نائجيريا جو تاريخي پس منظر (ماضي حال ۽ مستقبل)
ماضي: سنه 1960ع کا پهرين نائيجريا هڪ انگريزن جي زير تسلط ڪالوني هئي، جنهن تي هڪ انگريز گورنر جنرل راڄ ڪندو هو. ان وقت تائين هي ملڪ هڪ زرخيز زرعي ملڪ هو. تعليم جو اوسط هتي 10سيڪڙي کان به گهٽ هو. جيڪڏهن انگريزن کي اها خبر هجي ها ته 1965ع کان پوءِ هتان تيل جا ذخيرا ملندا ته هرگز هرگز هن ملڪ کي آزادي ٺه ڏين ها.
سر ابوبڪر تفاوا بليوا جي قيادت ۾ انگريزن کان آزادي حاصل ڪرڻ واري جدوجهد ڪامياب ٿي ۽ آڪٽوبر سنه 1962ع ۾ هي ملڪ آزاد ٿيو ۽ ڪامن ويلٿ جو اڄ سڀ کان سينئر ميمبر آهي.
حال: جنرل يعقوب گوون سنه 1966ع ۾ 31 سالن جي عمر ۾ فوجي حڪومت جي اڳواڻ جي حيثيت سان اقتدار سنڀاليو هي هڪ اعتدال پسند ۽ پر عزم نوجوان هو. هن جي اقتدار جا پهريان ٻه اڍائي سال ڏکيا ۽ صبر آزما هئا جڏهن بيافرا جي جنگ هلي رهي هئي جنهن ۾ ٻاهريون طاقتون ظاهر ظهور ملوث هيون. پر بيافرا جي معاملي کي صدر يعقوب گوون نهايت تدبر ۽ قابليت سان حل ڪري پنهنجي سياسي بصيرت جو ثبوت پيش ڪيو ان کان پوءِ ملڪ تيزيءَ سان ترقيءَ ڪرڻ لڳو. تيل جي برآمد سال بسال وڌندي رهي ۽ ملڪ جي بجيٽ به هر سال وڌندي رهي ڪئين نوان پروجيڪٽ شروع ٿيا. نيون يونيورسٽيون اسپتالون ڪاليج ۽ اسڪول کلڻ لڳا. اسپرٽ تقريباً فري هو هر شيءِ دنيا جي اوپن مارڪيٽ ۾ دستياب هئي. اُن وقت نائجيريا جا ٻاهرين بئنڪن ۾ 12 ملين ڊالر زرمبادلو سرپلس موجود هو.
سنه 1977ع ۾ جڏهن صدر گوون يوگنڊا (ڪمپالا) ۾ O.A.U آرگنائيزيشن آف آفريڪن پونٽي جي ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪرڻ لاءِ ويل هو ته پٺيان جنرل مرتلا محمد (جنهن خود جنرل گاون کي برسر اقتدار آڻڻ ۾ وڏو ڪم ڪيو هو) حڪومت جو تختو اونڌو ڪري خود اقتدار تي قبضو ڪري ورتو. هن سڀ کان پهرين چئن رياستن کي تقسيم ڪري 19 رياستون قائم ڪيون. اڃا ٽي مهينا مس گذريا ته هڪ ٻيو خوني انقلاب آيو ۽ مرتلا محمد کي قتل ڪيو ويو مگر باغي حڪومت حاصل ڪرڻ ۾ ناڪام رهيا ۽ جنرل مرتلا محمد جو هي دست راست اولو شيگون اوباسنجو جيڪو ان وقت چيف آف اسٽاف هو تنهن حڪومت جون واڳون سنڀاليون، باغين کي پڪڙيو ويو جن کي جلد ئي گوليون هڻي ماريو ويو.
هن صاحب اڍائي سال حڪومت ڪئي ۽ 1979ع ۾ آئين تشڪيل ڏنو. آمريڪي صدارتي طرز تي اليڪشن ڪرائي ۽ حڪومت سول عوامي نمائندن جي سپرد ڪئي. اهڙيءَ طرح 17 سالن کان پوءِ وري هڪ ڀيرو هتي سول راڄ قائم ٿيو ۽ ملڪ جو نالو فيڊرل ريپبلڪ آف نائجيريا رکيو ويو. جنهن جو صدر الحاجي عثمان علي شگاري ٿيو. جيڪو N.P.N يعني نيشنل پارٽي آف نائجيريا جو صدر هو ۽ کيس آئين مطابق سمورين رياستن مان سٺ سيڪڙو کان وڌيڪ اڪثريت سان ووٽ مليا.
