ڊسمبر 1983ع ۾ (OLEH) ۾
آئون پنهنجي دوست ڊاڪٽر محمد صالح لاشاريءَ جي گهر ٽڪيل هئس. اسان سڄو هفتو گهمندا سرڪاري ۽ غير سرڪاري دعوتن ۾ شريڪ ٿيندا رهياسين.
30 ڊسمبر شام جو گهران نڪتاسين سير ڪندا ٻٽاڪون سٽاڪون هڻندا دوستن کي ڳوليندا ملندا رهياسين جو نيٺ اسان جو گروپ 13 14 ڄڻن جو وڃي ٺهيو جن ۾ ڊاڪٽر، پروفيسر سرجن ۽ واپاري هئا ڪي مسلمان ۽ ڪي ڪرسچن ۽ ڪي هندو دوست هئا ڪي مقامي نائجيرين هئا ڪي پاڪستاني ۽ هندستاني به هئا.
اهڙيءَ طرح سوا چئن سالن کان پوءِ دنيا جي هيءَ ٽي وڏي ۾ وڏي جمهوريت ۽ آفريقا جي پهرين وڏي ۾ وڏي جمهوريت هڪ فعو وري ختم ٿي وئي هيڏين ڪوششن محنتن ۽ خرچن تي پاڻي ڦري ويو.
نئين حڪومت جو اڳواڻ ميجر جنرل محمد بخاري جنهن سابق حڪومت تي رشوت خوري بدانتظامي ۽ اقتصادي تباهيءَ جا الزام لڳايا آهن.
سابق صدر شگاري سميت سمورا وزير ۽ گورنر نظربند آهن ڪي ملڪ مان فرار ٿي ويا آهن. هاڻي سمورا گورنر فوجي عملدار آهن، واپارين هن سياسي بحران جو فائدو وٺي شيون لڪائي ڇڏيون مگر فوج واپارين کان زوريءَ شيون ڪڍرائي وڪرو ڪرائي ٿي. اهڙيءَ طرح شيون مارڪيٽ ۾ ملڻ لڳيون آهن، مگر جيڪا شيءِ ختم ٿي وڃي ٿي ته اها وري بلڪل ڪا نه ٿي ملي.
مستقبل: آهستي آهستي نائجيريا جو هي عظيم سرسبز ملڪ هڪ ڀيرو وري مالي بحران جي لپيٽ ۾ اچي رهيو آهي. پيٽرول جي پيداوار ۾ تشويشناڪ حد تائين ڪمي اچي رهي آهي ملڪ جي ليڊرن ۽ عملدارن ۾ هن ملڪ جي دگرگون اقتصادي حالت بابت سنجيدگيءَ سان غور ڪرڻ وارو ڪو به نه رهيو آهي.
بار بار مارشل لا جي نفاذ جي ڪري بار بار پاليسيون تبديل ٿين ٿيون نفرتون ۽ ويڇا وڌن ٿا.
منصوبه بندي به شايد ناقص آهي. واپاري ۽ غير ملڪي مفاد پرست گڏجي ملڪ جي اقتصاديات کي برباد ۽ پائمال ڪري رهيا آهن. خانه جنگي به هنن جي اقتصاديات کي متاثر ڪيو آهي.
جيئن ته مون هِتي جو نمڪ کاڌو آهي مون هتي زندگيءَ جا بهترين سال گذاريا آهن. هتي منهنجا بي شمار بهترين ۽ وفادار ساٿي ۽ دوست رهن ٿا. نائجيريا کي مان پنهنجو وطن ثاني سمجهان ٿو. هي مسلمانن جو ملڪ آهي. شال خدا هن کي ترقيءَ جي راهه تي گامزن ڪري.
تيل جي پيداوار ڏسي هنن پنهنجي اصل زراعت جي معيشيت کي به نظرانداز ڪري برباد ڪري ڇڏيو.
جنهن ملڪ مان روزانو ٻه ملين بيرل تيل نڪرندو ۽ وڪامندو هو سو هاڻ گهٽجي وڃي اڌ ملين بيرل روزانه تي بيٺو آهي.
جتي غير ملڪي بينڪن ۾ سرپلس (Reserve) ۾ پيا هوندا هئا پر اهو ذخيرو هاڻ ختم ٿي مرڳو وڃي 24 بلين ڊيفيسٽ تي بيٺو آهي. هر هڪ ماڻهوءَ کي عام طور چار پنج زالون آهن ۽ هر هڪڪ زال کي 6 7 ٻار آهن، ڪن ڪن کي ته 15 15 ٻار به آهن ان ڪري ملڪ جي آبادي تيزيءَ سان وڌي رهي آهي. سال 1975ع ۾ نائجيريا ۾ 70 ملين آبادي هئي جيڪا 1984ع ۾ هڪ سو ملين (ڏهه ڪروڙ) تائين پهچي وئي آهي، جيڪا رفتار ڪافي تشويشناڪ آهي.
بيافرا جي جنگ ۽ قحط ۽ ڪانؤ جي فسادن ۾ هزارين ماڻهو مارجي ويا آهن جيڪا اقتصاديات جي ماهرن جي راءِ موجب آباديءَ جي واڌ جي قدرتي روڪ ٿام آهي. جنهن کي مالٿيئن ٿيئري چون ٿا.
