قاهرو مصر 1970ع
1970ع جي شرواعت ۾ جڏهن پاڪستان اچي رهيو هئس ته مون پنهنجي مخلص ۽ خوش مزاج دوست مسٽر گوئل سان گڏجي سفر ڪرڻ جو پروگرام ٺاهيو ڇاڪاڻ ته مسٽر گوئل به موڪل تي انڊيا وڃي رهيو هو. هو ديراهت جو رهاڪو آهي. هن سفر ۾ اسان جي پهرين منزل لئگاس کان قاهرو هئي.
هتي اسان جي ملاقات جناب اقبال آخوند سان ٿي جيڪو ان وقت مصر ۾ پاڪستان جو سفير هو ۽ هن وقت اقوام متحده ۾ اسسٽنٽ سيڪريٽري جنرل جي عهدي تي فائز آهي. جناب اقبال عبدالله آخوند اصل حيدرآباد جو رهاڪو آهي ۽ اسان جو قريبي رشتيدار اهي، جنهن جي تعاون ۽ مهمان نوازيءَ سان اسان قاهري جو سفارتخاني جي سرڪاري گاڏيءَ ۾ چڱي طرح سير ڪيو.
هتي اسان دنيا جي سڀ کان قديم دانشگاه الازهر يونيورسٽي ۽ مصر جو عجائب گهر گهمڻ وياسين جتي مصري احرام جنهن ۾ فرعون بادشاهن جا لاش جيڪي هزارين سال قديم آهن. بلڪل صحيح سالم حالت ۾ رکيل ڏٺاسين. هي عجائبات دنيا جي ستن وڏن عجائبات مان هڪ آهن شاه فاروق جو محل ڏٺوسين ۽ سلطان صلاح الدين ايوبي رحه جي تاريخي مسجد گهمي ڏٺي سين ۽ ٻيون به ڪيتريون تاريخي مسجدون ڏٺيونسين.
خاص طور سهارا (صحارا) سِٽي ۽ ان جا فلم شوز قابل ديد آهن. اڪثر شوز اڌ رات کان پوءِ شروع ٿين ٿا. جڏهن اسان کي ٽيڪسي وارو اڌ رات جو هوٽل مان وٺي روانو ٿيو ته ڏيڍ ڪلاڪ کن ڊرائيو ڪندو ئي رهيو کيس انگريزي ۽ اسان کي عربي ڪا نه پئي آئي تنهن ڪري هو سارو وقت خاموش رهيو. رات جي وڳڙي ۾ شهر کان ٻاهر صحارا جي طرف محض ايڏو طويل سفر!! اسان کي اچي ڊپ لڳو ته هي درويش ڪٿي اسرائيل طرف ته ڪو نه ٿو وٺي هلي!! وري جڏهن ڪلب ۾ پهتاسين ۽ پروگرام شروع ٿيا ته خبر به ڪا نه پئي ته ڪيڏي مهل صبح ٿيو.
ٻئي ڏينهن ننڊ ڪرڻ جي بجاءِ شهر جو سير ڪيوسين. صحرا جي مٿان گذرندي ڪئپٽن ٻڌايو ته توهان دريءَ مان نيل نديءَ کي ڏسي سگهو ٿا. پريان هڪ جزيرو (Island) آهي جنهن ۾ اها تاريخي مسجد آهي جنهن کي ”مقياس النيل“ سڏين ٿا. هي اهو جزيرو آهي جتي فرعون جي ملڪه آسيه هڪ ننڍڙي پيتي ترندي ترندي ايندي ڏٺي هئي جنهن ۾ حضرت موسيٰ ستل هو.
هتي عجائب گهر ۾ فرعون جو سڀ سامان اسباب محفوظ رکيل آهي جيڪو جدا جدا هنڌن تان کوٽائيءَ مان دستياب ٿيو اٿن جنهن مان قديم مصري تهذيب جي نشاندهي ٿئي ٿي.
هن عجائب گهر ۾ فرعون جي محلات جا سامان ڪپڙا پوشاڪون، جواهرات، هٿيار کاڌي جو سامان سينگار جا سامان ڏسي ان جي عظمت ۽ برتريءَ جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو. واقعي اهي اسباب آهن جن جي ڪري فرعون ۾ گهمنڊ ۽ غرور پيدا ٿيو ۽ پاڻ کي خدا (نعوذبالله) سڏائڻ لڳو.
ميوزم ۾ تماشاين جي تفريح لاءِ ۽ ان کان وڌيڪ عبرت لاءِ ڪافي سامان موجود آهي.
هتي جا پيرامڊس دنيا جي وڏن عجائبن مان هڪ آهن. غازي صلاح الدين ايوبي، جي مشهور مسجد جنهن کي محمد علي پاشا تعمير ڪرايو دعوت نظاره پيش ڪري ٿي ۽ اهڙيون ٻيون انيڪ هزارين سال پراڻيون خوبصورت عمارتون ڏسي اسان پاڻ به انهن ۾ ائين محو ۽ گم ٿي وياسين ڄڻ اسان پاڻ به الحمرا جي داستانن جا ڪردار هجون ۽ الف ليليٰ جي داستان جو هڪ حصو هجون.
