ازورو ۾ تبادلو (Ozoro) 1981ع
آگسٽ 1981ع ۾ مون ازورو جي جنرل اسپتال جي انچارج جي حيثيت سان ڪم شروع ڪيو آهي.
ازورو هڪ ننڍو شهر آهي جيئن پاڻ وٽ ٽنڊو آدم يا شهدادپور مگر جيئن ته اهو هيلٿ مئنيجمينٽ بورڊ جي چيئرمن جو ڳوٺ آهي تنهن ڪري هُن مون کي ڪجهه مزيد سهوليتن (فرنج بينيفٽس) سان پنهنجي ڳوٺ ۾ بدلي ڪرايو آهي.
هتي اسان کي هڪ تمام سٺي جڳهه رهڻ لاءِ ڏني اٿن ۽ گهريلو ملازم ڊرائيور چوڪيدار بورچي ۽ مالهي سڀ مهيا ڪيل آهن. ڇاڪاڻ ته اهي سڀ انگريزي ڄاڻن ٿا تنهن ڪري ڪا به تڪليف نه آهي. ٻئي طرف مان پوري توجهه سان اسپتال جي ڪم کي بهتر کان بهتر طور هلائڻ ۾ لڳي ويو آهيان.
اڳئين هفتي ۾ مون ٻارن کي اسڪول ۾ داخل ڪرايو آهي. مهيني کن ۾ هو به هري مري ويندا.
هتي جا ماڻهو قربائتا ۽ مروت وارا آهن. شهر ۾ صفائي ۽ روشنائيءَ جو بهتر انتظام آهي. اسپتال به هڪ نئين جڙيل خوبصورت عمارت ۾ آهي. مريضن جي في الحال ته گهڻي رش ڪانهي البت ٻاهرين مريضن O.P.D ۾ اضافو اچي رهيو آهي.
ٿورا ڏينهن ٿيندا جو هتي جي هاءِ اسڪول ۾ صحت جو عالمي ڏينهن ملهايو ويو. جنهن جي صدارت لاءِ مون کي مدعو ڪيو ويو هو. اسڪول جو پرنسپال به هڪ غير ملڪي (فارينر) آهي. شاگردن ننڍيون ننڍيون تقريرون ڪيون جن کي ڪتاب ۽ نقد رقم انعام طور ڏنا ويا.
ڪڏهن ڪڏهن ميونسپل جي تقريبن ۾ به شريڪ ٿيندو آهيان ۽ شام جو مقامي آفيسرس ڪلب ۾ به ويندو آهيان. بعضي مئنجمينٽ بورڊ جي چيئرمن جي بنگلي تي لنچ يا ڊنر تي ملاقات ٿيندي آهي. هو خود به هڪ اعليٰ تعليم يافته ۽ روشن خيال ماڻهو آهي ۽ سڄي اسٽيٽ ۾ ڪافي امير ۽ بااثر ماڻهو آهي ۽ سندس ٻار لنڊن ۾ پڙهن ٿا. پر سچ پڇو ته سندس دعوت ۾ شريڪ ٿيڻ معنيٰ پنهنجي پارسائيءَ جي ڀرم کي پنهنجي هٿن مان پاش پاش ڪرڻو آهي. تازو حال ۾ ئي هن مون کي سندس محل نما گهر ۾ ڊنر تي مدعو ڪيو جتي پنجاهه سٺ ٻيا به مهمان هئا، جن جي قيمتي ڪارن سان سڄي گهٽي ڀري پئي هئي. اتي جو مينو ڏسي مان ته منجهي پيس گوشت ۾ به ڪجهه اهڙي طرح محسوس ٿيم ۽ مشروبات ته سو في صدي اعليٰ درجي جا شربا هئا. مهمان عمر خيام جا جام جم نوش جان ڪري رهيا هئا. جنهن کي هتي جي عام زبان ۾ منرلس چون ٿا. خدا تعاليٰ جو ڪرم شامل حال رهيو جو مون کي منهنجي اسپتال مان ايمرجنسي ڪال اچي ويو ۽ مان ڪجهه واپرائڻ کان اڳ ئي پنهنجي ميزبان کان موڪلائي اچي اسپتال پهتس ۽ مون کي جگر مرادآبادي جي غزل جي اها مصرع ياد آئي ته:
’’جگر اب مئکدہ تک آہی پہنچے ہو مناسب ہے،
ذرا چپکے سے پینے دو مسلمان کوں دیکھیگا‘‘
ازورو ۾ هڪ يوناني ڪمپني آهي جنکي هتي رستن ٺاهڻ جا وڏا وڏا ٺيڪا سرڪار جي طرفان مليل آهن. ان ڪمپينءَ ۾ ڪيترا يوناني آفيسر ۽ انجنيئر (Greeks) رهن ٿا. مان انهن جو ڪمپني ڊاڪٽر پڻ آهيان ان ڪري انهن سان ڪافي گهرا تعلقات ٿي ويا آهن.