مان بنيادي طور ڪو اڪنامسٽ نه آهيان تنهن ڪري ممڪن آهي ته منهنجو تجزيو سو في صد درست نه هجي. پر ايترو ظاهر آهي ته وسائل آهستي آهستي گهٽجي رهيا آهن، ان جي برعڪس اخراجات ۽ آبادي ۽ عياشي ۾ روز افزون اضافو اچي رهيو آهي. پيٽرول جا ذخائر (Oil basnes) به گهٽجي رهيا آهن.
”اب تو اتني بهي ميسر نهين مئخاني مين،
جتني هم چهوڙ کي آئي تهي ڪبهي پئماني مين.“
خدا ڪري هن ملڪ جا حالات بهتر ٿين ملڪ کي مستحڪم قيادت ملي. ملڪ ۾ سڪار ٿئي ملڪ جا وسائل سر سبز ۽ شاداب هجن.
”دوست تون دلدار عالم سڀ آباد ڪرين.“
(شاهه لطيف)
بين الاقوامي سياست ۾ نائجيريا جو ڪردار
نائجيريا اولهه آفريقا جو وڏي ۾ وڏو ملڪ ۽ سڄي آفريقا کنڊ جو امير ترين ملڪ آهي ۽ ساڳي وقت ڪامن ويلٿ جو سينئر ميمبر آهي ۽ 1979ع کان 1983ع تائين آفريقا جي وڏي ۾ وڏي جمهوريت ۽ دنيا جي ٽي وڏي جمهوريت هئي. هنن سڀني ڳالهين جي ڪري نائجيريا بين الاقوامي سياست ۾ نهايت اهم ڪردار ادا ڪري رهي آهي.
نائجيريا ڪيترين ورلڊ باڊيز جو ميمبر آهي جهڙوڪ O.A.U آرگنائيزيشن آف عرب يونٽي، O.P.E.C (آرگنائيزيشن آف پيٽروليم ايڪسپلورنگ ڪنٽريز)
U.N.O (اقوام متحده) E.C.W.A (ايڪنامڪ ڪميونٽي آف ويسٽ آفريقا) برٽش ڪامن ويلٿ وغيره.
نائجيريا ڪيترن پاڙيسري ملڪن ۽ ٻين آفريقي ملڪن جي مالي امداد به ڪندو رهندو آهي. اسرائيل سان سفارتي ناتا منقطع اٿس. اسرائيل جي معاملي ۾ عربن سان سٺا تعلقات اٿس. پاڪستان سان تمام بهتر لاڳاپا اٿس. ڪيترا پاڪستاني نائجيريا جي صحت ۽ تعليم کاتي ۾ اهم عهدن تي ڪم ڪري رهيا آهن. جن ۾ مرد ۽ خواتين شامل آهن.
اڄڪلهه هي ملڪ نميبيا جي معمالي تي گهڻو سرگرم آهي. روڊيشيا جنهن کي هاڻي زمبابوي سڏيو وڃي ٿو ان جي آزاديءَ لاءِ گهڻو حصو ورتو هئائين. اڪثر پاڙيسري ملڪن کي تيل ڪفايتي اگهن تي مهيا ڪري ٿو.
آمريڪا ۽ يورپ سان سٺا لاڳاپا اٿس ۽ اهي به هنن ملڪ جي اهميت کي محسوس ڪن ٿا ۽ ان کي ايتري ئي اهميت ڏين ٿا.
سنه 1982ع ۾ جڏهن صدر شگاري آمريڪا جو سرڪاري دورو ڪرڻ ويو هو ته اتي سندس گرمجوشيءَ سان استقبال ڪيو ويو هو ۽ بعد ۾ U.N.O (اقوام متحده) جي جنرل اسيمبليءَ کي به خطاب ڪيائين.
ان کان ڪجهه سال اڳ هن انگلنڊ جو سرڪاري دورو ڪيو هو جيڪو پڻ هڪ يادگار دورو هو.
هيءَ ڳالهه قابل ذڪر آهي ته ساڳيو سربراهه مملڪت پوليٽيڪل سائنس (Political Science) ۾ ڊگري حاصل ڪئي ۽ بعد ۾ ڊاڪٽريٽ حاصل ڪئي ڏهه سال هن آفريقا جي ڊيوملائڪ (Giant) جو سربراهه رهڻ کان پوءِ هيءَ يونيورسٽيءَ ۾ عام شاگردن وانگر ڪئفيٽيريا ۾ ٽري کڻي لائين ۾ بيهي خود کاڌو وٺندو هو جيڪو سندس حقيقت پسنديءَ جو اعتراف آهي.
تازو جڏهن کيس شگاري حڪومت معاف ڪري ڇڏيو آهي ته هو ڏهه سال جلاوطن رهڻ کان پوءِ هينئر تازو پنهنجي ملڪ واپس موٽي آيو آهي ته کيس والهانه آڌر ڀاءُ مليو. اتفاق سان شگاري حڪومت جي جلد ئي تختي اونڌي ٿيڻ کان چند ڏينهن پهرين واپس انگلنڊ هليو ويو نه ته عين ممڪن هو ته شايد فوجي حڪومت کيس به هڪ ممتاز سياستدان ۽ مقبول ليڊر ڏسي گرفتار ڪري وٺي ها.