هتي ٻيون به وڏيون وڏيون ۽ طاقت ور سياسي پارٽيون آهن جن ۾ U.P.N يونٽي پارٽي آف نائجيريا جنهن جو صدر اوولو وو هو ۽ ٽين وڏي ۽ مقبول پارٽي N.P.P آهي يعني نيشنل پيپلز پارٽي آف نائجيريا جو صدر ازڪوي آهي. جنهن کي زڪ به سڏيو ويندو آهي ۽ نائجيريا جو سڀ کان پهريون صدر رهي چڪو آهي.
اهڙيءَ طرح هي اولهه آفريقا جو سڀ کان وڏو ۽ دولتمند ملڪ هڪ دفعو وري جمهوريت جي نعمت سان نوازيو ويو.
منتخب حڪومت جو چئن سالن جو هڪ ٽرم ختم ٿيو. ان دوران سياستدانن ملڪ کي Hay day سمجهي لٽيو ۽ ملڪي دولت ٻاهرين ملڪن ۾ وڃي جمع ڪئي ۽ اقتصاديات جون جڙون لوڏي رکيون.
هيڪاري جو بين الاقوامي منڊيءَ ۾ تيل جي طلب گهٽجڻ لڳي ته ان جو اثر به نائجيريا تي پيو ۽ اڳي هتي ٻه ملين بيرل تيل روزانو نڪرندو هو اهو وڃي اڌ ملين بيرل روزاني تي بيٺو. ٻئي طرف حڪومت وڏا وڏا ڪانٽريڪٽ ۽ پروجيڪٽ شروع ڪري ڏنا جن ۾ خاص ڪري نئين دارالحڪومت ابوجا جي تعمير ۽ تزئين آهي. اڃا به هرڪا شيءِ اليڪٽرانڪس، گاڏين ڪارن کان وٺي گوشت، مڇي، اٽو ۽ چانور سڀ ٻاهران گهرائيندا رهن ٿا، شين جا اگهه پنجوڻي کان ڏهوڻي تائين پهچي ويا آهن.
ٻئي طرف ملڪ جي آبادي تيزيءَ سان وڌي رهي آهي. ۽ بيافرا جي لڙائيءَ به ملڪي معيشت کي نقصان رسايو آهي.
انهن سببن جي ڪري ملڪ جي اقتصادي حالت ڪمزور ٿي وئي آهي صدر ان بحران کان بچڻ لاءِ فوري اقدام ڪيا.
ڪافي پابنديون لڳايون. فارين ايڪسچينج تي سختيون ڪيون ويون نوان پروجيڪٽ بند ڪيا ويا ۽ هلندڙ پروجيڪٽن کي به مرحله وار هلائڻ لڳا پر ڪو گهڻو کڙتيل ڪو نه نڪتو.
سرڪاري ملازمن کي ڇهه ڇهه مهينا پگهارون تاخير سان ڏيڻ لڳا ملڪ جي زر مبادلي جو ذخيرو 12 بلين سرپلس (يعني بچت) مان گهٽجي 24 ڊيفسيٽ (يعني کوٽ) تي وڃي بيٺو آهي. هنن کي I.M.F ۽ ٻين وڏين بينڪن کان قرض به کڻڻو پيو مگر حالات ۾ ڪو خاطر خواهه سڌارو نه آيو.
ان دوران اليڪشن جو وقت به اچي ويو.
رڳو اليڪشن جي مٿان ئي 500 ملين ڊالر (پاڪستاني روپين موجب 7 ڪروڙ ست ڪروڙ روپيه) خرچ آيو آهي.
باقاعدي اليڪشن ڪميشن ٺهي جنهن جو نالو (Fedco) فيڊرل اليڪٽوريل ڪميشن رکيو ويو جنهن کي تمام گهڻا اختيارات ڏنا ويا. آڱوٺن کي هڻن واري مس کان وٺي بئلٽ باڪس ڪاغذات فارم سڀ ٻاهران گهرايا ويا.