مصر جو هي تاريخي ۽ صحر انگيز خطو جنهن کي مغربي دنيا ۾ ”UAR“ ۽ صحاني زبان ۾ يونائيٽڊ عرب ريپبلڪ به سڏين ٿا ايراضيءَ ۾ پاڪستان کان ٿورو وڏو آهي ۽ پوڻا چار لک چورس ميلن ۾ پکڙيل آهي پر آبادي اڌ کان به گهٽ علائقي ۾ اٿس ۽ باقي بيابان آهن. اها آبادي نيل نديءَ جي ڪناري تي يا ڪٿي ڪٿي بيابانن ۾ رهي ٿي هيءَ نيل ندي دنيا جي ڊگهين ندين مان هڪ آهي جنهن جي ڊيگهه ڇهه هزار ڪلوميٽر آهي مصر ۾ ان تي دنيا جو عظيم ڊئم ”اسوان ڊئم“ ٺهيل آهي.
جيئن سنڌ جو ذڪر اچي ٿو ته سنڌو ندي ۽ شاهه لطيف جو ذڪر ازخود زبان تي اچي وڃي ٿو تيئن مصر جو ذڪر ڪرڻ سان نيل نديءَ جو ذڪر به ضرور زبان تي اچي ٿو. هونئن تاريخي اعتبار کان مصر سان گڏ الف ليليٰ جا داستان، ۽ فرعونن جو بيان ۽ احرام مصر جي هسٽريءَ جو لازمي جزو آهي. پر اڄ جا نوجوان ۽ شاگرد طبقو جديد مصر لاءِ جمال ناصر جي نالي کي هڪ لازم ۽ ملزوم حصو تصور ڪن ٿا.
جديد مصر کي دنيا سان روشناس ڪرائڻ ۾ هتي جي مقبول صحافي حسين هيڪل پنهنجي مشهور اخبار الاحرام جي ذريعي گهڻو ڪم ڪيو آهي. هن ٻڌايو ته مان سنڌ جو تاريخي شهر حيدرآباد به گهمي آيو آهيان ۽ هن حيدرآباد جي عبرت اخبار ۽ قاضي عبدالمجيد عابد جي مهمان نوازيءَ جو به ذڪر ڪيو.
قاهرو مسجدن ۽ مينارن جو ملڪ آهي. صحرا جي تيز ۽ بي مروت هوائن جي ڪري ڏينهن گرم ٿين ۽ راتيون ٿڌيون ۽ سحر انگيز آهن جن جو هتي جي رومانوي زندگي ۽ نائيٽ ڪلبن جي افزائش ۾ وڏو دخل آهي. باقي ڏينهن جو ته هتي مٽي ۽ دز جون جهَڪون لڳنديون رهن ٿيون.
مون کي هتي مصر ۾ جنهن خاص شيءِ متوجهه ڪيو سي آهن هتي جا ديوَ قامت احرام (Paramids) بلڪ ديوَ به هنن جي اڳيان ڄامڙا پيا لڳندا هوندا.
اڄ کان پنج هزار سال اڳ جڏهن اڃا ماڻهو غارن ۽ جهنگلن ۾ رهندا هئا، ان دور ۾ هتي مصر جي فرعون بادشاهن پنهنجي مقبرن لاءِ دنيا جا هي عجائبات جوڙائي پاڻ کي ۽ انسان گڏ مصر کي هميشه لاءِ لافاني بنائي ڇڏيو آهي.
سڀ کان وڏو مقبرو فرعون جو ٺهيو ان کان پوءِ هرڪو ايندڙ فرعون پنهنجي لاءِ پئرامڊ ٺهرائيندو ويو. هتي ٽي ته تمام وڏا احرام آهن ۽ ٻيا نيل جي ڪناري تي به ننڍا وڏا ڪل ستر کن احرام ٿيندا وڏا احرام ته تيرهن ايڪڙ زمين تي پکڙيل آهن ۽ 150 ميٽر بلند آهن جن کي هڪ لک کان وڌيڪ ماڻهن ويهن سالن جي لاڳيتي محنت عقل ۽ فن سان جوڙيو آهي جن ۾ هزارين ماڻهو ٺاهيندي ۽ پٿر گهليندي مري چپجي ويا. بلاشڪ هي عجب عبرت ناڪ تعميراتون دنيا جي چند عجائبات مان هڪ آهن. انهيءَ دور ۾ جڏهن ڪا به ڪرين يا مشين ايجاد نه ٿي هئي ۽ سائنس جي ترقيءَ جو تصور به ڪو نه هو ته هتي جي انسانن پنهنجي خالي هٿن سان 60 70 مڻ وزني پٿر پهاڙن مان ڪاٽي تراشي اٺهن کي نيل نديءَ مان ٽپائي گهلي صحيح ثابت حالت ۾ مٿي کڻي هڪ ٻئي جي مٿان ڄمائي ۽ کُپائي اهڙيءَ طرح بيهاريو جو پيرامڊ جي شڪل ٺهي پئي آهي اهڙا تقريباً ويهه لک پٿر رڳو هن وڏي احرام ۾ لڳل آهن.