اگهاڙا قبيلا:
انساني تهذيب جي هن ترقي يافته دور ۾ به هتي اندروني علائقن ۾ ڪي اڃا به اهڙا قبيلا رهن ٿا جن جي زندگي ۽ ڀولڙن ۽ بن مانسن جي زندگيءَ ۾ گهڻو فرق ڪونهي. هنن کي ڏسڻ سان پرائمري اسڪول ۾ پڙهيل آرين ۽ اڻ آرين جون ڳالهيون ياد اچن ٿيون.
خبر ناهي ته کاڌو رڌي پچائي کائين ٿا يا نه. گهر هنن جا چُرن ۽ غارن جهڙا آهن ۽ سندن جسم ڪپڙي جي تڪلف کان آزاد. ڪپڙو آڻين ڪٿان جو پائين هڪ دفعو ڪئميرائون بسڪوٽ دوربينيون ۽ روالور کڻي بند جيپن ۾ انهن علائقن جي ويجهو وياسين اسان سندن موجودگي محسوس ڪئي پر وڌيڪ اندر وڃڻ جي همت اسان کي ڪا نه ٿي. جيپ جو رستو به ڪو نه هو سوڙها ڪچا پيچرا ۽ گهاٽا وڻ کڏون کوٻا ۽ گپ ڪنهن کي اڳتي وڃڻ لاءِ کٽيءَ کنيو آهي. اسان جو دوست مزمل احسن مهم جوئيءَ جو شوقين تنهن ڊائجسٽن لاءِ ڪجهه احوال مواد ۽ تصويرون حاصل ڪرڻ چاهيون ٿي ۽ Adventerous life جو تجربو حاصل ڪرڻ چاهيائين ٿي تنهن جي اصرار تي. 1969ع ۾ هڪ ڀيرو وري ڪوشش ڪئي سين ٻهراڙين مان جيپ ۾ سفر ڪندي سونهون پاڻ سان کنيو سين ۽ واڪي ٽاڪي جو سيٽ ٽارچون وغيره کنيوسين جو اتي وڻ ايڏا اوچا ۽ گهاٽا آهن جو ڏينهن ۾ به رات لڳي پئي آهي. اتي اسان کي ڪجهه اگهاڙن ماڻهن جو ٽولو ڏسڻ ۾ آيو جن ۾ پوڙها ۽ جوان مرد ۽ عورتون هئا. گهٽ روشنيءَ جي ڪري ۽ وچ ۾ وڻن جي آڏ جي ڪري هو هڪڙي جهلڪ ڏيکاري هڪڙي چر مان نڪري تڪڙا تڪڙا ٻي غار نما جڳهه ڏي غائب ٿي ويا جيئن بگهڙ کي ڏسي ٻڪرين ۾ ٽاهه پوندو آهي. ڪجهه آواز ڪڍندا ويا جي سمجهه ۾ نه آيا پر ايترو محسوس ڪيوسين ته اسان جي موجودگيءَ تي هنن پنهنجي خلوت يا جلوت ۾ خلل کي غير پسنديدگي جو اظهار ڪيو ۽ مزاحمت جي بدران فرار کي ترجيح ڏنائون. ائين به ٿي سگهي ٿو ته ڪجهه مجرم قسم جا ماڻهو روپوش ٿي هميشه لاءِ اتي وڃي لڪا هجن جيئن حڪومت جي قانون جي گرفت کان بچيل رهن. جيئن پاڻ وٽ دادو ضلعي ۾ سونا ٻنڍي ٻيلي ۾ ڌاڙيوال ۽ ڊاڪو پناهه وٺڻ لاءِ فرار ٿي ويندا آهن.
اسان زور سان ريڊيو وڄائڻ شروع ڪيو جنهن ۾ ڀاري ميوزڪ جا ٽيونس هئا. ٿوري دير کان پوءِ انهن مان ڪجهه مرد ۽ عورتون آهستي آهستي ويجها آيا. اسان ساڻن اشارن ۾ ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ کين بسڪوٽن جا پئڪيٽ ۽ ڪجهه ڪپڙو اڇلي ڏنوسين پر هنن ان طرف کنگهيو به ڪو نه ۽ نه ئي وري حقارت جو اظهار ڪيو. اهي اسان کي اگهاڙا ڏسڻ ۾ آيا ٿي پر وحشي ۽ خونخوار ڏسڻ ۾ نه پئي آيا.