ٻئي طرف سياسي پارٽين به اليڪشن جي مهم تي بي تحاشا خرچ ڪيو پرائيويٽ جهاز گهرايائون. هزارين مرسڊيز گاڏيون آيون. اشتهارن تي بي انداز خرچ ٿيو ۽ اليڪشن ملڪ جي اقتصاديات کي لوڏي رکيو.
جمهوري دور ۾ ڪجهه اهڙيون ڳالهيون به ٿيون جنهن لاءِ دنيا جي جمهوريت پسند راءِ نائجيريا کي ساراهي ٿي اها هيءَ هئي جو ان دور ۾ تقرير ۽ تحرير جي مڪمل آزادي هئي پريس مڪمل آزاد هئي ۽ اظهار راءِ ڪرڻ ۽ ان جي تشهير ڪرڻ جي مڪمل آزادي ۽ ضمانت هئي. اليڪشن ڪميسن آزاد خودمختيار ۽ غيرجانبدار ۽ طاقتور هئي جنهن کي مالي، عدالتي ۽ انتظامي اختيارات به هئا. هرڪو ننڍو وڏو ماڻهو بنا ڊپ ڊاؤ جي پنهنجي راءِ جو اظهار ڪري ٿي سگهيو. حتاڪه اخبار ريڊيو ۽ ٽي.وي ۾ هر فرد يا پارٽي پنهنجو نقطه نظر آزاديءَ سان پيش ڪري ٿي سگهيو.
ايتري قدر جو مخالف پارٽين جي صدر تي شديد نڪتچيني کي حرف بحرف اخبارون شايع ڪنديون هيون هر پارٽيءَ کي پنهنجون اخبارون ۽ ريڊيو سروس هئي. دنيا ۾ ايتري اظهار راءِ جي آزادي شايد ئي ڪنهن ملڪ جي عوام کي حاصل هجي ۽ آفريقا جي گهٽ ترقي يافته ملڪن لاءِ ته ان جو تصور به نٿو ڪري سگهجي جيڪي سالها سال ڌارين جي غلامي ڪاٽي چڪا هجن.
شديد سياسي اختلافن جي باوجود صدر قومي ڏينهن تي ٻين ماڻهن کان علاوه ٽنهي مخالف پارٽين جي صدرن کي ملڪ جا وڏا تمغا ۽ اعزاز پيش ڪيا.
اڪثر قومي امور ۽ بين الاقوامي مسائل بابت تبادله خيالات لاءِ مخالف سياسي اڳواڻن کي ايوان صدر ۾ مدعو ڪيو ويندو آهي ۽ هو به کلي دل سان لڪ جي عظيم تر مفاد ۾ وڏي خوشيءَ سان تعاون ڪندا آهن.
اليڪشن جا نتيجا نڪتا ته وري به الحاجي شگاريءَ جي پارٽي اڃا به وڌيڪ اڪثريت سان کٽيو. حالانڪه مخالف پارٽين وارن الزام هنيو ته چونڊون منصفانه نه ٿيون آهن.
نئين حڪومت جنهن جو صدر ساڳيو ئي رهيو آهي پهرئين آڪٽوبر 1983ع جي قومي آزاديءَ جي ڏينهن مزيد چئن سالن لاءِ حلف کنيو. ڪابينه ۾ گهڻي ردو بدل ڪا نه ٿي البت ڪجهه رياستن جا گورنر نوان چونڊجي آيا ڇو ته پراڻا گورنر اليڪشن ۾ هارائي ويا. (هتي گورنر جي عهدي لاءِ به اليڪشن ٿيندي آهي).
ڊسمبر ۾ سال جي آخر ۾ ڪرسمس (ناتال) جي ڪري ڏاڍي رونق هوندي آهي. آفيسون بند هونديون آهن. اسپتالن مان به گهڻا مريض گهر هليا ويندا آهن.
شهر جي رستن ۽ هوٽلن کي ڏاڍو سجايو ۽ چراغان ڪيو ويندو آهي.