هن جي گهر جي پويان جر جو نلڪو لڳل هو، جتي هُوءَ ٿانو وغيره ڌوئندا هئا يا پيئڻ جو پاڻي ڀريندا هئا. منهنجي ٻني ۾ ٻٻر جو هڪ وڻ هوندو هو جنهن تان هن جي گهر جي پُٺ ۽ اهو نلڪو چِٽا نظر ايندا هئا. آئون ڪو نه ڪو ڪتاب کڻي روز ان ٻٻر جي وڻ تي چڙهي ويهندو هئس ۽ هن کي ڏسندو هئس. آسڪر وائلڊ چيو آهي “سونهن لاءِ ضروري ناهي ته ان سان گفتگو ڪئي وڃي، ڪي عورتون تنهنجي ياد ۾ رهجي وڃن ٿيون جن سان تون فقط گهٽي جي ڇيڙي تائين گهميو آهين.”
زندگي ۾ ڪيترائي چهرا اسان جو ڌيان پاڻ ڏانهن ڇڪائين ٿا پر انهن مان ڪجهه پٿر تي ليڪ جيان ياد رهجي وڃن ٿا. هُوءَ مون سان ڪنهن اين جي او جي ورڪشاپن دوران ملي هئي. ورڪشاپ دوران ويهندي مون سان گڏ هئي ۽ چانهه جي وقفي دوران ڪو نه ڪو گيت ٻڌائڻ جي فرمائش ڪندي هئي جڏهن مون هڪ غزل جون هيٺيون سٽون لکيون هيون ته منهنجي ڌيان جي آرسي تي هن جو ئي دهو پئجي رهيو هو.
“حَسين يادن جا مينهن کڻي اچ، هجر جي ڪاڙهن چِٿي ڇڏيو آ،
هزار سپنا اکين ۾ پوئي اسان ڏٺي ڪنڊ ڪڪر ڪڪر جي.”
ائين ئي هُوءَ جيڪا پڪل ڊاک جهڙي هوندي هئي جنهن ڏانهن آئون فجر کان ٿورو اڳ ۾ جڏهن ويندو هئس ته هُوءَ دروازو کولي ٻاهر نڪري ايندي هئي ۽ سندس در جي اوٽ وٽ بيهي ڳالهائيندا هئاسين. ان کي ساري مونکي فارسي جو هيٺيون شعر ياد ايندو آهي.
علی الصباح کہ مرداں، بہ کار کار روند
بلا کشان محبت بہ کوئے یار روند
ترجمو:
صبح سويري جڏهن ماڻهو پنهنجي جدا جدا ڪمن لاءِ نڪرن ٿا ته پريت ڪرڻ وارا پنهنجي پرينءَ جي گهٽي ڏانهن وڃن ٿا.
شيخ اياز ڪنهن هنڌ لکيو آهي ته جواني جا دوست ڏاڍا پيارا ٿيندا آهن. مون لاءِ منهنجا دوست هر وقت گهاٽي ڇانوَ جيان رهيا آهن جن ڪڏهن به مونکي هن تتل آرهڙ جهڙي حياتيءَ ۾ اُس لڳڻ جو احساس نه ڏياريو آهي. امين ميمڻ، جنهن سان گڏ حياتيءَ جو هڪڙو لااُبالي دؤر گذريو. جڏهن ڪنهن جي اچڻ جي آس ۾ سج لهي ويندو هو ۽ ان جي پيرن جا نشان ڪٿان به نظر نه ايندا هئا ته آئون امين جي جهولي ۾ ڪنڌ رکي ٻارن جيان سُڏڪا ڀري روئندو هئس يا ڪڏهن هو ڪنهن جي سار جي سارنگي وڄائيندو هو ته منهنجو سڄو وجود ڪن ٿي ان کي ٻڌندو هو. اسين ڏينهن جا ڏينهن ۽ راتين جون راتيون گڏ هوندا هئاسين ۽ وقت اسان کان وِٿي ڏيئي گذرندو هو.
ڀيشم ڪمار “آزاد”، اهو دوست جنهن مونکي پاڻ سڃاڻڻ ۾ مدد ڪئي. جڏهن 1992-93ع ۾ ادبي سنگت جا ڪلاس اٽينڊ ڪرڻ شروع ڪيم ته اتي چند اهڙا دوست مليا جن کي پنهنجو چوندي اڄ به فخر محسوس ٿيندو آهي. منصور کٽي، سليمان “امر” سمون، ڀيشم ڪمار “آزاد” (جنهنجو ذڪر مٿي ڪيم)، اهڙا دوست آهن جيڪي اڄ به لطيف جي لفظن ۾ هينئين لاءِ ٿوڻيون آهن.
اسڪول جا دوست امتياز کٽي، حبيب ميمڻ، عرس بڪاري، عمران خواجه، ارسلان خواجه، آصف ڀرڳڙي، اسڪول کانپوءِ جا دوست ساجد جوکيو، جي ايم لغاري، جي ايم سومرو، مُريد جلباڻي، شير زمان شاهه قريشي، عرفان قمبراڻي، اڪبر ملاح، نجيب کٽي، شاهنواز هاليپوٽو، اِشو لوهاڻو، شاهجهان سمون، نذرل شرما ۽ منهنجا اديب دوست حبيب ملاح، نور احمد سمون، پير بخش “صابر” شيدي، مبشر“امر” کتري، منظور سمون، فراق هاليپوٽو، اقبال هاليپوٽو، مقبول هاليپوٽو، منور هاليپوٽو جن وقت به وقت هن ڪتاب جي ڇپائي جي سلسلي ۾ پنهنجي قيمتي راءِ پئي ڏني آهي. خاص طور تي وفا مولا بخش قمبراڻي ۽ پير بخش “صابر” جي محبتن جو دل سان اعتراف ٿو ڪريان جنهن هن ڪتاب ڇپائڻ ۾ منهنجو ڀرپور ساٿ ڏنو ۽ وڏا وڙ ڪمپوزر دوست جا جنهن مواد ليٽ ٿيڻ جي باوجود ڪڏهن به منهن نه گهنجايو.
آئون خاص طور ٿورائتو آهيان سنڌ جي سريلي شاعر آسي زمينيءَ جو جنهن منهنجي شارٽ نوٽيس تي پنهنجو قيمتي وقت سيڙائي مهاڳ لکي ڏنو، آخر ۾ آئون پنهنجي شاعر دوست ساجد سنڌيءَ جو پڻ ٿورائتو آهيان جنهن پنهنجي اداري سمبارا پبليڪيشن طرفان منهنجو ڪتاب ڇپرائي اوهان جي هٿن تائين رسايو.
[b] شاهد حميد
[/b] ٽنڊوباگو
28 ڊسمبر 2016