موت جون ر سمون
ڪنهن مٽ مائٽ جو موت هتي وارن کي ڏاڍو مهانگو ٿو پوي ۽ ان کان سواءِ اهڙن موقعن تي عجيب غريب رسمون ادا ڪيون وڃن ٿيون.
ڪنهن قريبي رشتيدار جي وفات تي سندس سمورا مٽ مائٽ جن ۾ ٻار ۽ عورتون به شامل آهن. سڀ مٿو ڪوڙائيندا آهن ۽ چار ڏينهن سڀ ڪارا ڪپڙا پائيندا آهن، ڪارا ماڻهو ڪارا ڪپڙا پائي جيڪو ماتم ڪندا آهن سو اجنبي ڏسندڙ تي هيبت طاري ڪري ٿو ڇڏي. چئن ڏينهن کان پوءِ اهڙي موقعي تي ناچ، ڳائڻ ۽ نشو واپرائڻ شروع ٿي ويندو آهي. پيشور ڳائڻا ڪو نه گهرائين پر سڀ مائٽ گڏجي ڳائين ۽ فوتيءَ جا ڳڻ ۽ نيڪيون راڳ ۾ ورجائين.
اسان هتي اسٽاف نرس جي پيءُ جي وفات تي تعزيت لاءِ وياسين ته سڀ نچي رهيا هئا. هنن اسان کي اعليٰ مشروبات پيش ڪيا ۽ فوتي جي ڌيءُ چيو ته هي موت اسان جي چيلهه ڀڇي ٿو ڇڏي روزانه هزارين روپين جو شراب مهمانن کي پيش ڪرڻو ٿو پويم.
جيترو ماڻهو سرندي پڄنديءَ وارو هوندو ايترا ڀيرا هن جي تدفين (بريل) ٿيندي. ٻه، ٽي يا چار دفعا. سائوٿ نائجيريا ۾ ته موت کان پوءِ لاش اسپتالن جي مرده خانن ۽ سردخانن ۾ ڪافي ڏينهن رکرائي پوءِ دفنائيندا آهن. مُردن کي سٺا ڪپڙا بوٽ ٽوپي پارائي واچ ٻڌي ۽ هار پائي پوءِ دفن ڪندا آهن. وڏن سردارن ۽ Chiefs کي ته ڪرسيءَ تي ويٺل حالت ۾ اُڀو دفن ڪندا آهن.
ڪا حامله عورت مري ويندي آهي ته ان جي پيٽ مان ٻار ڪڍي ان کي الڳ دفن ڪندا آهن. ڪيترا ڀيرا وفات ڪيل عورت جو لاش اسان وٽ اسپتالن ۾ آندو ويو ته جيئن هن جي پيٽ مان ٻار ڪڍي ڏجين. چاهي اهو ٻار ٽن چئن مهينن جو ڇو نه هجي. ٻار کي ماءُ جي پيٽ ۾ هئڻ جي حالت ۾ دفن ڪرڻ کي سخت گناهه سمجهن ٿا.
هتي جي ماڻهن جو عقيدو آهي ته بيماري بد روح جي اثر ڪري ٿئي ٿي. ان لاءِ هو جانورن جي قرباني ڏيندا آهن. جيڪڏهن فال ڪڍڻ وارو عامل چوين ته هي ماڻهو چاق ٿي نه سگهندو ته سندس مائٽ هن جو کاڌو پيتو ۽ خدمت بند ڪري ڇڏين ۽ هو بکن وگهي جلد مري ويندو آهي.
تدفين تي ايترو گهڻو خرچ ڪرڻو پوندو آهي جو ماڻهو اسپتال مان پنهنجي مائٽن جا لاش وٺن کان ئي پيا لهرائيندا آهن. اڪثر ماڻهو پنهنجن مرضن کي مرڻينگ حالتن ۾ وٺي ايندا آهن ۽ مون کان پڇندا آهن ته اگر هن جي بچڻ جي گهڻي اميد نه هجي ته دوائن تي اجايو خرچ نه ڪريون ۽ اهي پئسا به تدفين جي اخراجات ۾ ڪم آڻيون.
اڪثر پڙهيل لکيل ماڻهو انهن رسمن ۽ خرچن کان ڀڄندا آهن مگر هو لاچار آهن. قبيلي ۽ معاشري جي رسمن کان فرار حاصل ڪرڻ هنن لاءِ ناممڪن آهي. اسان جو C.M.O)) چيف ميڊيڪل آفيسر ڊاڪتر ميڪوينن (Dr. Meck Wenyene) تمام روشن خيال ۽ يورپ جو تعليم يافته آهي. سندس هڪ زال جرمن خاتون آهي، تنهن مون کي ٻڌايو ته ”هنن موت جي خرچن ته مونکي ذري گهٽ ڪنگال ڪري ڇڏيو آهي.“ جيئن ته هر ماڻهوءَ کي چار پنج زالون ۽ ڊزنن کن ٻار ۽ سوَن جي تعداد ۾ پوٽا ڏهٽا هوندا آهن. ان ڪري تدفين ۾ شريڪ رشتيدارن جو به وڏو تعداد هوندو آهي، جيڪو سوَن جي تعداد ۾ هوندو آهي. سوڳ جا چار ڏينهن انهيءَ فوج کي کاڌو ۽ شراب مهيا ڪرڻ وڏو ڏچو هوندو آهي. پر جي اڃا به دوست يار ۽ پاڙيسري بطور همدردي شريڪ ٿيا ته پوءِ سمجهو ته ان گهر جي زنده ماڻهن جو جهڳو ئي جهڻ.
ڏهه ڏينهن سوڳ جا گذريا ته ان قبيلي جا وڏا ويهي فيصلو ڪندا ۽ فوتيءَ جون بيوه عورتون پسمانده ڪمائيندڙ توڙي نه ڪمائيندڙ مردن کي ورهائي ڏيندا. مجال آهي جو ڪو فرد ان فيصلي کان انحراف ڪري!! ناممڪن آهي.