اڪثر شام جو انهن وٽ ٽينس يا برج وغيره کيڏبي آهي. هنن کي انگريزي تمام گهٽ ايندي آهي. سواءِ سندن جنرل مئنيجر مسٽر ٽرينٽس (Constantine Trintus) جي جيڪو تمام بهتر انگريزي ڳالهائي ٿو ۽ ساڻس چڱو رستو ٿي ويو آهي ڪڏهن ڪڏهن اسان اسپتال جي اسٽاف وارا يا پاڪستاني دوست پڪنڪ وغيره جو پروگرام ٺاهيندا آهيون ته هن تعميراتي ڪمپنيءَ کان سندن مِني بس استعمال لاءِ وٺندا آهيون.
هتي مون کي ٻن سالن کان به وڌيڪ عرصو ٿيو اهي پر مان سمجهان ٿو ته هيلٿ مئنيجمينٽ بورڊ جو چيئرمن مشڪل ڪو مون کي ڇڏي.
ٿورا ڏينهن اڳ منهنجا ٻار پاڪستان روانا ٿي ويا آهن. ڇاڪاڻ ته منهنجو سهرو ۽ سرپرست سيٺ حسن علي ميمڻ آمريڪا جي اسٽيٽ (St Leous) سينٽ ليونٽس جي هڪ اسپتال مان دل جو آپريشن (Coronary by pass) ڪرائي صحتياب ٿي موٽيو آهي.
آگسٽ 1983ع ۾ مان به وري موڪل تي پاڪستان روانو ٿيس ۽ روم ۽ تهران کان ٿيندو ڪراچي پهتس.
مون کي نائجيريا ۾ ڪم ڪرڻ سان ڊاڪٽري تجربو تمام گهڻو ٿيو، جنهن جو سبب اهو هو جو هتي ڊاڪٽر تمام گهٽ هئا ۽ هر ڊاڪٽر کي سڀ ڊاڪٽري شعبن جي مريضن جو علاج ڪرڻ ضروري هو ان ڪري آئون به ڪافي ڪم سکي ويس. خاص طور Gyane obstetric surgery زنانيون بيماريون، ڏندن ۽ اکين جون بيماريون اسان کي ويم به خود ڪرائڻو پوندو هو ۽ عورتون مرد ڊاڪٽرن کان شرمائينديون ڪو نه هيون. واري Warri جي اسپتال جي Matron Head Nurse جي ڌيءَ جي Appendix جي آپريشن مان خود ڪئي، حالانڪ اتي Dr Oni Opaku جيڪو Qualified سرجن هو پر Matron چيو ته تون آپريشن ڪرينس. ان کان علاوه مون پنهنجن ٻارن جا ويم خود ڪيا. هڪ پٽ جي Hernia جي آپريشن خود ڪئي اڪثر C.S پيٽ ڪٽي ٻار ڪڍڻ جي آپريشن ڪافي ڪيم اڪثر دوستن جي گهر ٻئي شهر وڃڻ ٿيندو هو. عورتون ميزبان عورتن کي بورچي خانه ۾ وڃي مدد ڪنديون هيون. مرد وري Cards Bridge کيڏڻ ۾ لڳي ويندا هئاسون ۽ ڪچهري به ڪندا رهندا هئاسون يا وري Chess کيڏڻ ۾ لڳي ويندا هئاسون. هڪ دفع منهنجي وڏي ڌيءَ جيڪا 9 8 سالن جي هئي تنهن هڪ هندو دوست کي Chess ۾ هارايو هو.
ماني کائي Bridge کيڏڻ ويهي رهندا هئاسين ته خبر به نه پوندي هئي ته رات ڪيڏي مهل گذري ويئي.
نائجيريا مان غير ملڪي Visa وٺڻ به ڏاڍو آسان هو. اسان جو هڪ دوست پنهنجي ٻارن سان U.S Embassy Lagos جيڪا ان وقت جي Capital لئگاس ۾ هئي اتي آمريڪا جو Visa وٺڻ وڃي رهيو هو. اسان به کيس پنهنجا سڀ Passport ڏنا ته ويزا هڻائي اچي 5 سالن جو Multi Entry ويزا مفت ۾ هڻائي آيو. هڪ هندو دوست جي زال ان جو مڙس ڪنهن زناني تڪليفن لاءِ مون وٽ Agbor اسپتال وٺي آيو. اتي ان وقت Dr Fisher مرد Gyanaecologist هو جنهن وٽ ان کي وٺي ويس. Examine ڪري وري مون کي سڏڻ آيو ته ڏس هلي هن کي هيءَ تڪليف آهي. آئون جڏهن اندر ويس ته هوءَ ڪپڙا لاهي ليٽي پئي هئي ۽ مون کي ڏسي پري کان هٿ ٻڌي چوڻ لڳي ته تون ٻاهر وڃ ڇاڪاڻ ته اسان جو انهن سان گهرو اٿڻ وهڻ، کائڻ پيڻ هوندو هو. پوءِ مان Dr Fisher کي چيو ته ٺيڪ آهي جيڪو تون مناسب سمجهين ڪر، باقي اتي جون Local عورتون مرد ڊاڪٽر کان معانه ڪرائڻ ۾ ڪو حجاب محسوس ڪو نه ڪنديون هيون، بلڪه اتي جي ڊاڪٽرن کان اسان کي وڌيڪ ترجيح ڏينديون هيون.