اهي ته ٿيا اِتي جي ڪن تمام دور دراز اندروني علائقن جا قبيلا. (قبيلا نه ته به ٽولائي سهي) پر نائجيريا جي ڳوٺن يا ننڍن شهرن ۾ مرد ته رڳو ڪڇو پايو پيا گهمن پر ڪيتريون عورتون به گهرن ۾ يا گهرن جي ٻاهران ڪپڙا ويٺيون ڌوئينديون ته سندن ڇاتيون ۽ جسم اگهاڙو هوندو آهي ۽ ٽگن تي صرف گوڏ وانگر مختصر ڪپڙو ويڙهيل هوندو اٿن اهو ڪو غربت جو سبب نه آهي مگر اتي جا رواج ئي اهڙا آهن.
جوان، سڌريل ۽ سکين گهرن جون عورتون به گرميءَ ۾ چولا لاهي ڦٽا ڪن رڳو ڇاتيءَ تي بريزر پاتل هوندو اٿن. هيءُ ڳالهه قابل ذڪر آهي ته نيم عرياني کڻي هتي معيوب نه آهي ته به هنن جي نيم برهنگي ۾ وحشت ۽ فحاشي نه مگر شائستگي موجود آهي.
1977ع ۾ هتي هڪ تمام وڏي فن ۽ ڪلچر جي ميلي جو اهتمام ڪيو ويو هو. F.E.S.A.C يعني (فيشتيول آف آرٽس ۽ ڪلچر)، جنهن ۾ سڄي آفريقا کنڊ مان تمام گهڻا گروپ آيا هئا. ڪي اهڙا ملڪ به هئا جن ناچن ۽ فنڪارن جا گروپ موڪليا هئا. جن ۾ پوري گروپ ۾ رڳو نوجوان ڇوڪريون هيون جن حيرت انگيز رقص ۽ ڪرتب ڏيکاريا ۽ انهن جي چيلهه کان مٿيون حصو لباس کان بي نياز ۽ هيٺئين جسم تي به تمام مختصر لباس هو.
هڪ طرف جپان جهڙي سڌريل ۽ مثالي معاشري جا ڪميونٽي باٿ ڏسو جتي روزانو سڄي پاڙي جا مرد عورتون ۽ ڇوڪريون ۽ ڇوڪرا اگهاڙا ٿيو پيا وهنجن ٻئي طرف آفريقا جا هي اگهاڙا ٽولا جيڪي پئٽرول سان ڀرپور زمينن ۽ ذخيرن جا مالڪ (نه ته به حقدار ئي سهي) آهن.
مون ڪافي وقت کان اهو ڄاڻڻ جي ڪوشش پئي ڪئي آهي ته آيا هنن اگهاڙن جي تعداد ۾ ڪمي اچي رهي آهي نه يا انهن مان ڪي آهستي آهستي مهذب (Civilized) ٿي رهيا آهن يا ته هو پنهنجي سر انهيءَ زندگيءَ مان مطمئن آهن يا هتي جون رفاعي جماعتون ۽ ادارا هنن کي سڌارڻ طرف توجهه ڏئي رهيا آهن يا نه پر ڪٿان به مون کي تسلي بخش جواب ڪو نه مليو.
جڏهن ته هن درخشان دور ۾ ڀولڙن ۽ بينمانسن کي به ڪپڙا پائڻ ۽ اٿڻ ويهڻ سيکاريو پيو وڃي ۽ هو ضرورت وقت ٽائليٽ استعمال ڪرڻ به سکيا آهن ته پوءِ هنن طرف اها (Ignorance) عدم توجهه ڇو؟
مان سمجهان ٿو ته جيئن هتي ڪنهن دٻيل آواز ۾ ڀڻڪو ڪري چيو ته هي جو ٽرائيب ۽ قبيلن جي موت تي ٻيا ويچارا ڏهه پندرهن بي گناهه ماڻهو ماري انهن جون سِسِيون به سردارن سان گڏ دفن ڪرڻ جي قبيح پاپ ۾ سرڪار ڪن ٽار پئي ڪري ته شايد هتي به اهڙو ئي ڪو سبب هوندو يا مصلحت هوندي ته متان سڀاڻي پئٽرول جي ذخيرن جا دعويدار سجاڳ ٿين يا سندن تعداد ۾ اضافو اچي اهو ئي سبب هوندو جو هتي معاشري ۾ ٻن طبقن ۾ فاصلو وڌندوئي رهي ٿو هڪڙا صفا امير آهن ته ٻيا صفا سڃا.