نائجيريا جو تعليمي نظام
هتي جو تعليمي نظام گهڻو ڪري برٽش طرز جو آهي. اڳ ۾ ته ايترا اسڪول ڪاليج هتي ڪو نه هئا ۽ 1945ع کان پهرين تعليم جو اوسط مردن ۾ 8 سيڪڙو مس هو ۽ عورتن ۾ بلڪل نه، مگر آهستي آهستي 1950ع کان وٺي تعليم ڏي گهڻو ڌيان ڏيڻ لڳا آهن.
خاص طور يو پي اين ڪنٽرول رياستن ۾ هڪ شهر ۾ 5 4 پرائمري اسڪول ۽ 2 3 سيڪنڊري اسڪول ۽ هڪ هاءِ انسٽيٽيوٽ آف لرنگ جهڙوڪ يونيورسٽي يا ٽيڪنيڪل ڪاليج ايڊوانسڊ ٽيچرز ٽريننگ ڪاليج يا پاليٽڪنڪ اسڪول يا ڪاليج آف ايڊيوڪيشن هوندو آهي.
اهڙيءَ طرح ڏهه سال اڳ جتي سڄي ملڪ ۾ صرف ٽي يونيورسٽيون ۽ 3 ميڊيڪل ڪاليج هئا ته اتي هينئر 20 يونيورسٽيون ۽ ويهه ميڊيڪل ڪاليج آهن. يعني هر هڪ اسٽيٽ ۾ هڪ هڪ يونيورسٽي ۽ هڪ هڪ ميڊيڪل ڪاليج آهي ڪن ڪن اسٽيٽس ۾ اڃا به وڌيڪ ٻه يا ٽي پرئايويٽ يونيورسٽيون ۽ ميڊيڪل ڪاليج به کلي چڪا آهن.
ڪجهه تعليمي ادارا فيڊرل گورنمينٽ به هلائي ٿي. صوبائي ۽ وفاقي حڪومت جي ادارن کان علاوه ڪجهه پرائيويٽ يونيورسٽيون ۽ اسڪول ڪاليج به آهن ڪجهه خانگي اسڪول ۽ ادارا قادياني به هلائين ٿا جن کي احمديه چون ٿا.
اهڙيءَ طرح سيڪنڊري اسڪول سڄي ملڪ ۾ ايترا ڪو نه هئا جيترا هينئر فقط هڪڙي رياست ۾ آهن، پرائمري اسڪول ته هزارن ۾ کلي ويا آهن، مطلب ته تعليمي ادارا ڏهن سالن ۾ ڏهوڻا وڌي ويا آهن.
پرائمري تعليم ته بلڪل مفت آهي. سيڪنڊري تعليم ڪجهه رياستن ۾ فري آهي ۽ ڪجهه رياستن ۾ فيون ورتيون وڃن ٿيون ۽ اعليٰ تعليم جي ادارن ۾ حڪومت جي امداد سان گڏ ڪجهه فيون به ورتيون وڃن ٿيون.
سائنس ۽ ٽيڪنيڪل سبجيڪٽن ۾ استاد ۽ پروفيسر گهڻو ڪري ٻاهرين ملڪن جا آهن جن تي سرڪار ڪافي رقم خرچ ڪري رهي آهي.
15 17 سال اڳ ۾ بينڊل اسٽيٽ ۾ جڏهن مان آيو هوس ته سڄي اسٽيٽ ۾ صرف ڏهه ڊاڪٽر هئا ۽ 6 سرڪاري اسپتالون هيون، هينئر اتي 48 سرڪاري اسپتالون آهن جن ۾ ٻه يونيورسٽي ٽيچنگ اسپتالون آهن ۽ ڊاڪٽرن جو تعداد پنج سو کن ٿيندو.
ان کان علاوه هڪ سو کن پرائيويٽ اسپتالون به آهن. پرائمري اسڪول ۾ ڇهه سال پڙهڻ کان پوءِ ڪامن انٽرنس اگزيمينيشن يعني داخلا جو امتحان ٿئي ٿو اهو پاس ڪري ٻار سيڪنڊري اسڪول ۾ داخل ٿيندا آهن. پنجن سالن کان پوءِ اسڪول سرٽيفڪيٽ امتحان ٿيندو، جنهن کي سينئر ڪئمبرج يا اسڪول سرٽيفڪيٽ ڪورس چيو ويندو هو.
هن امتحان جا پيپر انگلنڊ مان ايندا هئا. هاڻي سڄي ويسٽ آفريڪا جو هڪ ئي اداري طرفان هڪ ئي تاريخ تي امتحان ٿيئ ٿو. جنهن جي نگراني (W.A.E.C) ويسٽ آفريڪا اگزيمينيشن ڪائونسل ڪندي آهي.
پاس ٿيڻ تي ويسٽ آفريڪن اسڪول سرٽيفڪيٽ ملندو آهي، جنهن کي (o ليول) (او ليول) سڏيو ويندو آهي يعني آرڊنري ليول (Ordnary levol).
اهو پاڪستان جي ميٽرڪ (ڏهين جماعت) جي برابر هوندو آهي. او ليول پاس ڪرڻ کان پوءِ وري A ليول امتحان ڏنو آهي يعني ايڊوانسڊ ليول امتحان (Advanced level) اهو سال جو ڪورس آهي ۽ پاڪستان جي انٽرميڊئٽ (ٻارهين ڪلاس) جي برابر هوندو آهي.
جتان پوءِ وري يونيورسٽي يا ٽيڪنيڪل ڪاليج ۾ ويندا آهن، ڪي وري (J.A.M) جو امتحان ڏيندا آهن، جنهن کي جئانئنٽ ايڊميشن ۽ مئٽرڪيوليشن امتحان چئبو آهي، جنهن جي پاس ٿيڻ سان سڌو يونيورسٽيءَ ۾ داخلا ملي سگهي ٿي. جتي وري انهن کان هڪ سال جو پري ڊگري ڪورس ڪرايو ويندو آهي، جنهن کان پوءِ ڊگري ڪورس ۾ داخلا ڪندا آهن.
هتي جون تازو کليل يونيورسٽيون تمام اعليٰ درجي جون ۽ معياري آهن، جن ۾ تمام گهڻيون فيڪلٽيز آهن. تمام قابل غير ملڪي پروفيسر وڏين وڏين پگهارن تي گهرائي رکيا اٿن. تمام ماڊرن طرز تي تعليم ڏني وڃي ٿي.